ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
Το δέντρο του καλού και του κακού
Αλλά ίσως να ισχυριστεί κάποιος ότι ο άνθρωπος δεν θα ξαναγυρίσει στον ίδιο τρόπο ζωής, αφού αρχικά ζούσαμε με τη τροφή, ενώ στο μέλλον θα απαλλαγούμε απ’ αυτή την υπηρεσία.
Εγώ όμως ακούγοντας την Αγία Γραφή, μαθαίνω πως δεν υπάρχει μόνο σωματική τροφή, ούτε μόνο σαρκική ευχαρίστηση, αλλά γνωρίζω επιπλέον και κάποια άλλη τροφή, ανάλογη με αυτή του σώματος, και της οποίας η απόλαυση φτάνει μόνο στην ψυχή. “φάτε το ψωμί μου”, λέει στους πεινασμένους η σοφία ου Θεού. Και ο Κύριος μακαρίζει όσους πεινούν γι΄ αυτή την τροφή του Θεού. Και αλλού λέει “αν διψάει κανείς, ας έρχεται σε μένα και ας πίνει”. Και ο μεγάλος Ησαΐας λέει “πιείτε για να χαρείτε”, παραγγέλλει σ΄ όσους είναι δυνατοί να γνωρίζουν καλά το δικό του πνεύμα. Υπάρχει μάλιστα και κάποια προφητική απειλή εναντίον εκείνων, οι οποίοι είναι άξιοι τιμωρίας, που λέει ότι θα τιμωρηθούν με πείνα.
Και αυτή η πείνα δεν είναι κάποια στέρηση φαγητού ή νερού, αλλά είναι έλλειψη δυνατότητας να ακούσουν τα λόγια του Κυρίου.
Πρέπει λοιπόν να υπονοούμε έναν καρπό αντάξιο των καρπών της Εδέμ και να μην αμφιβάλουμε πως ο άνθρωπος τρέφεται μόνο με αυτόν. Και οπωσδήποτε και για τη διαμονή μας στον Παράδεισο να μην εννοούμε την τροφή που είναι εφήμερη και ανούσια. “από κάθε δέντρο που υπάρχει στον παράδεισο, θα πάρεις τροφή”.
Σε αυτόν που πεινά ποιος δίνει εκείνο το δέντρο, που βρίσκεται στον παράδεισο και περιέχει κάθε αγαθό, που όνομά του είναι τα πάντα, και μέσω του οποίου χαρίζει ο Λόγος την κοινωνία στον άνθρωπο; Γιατί με το Λόγο που είναι για όλα και βρίσκεται πάνω απ΄ όλα, η έννοια όλων των αγαθών είναι ένα ενιαίο σύνολο, ένα όλο. Και ποιος θα με απομακρύνει από εκείνο το δέντρο, του οποίου η απόλαυση είναι ολοκληρωτική; Ασφαλώς είναι φανερό ποιο είναι εκείνο το όλο, του οποίου καρπός είναι η ζωή, όπως επίσης και ποιο είναι αυτό το ανάμεικτο, του οποίου τέλος είναι ο θάνατος. Γιατί ο Θεός, που έκανε τον άνθρωπο να απολαύσει τα πάντα με αφθονία, να γευτεί τον καρπό, ο οποίος είναι κοινός και για τα δυο, δηλαδή για τη γνώση του καλού και του κακού.
Νομίζω πως πρέπει να πάρουμε για δασκάλους τον μεγάλο Δαυίδ και τον Σολομώντα, για να μας εξηγήσουν αυτό το λόγο. Γιατί και οι δυο θεωρούν πως η ευχαρίστηση είναι μία, αυτή που προέρχεται από την επιτρεπόμενη απόλαυση, από το όντως αγαθό.
Και ο Δαυίδ λέει “απόλαυσε την απόλαυση του Κυρίου με το παραπάνω”. Ενώ ο Σολομώντας ονομάζει δέντρο της ζωής αυτή την ίδια τη σοφία “που είναι ο Κύριος”.
Άρα το κάθε δέντρο είναι το ίδιο το δέντρο της ζωής, του οποίου την απόλαυση επιτρέπει ο Λόγος σε εκείνον, που έχει δημιουργηθεί σύμφωνα με τη βουλή του Θεού.
Στην θέση αυτού του δέντρου τοποθετείται ένα άλλο, του οποίου ο καρπός είναι γνώση του καλού και του κακού, χωρίς βέβαια να καρποφορεί το καθένα χωριστά από όσα θεωρούνται αντίθετα. Αλλά παράγει έναν καρπό δύσκολο να τον διακρίνεις, και ανάμεικτο, που είναι ένα μείγμα από τις αντίθετες ποιότητες.
Ο αρχηγός της ζωής απαγορεύει να φας τον καρπό αυτού του δέντρου, τη συνιστά όμως το φίδι, για να ετοιμάσει έτσι την είσοδο στο θάνατο. Και γίνεται πιστευτό το φίδι, επειδή καλύπτει εξωτερικά τον καρπό με ωραίο χρώμα και με την ηδονή, για να διεγείρει πιο πολύ την όρεξη και τη γεύση.
Ποιο είναι λοιπόν εκείνο το δέντρο που έχει ανάμεικτη τη γνώση του καλού και του κακού, και που είναι στολισμένο με τα άνθη των ηδονών, που προκαλούν οι αισθήσεις; Νομίζω πως δε θα πέσω πολύ μακριά από την αλήθεια, αν χρησιμοποιήσω ως αφορμή στην εξέταση την έννοια του γνωστού. Γιατί νομίζω ότι στην προκειμένη περίπτωση η Αγία Γραφή δεν εννοεί την γνώση ως επιστήμη, αλλά βρίσκω μεταξύ γνώσης και διάκρισης κάποια διαφορά που προέρχεται από τη συνήθεια της Γραφής. Γιατί όπως λέει ο Απόστολος, η διάκριση του καλού απ’ το κακό με επιστημονικό τρόπο είναι καρπός μιας άριστης συνήθειας και προϋποθέτει την εξάσκηση των αισθητηρίων.
Γι’ αυτό και δίνει την εντολή να τα δοκιμάζουμε όλα και υποστηρίζει πως γνώρισμα του πνευματικού ανθρώπου είναι η διάκριση. Ενώ η γνώση δεν σημαίνει πάντοτε την επιστήμη και τη θεωρητική γνώση, αλλά την ψυχικά κατάσταση για κάτι, το οποίο έχει χαριστεί.
Όπως π.χ. όταν λέει η Γραφή “γνωρίζει ο Κύριος αυτούς που είναι δικοί του”, καθώς επίσης και στο Μωϋσή: “Σε γνωρίζω περισσότερο απ’ όλους”, ενώ για όσους έχουν κατακριθεί για την κακία τους λέει ότι “ποτέ δεν σας γνώρισα”.
Άρα το δέντρο απ’ το οποίο προκύπτει ως καρπός η ανάμεικτη γνώση είναι απ’ τα απαγορευμένα. Ο καρπός που έχει για υποστηρικτή του το φίδι είναι βέβαια ανάμεικτος από τα αντίθετα, ίσως και για το ότι το κακό δεν εμφανίζεται γυμνό από μόνο του, για να φαίνεται στην πραγματική του διάσταση.
Πράγματι, η κακία τότε θα έμενε ανεκτέλεστη, επειδή δεν θα φαινόταν να είχε κανένα καλό, το οποίο να προσελκύει, για να την επιθυμήσει εκείνος που εξαπατάται εύκολα.
Τώρα όμως είναι κάπως ανάμεικτη η φύση του κακού, και έχει στο βάθος κρυμμένο σαν παγίδα, το θάνατο, ενώ στην επιφάνεια παρουσιάζει κάποια απατηλή εικόνα καλού. Καλό πράγμα φαίνεται στους φιλάργυρους το ωραίο χρώμα της ύλης, αλλά η φιλαργυρία γίνεται η ρίζα απ’ την οποία ξεφυτρώνουν όλα τα κακά. Ποιος θα έπεφτε και θα κυλιόταν στο βρώμικο πηγάδι της ακολασίας, αν δεν θεωρούσε την ηδονή ως κάτι καλό, παρασυρμένος στο πάθος με αυτό το δόλωμα;
Έτσι και τα υπόλοιπα αμαρτήματα έχοντας κρυμμένη μέσα τους τη διαφθορά, φαίνονται επιθυμητά πιο πολύ απ’ την φιλαργυρία, αφού μέσα από κάποια απάτη θεωρούνται για αγαθά απ’ τους επιπόλαιους.
Επειδή λοιπόν οι περισσότεροι χαρακτηρίζουν το καλό από το κατά πόσο αυτό ευχαριστεί τις αισθήσεις, και επειδή υπάρχει κάποια ομοιότητα μεταξύ εκείνου που πράγματι είναι κι εκείνου που φαίνεται ότι είναι καλό, γι’ αυτό απ’ την Αγία Γραφή η επιθυμία που γεννιέται τόσο προς το κακό όσο και προς το αγαθό, ονομάζεται γνώση του καλού και του κακού.
Η γνώση δεν είναι τελείως κακό πράγμα, γιατί γύρω γύρω έχει το καλό, ούτε όμως είναι και εντελώς αγαθό, γιατί κρύβει από κάτω το κακό.
Αλλά λέει ότι ο καρπός του απαγορευμένου δέντρου περιέχει και τα δυο, και η γεύση του οδηγεί στον θάνατο όσους τον δοκιμάζουν. Και φαίνεται φανερά ότι λέει την αλήθεια, δηλαδή πως μόνο ο Θεός είναι απλός και αποτελείται από ένα είδος κατά τη φύση, και είναι ξένο και άσχετο από κάθε ασάφεια και κάθε σχέση με το κακό. Ενώ το κακό έχει πολλές μορφές και πολλά σχήματα, γιατί άλλο είναι αυτό που φαίνεται, και άλλο είναι στην πραγματικότητα.
Και η γνώση του κακού που γίνεται μέσω της εμπειρίας, είναι η αρχή και η βάση του θανάτου και της διάλυσης.
Γι’ αυτό εμφανίζει το φίδι τον άθλιο καρπό της αμαρτίας, όχι να είναι από τη φύση του κακό, γιατί τότε δεν θα μπορούσε να εξαπατηθεί ο άνθρωπος από το ολοφάνερο κακό. Αλλά ομορφαίνοντας την επιφάνεια και σαγηνεύοντας από μέσα τη γεύση μα κάποια ηδονή ως προς την αίσθηση, γίνεται πιστευτός από τη γυναίκα όπως λέει η Γραφή: “και είδε η γυναίκα ότι το δέντρο είναι καλό για τροφή και ευχάριστο στα μάτια και ωραίο για να το γνωρίσει, και πήρε από το καρπό του και έφαγε”.
Εκείνη όμως η τροφή έγινε μητέρα του θανάτου για τους ανθρώπους. Αυτή είναι λοιπόν η ανάμεικτη καρποφορία, της οποίας το νόημα εξήγησε ο λόγος με σαφήνεια. Έτσι το δέντρο ονομάζεται δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Γιατί όπως ακριβώς τα δηλητήρια που καλύπτουν την πίκρα με τη ζάχαρη, στο βαθμό που γλυκαίνουν φαίνονται πως είναι καλά, ενώ στο βαθμό που καταστρέφουν όποιον πλησιάζουν, αποδεικνύονται το χειρότερο από κάθε κακό. Όταν λοιπόν το απαίσιο δηλητήριο ενέργησε σε βάρος της ανθρώπινης ζωής, τότε ο άνθρωπος, αυτό το σπουδαίο πράγμα και όνομα, που είναι η απεικόνιση της θεϊκής φύσης, έγινε ίδιο με την ματαιότητα, όπως λέει και ο Προφήτης.
Επομένως η θεία εικόνα είναι ίδια με το καλύτερο από όσα υπάρχουν μέσα μας. Ενώ τα άλλα όσα φαίνονται στη ζωή θλιβερά και ελεεινά, βρίσκονται πολύ μακριά απ’ το να μοιάζουν με το Θεό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου