Περὶ φιλαυτίας καὶ ἐλευθερίας, Ἀρχιμ. Γεωργίου Καψάνη

Ἡ φιλαυτία μητέρα τῶν παθῶν

Ὅλη τὴν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς λέγεται ἡ πολὺ γνωστὴ εὐχὴ τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ: «Κύριε καὶ Δεσπότα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δός. Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης χάρισέ μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ναὶ Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμά πταίσματα καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου». Κατὰ βάθος ὅλα αὐτὰ τὰ αἰτήματα ἀποβλέπουν στό νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπὸ τὴ φιλαυτία, ἡ ὁποία κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρας εἶναι ἡ ῥίζα ὅλων τῶν κακῶν.

Πρὶν προχωρήσω ὅμως στό θέμα, θὰ ἤθελα νά διαβάσουμε γιά λίγο τὴν πολὺ χαριτωμένη ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Νικόδημου τοῦ Ἁγιορείτου στούς λόγους τοῦ ἀποστόλου Παύλου, στήν Β΄ πρὸς Τιμόθεον ἐπιστολή, κεφ. Γ΄: «ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἢ φιλόθεοι».

Ἂς δοῦμε μερικὰ ἀπὸ αὐτά, πῶς τὰ ἑρμηνεύει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ὁποῖος εἶναι πατερικὸς ἑρμηνευτὴς τῆς Καινῆς Διαθήκης: «Εὐθύς», λέει, «βάλλει ὁ Ἀπόστολος τὸ πρῶτο πάθος ἀπὸ ὅλα τὰ πάθη καὶ τὴν πρώτη ῥίζα πού γεννᾷ ὅλα τὰ κακά, δηλαδή τὴ φιλαυτία, γιατί φυσικῷ τῷ τρόπῳ, πρῶτο κανείς ἀγαπᾷ τὸν ἑαυτὸν του καὶ ἔπειτα διὰ τὸν ἑαυτὸ του ἀγαπᾷ καὶ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ τὰ ἄλλα τοῦ κόσμου πράγματα. Εἶναι λοιπὸν ἡ φιλαυτία μία ἄτακτη φιλία τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἀπὸ τὴν ὁποία νικώμενοι κάμνομε ὅλα τὰ κακὰ καὶ τὰ πάθη γιὰ νά θεραπεύσουμε τὸν ἑαυτὸ μας καὶ ἡ ὁποία μᾶς κάμνει νά μὴ στοχαζώμαστε καὶ νά θέλουμε τὸ καλὸ τοῦ πλησίον μας, ἀλλὰ μόνο τὸ δικὸ μας, διότι φίλαυτος λέγεται ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος, ὅπου φιλεῖ μόνον τὸν ἑαυτὸν του, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ τὸ νά μὴ φιλῇ οὔτε τὸν ἑαυτὸν του. Διότι καθὼς ἀκολουθεῖ καὶ εἰς τὰ μέλη τοῦ σώματος καὶ ἡ βλάβη τοῦ ἑνὸς μέλους, τοῦ ὀφθαλμοῦ θετέον ἢ τῆς χειρὸς ἢ τοῦ ποδὸς διαβαίνει καὶ στὰ ἄλλα μέλη, ἢ καθὼς ἀκολουθεῖ στὴν οἰκία, στὴν οἰκοδομὴ τοῦ οἴκου καὶ ὅταν βγάνη κάποιος μία πέτρα ἀπὸ τὸν τοῖχο σείει καὶ ταράττει καὶ τίς ἄλλες πέτρας, ἔτσι ἀκολουθεῖ καὶ στὴν Ἐκκλησία τῶν Χριστιανῶν καὶ ὁποῖος ἐπιμελεῖται μόνον τὸν ἑαυτὸν του ἀμελεῖ δὲ τὸν ἀδελφὸ του, αὐτὸς βλάπτει καὶ τὸν ἴδιον ἑαυτὸν του».

Μετὰ ἀναφέρεται στό «φιλάργυρον».

Καὶ συνεχίζει: «Καθὼς λοιπὸν ἀπὸ τὴν ἀγάπην γεννᾶται κάθε καλό, ἔτσι καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου, ἀπὸ τὴ φιλαυτία, τὴν ἐναντία τῆς ἀγάπης, γεννᾶται κάθε κακό. Διότι ἡ μὲν ἀγάπη εἶναι πλατεῖα καὶ εὐρύχωρος καὶ εἰς ὅλους ἐκχέει τάς εὐεργεσίας της, ἡ δὲ φιλαυτία στενεύει τὸ πλάτος τῆς ἀγάπης καὶ εἰς ἕνα μόνον ἄνθρωπον συμμαζώνει τάς εὐεργεσίας αὐτῆς.

«Ἀλαζόνες». Εἰς τοὺς ὑστερινοὺς λέγει καιροὺς θά εἶναι οἱ ἄνθρωποι ἀλαζόνες, δηλαδή οἱ κομπάζοντες, πὼς εἶναι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἀνώτεροι. Ἀπὸ τὴ φιλαυτία δὲ γεννᾶται καὶ οὗτος ὁ φαρμακερὸς κλάδος τῆς ἀλαζονείας. Ἀλαζονεύεται κανείς γιατί ἀγαπᾷ τὸν ἑαυτὸν του καὶ θέλει νά τὸν δοξάσῃ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους.

«Ὑπερήφανοι, βλάσφημοι». Ἡ ἀλαζονεία ὅταν προκόψῃ καὶ αὐξήσῃ γίνεται ὑπερηφάνεια, ἡ δὲ ὑπερηφάνεια πάλιν γίνεται ὕβρις καὶ βλασφημία στὸν Θεό. Γιατί ὅταν κανείς ἀλαζονεύεται καὶ ἔχει τὸν ἑαυτὸν του ἀνώτερον τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, τότε καὶ ὑπερηφανεύεται, δηλαδή ἐπιγράφει στὸν ἑαυτὸ του ὅλα τὰ κατορθώματα καὶ τίς ἀρετές˙ νομίζει πώς αὐτὸς μὲ τὴ δύναμή του κατόρθωσε τίς ἀρετές πού ἔχει καὶ ὄχι μὲ τὴ Χάρη καὶ δύναμη τοῦ Θεοῦ, τοῦτο δὲ νομίζοντας βλασφημεῖ ὁ ταλαίπωρος στὸν Θεό, ἀπὸ τὸν ὁποῖο προέρχεται κάθε ἀρετὴ καὶ κάθε καλό. Φανερὸν δὲ εἶναι ὅτι καὶ ἡ ὑπερηφάνεια καὶ ἡ πρὸς Θεὸν βλασφημία προέρχονται ἀπὸ τὴ φιλαυτία».

Μετὰ σχολιάζει τό: «γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι».

Καὶ καταλήγει: «Βλέπεις, ἀδελφέ, πὼς τὰ πάθη καὶ τὰ κακὰ εἶναι ἀλληλένδετα σὰν ἁλυσίδα καὶ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο γεννᾶται; καθὼς καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου καὶ οἱ ἀρετὲς εἶναι ἀλληλένδετες καὶ μία ἀπὸ τὴν ἄλλη γεννᾶται».

Μετὰ ἑρμηνεύει τό˙ «διάβολοι» καὶ λέγει ὅτι «οἱ ἄνθρωποι ἔχουν νά γίνουν στοὺς ὑστερινοὺς καιροὺς διάβολοι, δηλαδή κακολογοῦντες ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ διαβάλλοντες αὐτούς, γιατί ἐκεῖνος πού δέν γνωρίζει νά ἔχῃ στὸν ἑαυτὸ του κανένα καλὸ καὶ ἀρετή, αὐτὸς διαβάλλει καὶ τοὺς ἄλλους πώς εἶναι τοιοῦτοι. Διατί; γιατί νομίζει πώς μὲ τοῦτο προξενεῖ στὸν ἑαυτὸ του κάποια παρηγορία, διὰ νά μὴ φαίνεται πώς αὐτὸς μόνον εἶναι κακός, ἀλλὰ εἶναι καὶ οἱ ἄλλοι. Βλέπεις ἀγαπητὲ ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ῥίζα πού γεννᾷ καὶ τίς διαβολές στὸν κόσμον;»¹.

Καὶ προχωρεῖ ἔτσι ὁ ἅγιος Νικόδημος καὶ ἐξηγεῖ ὅτι πράγματι ἡ ῥίζα ὅλων τῶν κακῶν εἶναι ἡ φιλαυτία. Ἂς δοῦμε ὅμως τὶ λέγουν καὶ οἱ ἄλλοι ἅγιοι Πατέρες γιά τὸ θέμα αὐτό.  Ὁ ἅγιος Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος, στήν ἐπιστολὴ του «πρὸς Θεοδοῦλον» λέγει: «Δέν ὑπάρχει δυνατώτερο δηλητήριο ἀπὸ τὸ δηλητήριο τῆς ἀσπίδος καὶ τοῦ βασιλίσκου (μυθικὸς ὄφις τῆς Ἀφρικῆς). Καὶ δέν ὑπάρχει κακία χειρότερη ἀπὸ τὴ φιλαυτία. Παιδιὰ τῆς φιλαυτίας πού κινοῦνται μὲ ὁρμή εἶναι ὁ αὐτοέπαινος μέσα στήν καρδία, ἡ αὐταρέσκεια, ἡ γαστριμαργία, ἡ πορνεία, ἡ κενοδοξία, ὁ φθόνος καὶ ἡ κορωνίδα ὅλων, ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ ὁποία γνωρίζει ὄχι μόνον ἀνθρώπους ἀλλὰ καὶ ἀγγέλους νά ῥίχνη ἀπὸ τὸν Οὐρανὸ καὶ νά τοὺς ντύνη μὲ τὸ σκοτάδι ἀντὶ μὲ τὸ φῶς»².

Ὁ ἅγιος Θαλάσσιος: Εἰ θέλεις ὑφὲν τῶν κακιῶν ἀπαλλαγῆναι, τῇ μητρὶ τῶν κακῶν, τῇ φιλαυτίᾳ ἀπόταξαι»³. Ἂν θέλῃς διὰ μιᾶς νά ἀπαλλαγῇς ἀπὸ ὅλα τὰ κακά, νά ἀποταγῆς, δηλαδὴ νά ἀπαρνηθῇς, τὴ φιλαυτία.

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐγωκεντρισμὸς

Ἡ φιλαυτία δέν εἶναι ἡ σωστὴ ἀγάπη πού ὀφείλομε στόν ἑαυτὸ μας, ἀλλὰ εἶναι ἡ ἀρρωστημένη, ἡ ἐγωιστική, ποὺ ἔχουμε πρὸς τὸν ἑαυτὸ μας. Τὸ νά ἀγαπᾶμε τὸν ἑαυτὸ μας εἶναι θέλημα Θεοῦ: «ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς ἑαυτὸν»⁴. Ἀλλά, τὸ νά ἀγαπᾶμε ἀρρωστημένα καὶ ἐγωιστικὰ καὶ ἐγωκεντρικὰ τὸν ἑαυτὸ μας εἶναι φιλαυτία, ἄλογος ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς λέγει: «Ἀρχὴ μὲν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία˙ τέλος δὲ ἡ ὑπερηφανία. Φιλαυτία δέ ἐστιν ἡ πρὸς τὸ σῶμα ἄλογος φιλία˙ ὁ ταύτην ἐκκόψας, συνέκοψε πάντα τὰ πάθη τὰ ἐξ αὐτῆς»⁵. Πράγματι ὁ φίλαυτος ἀποφεύγει τὴ σωματικὴ ἄσκησι, γιά νά μὴ κουράση ἢ ταλαιπωρήσῃ τὸ σῶμα του.

Καὶ ὁ ἅγιος Θαλάσσιος πάλι λέγει: «Προηγεῖται μὲν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, ἕπεται δὲ πάντων ἔσχατον ἡ ὑπερηφανία»⁶. Ὅταν κανεὶς κατορθώσῃ καὶ ἀποβάλῃ τὴ φιλαυτία, ὅλα τὰ κακὰ ἀποβάλλονται, γιατὶ ὅπως εἴπαμε ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ῥίζα ὅλων τῶν κακῶν. «Ὁ τὴν μητέρα τῶν παθῶν ἀποβαλῶν φιλαυτίαν, καὶ τὰ λοιπὰ εὐχερῶς, σὺν Θεῶ, ἀποτίθεται, οἷον ὀργήν, λύπην, μνησικακίαν καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου κρατούμενος, ὑπὸ τοῦ δευτέρου, κἄν μὴ θέλῃ, τιτρώσκεται»⁷. Αὐτὸς ὅμως πού κρατεῖται ἀπὸ τὴ φιλαυτία, καὶ χωρὶς νά τὸ θέλῃ πληγώνεται καὶ ἀπὸ τὰ ἄλλα πάθη. Ἀπὸ τὴ φιλαυτία γεννῶνται, κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο, καὶ ὅλοι οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί. «Ἡ φιλαυτία, ὡς πολλάκις εἴρηται, πάντων τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν αἰτία καθίσταται. Ἐκ γὰρ ταύτης γεννῶνται οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί· ὁ τῆς γαστριμαργίας καὶ τῆς φιλαργυρίας καὶ τῆς κενοδοξίας˙ ἐκ δὲ τῆς γαστριμαργίας, γεννᾶται ὁ τῆς πορνείας˙ ἐκ δὲ τῆς κενοδοξίας, ὁ τῆς ὑπερηφανίας˙ οἱ δὲ λοιποὶ πάντες, ἕκαστῳ τῶν τριῶν ἀκολουθοῦσιν ὁ τε τῆς ὀργῆς καὶ ὁ τῆς λύπης καὶ ὁ τῆς μνησικακίας καὶ φθόνου καὶ καταλαλιὰς καὶ οἱ λοιποὶ»⁸.

Γιά τοὺς λογισμοὺς τῶν κακῶν ἐπιθυμιῶν λέγει πάλι ὁ ἅγιος Θαλάσσιος ὅτι προέρχονται ἀπὸ τὴ φιλαυτία: «Οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί, ἐκ τοῦ πάθους τῆς φιλαυτίας τὴν γέννησιν ἔχουσιν. Νοεῖς πάντως τούς τε τῆς γαστριμαργίας καὶ τῆς κενοδοξίας καὶ τῆς φιλαργυρίας λογισμούς, οἷς ἕπονται πάντες οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί…»⁹. Μὲ τὴ φιλαυτία προσέβαλε ὁ διάβολος τὸν ἀνθρωπο καὶ τὸν ἐχώρισε ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἀπὸ τὸ συνάνθρωπό του. Λέγει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι ὁ διάβολος μὲ δόλο καὶ μὲ κακότητα χρησιμοποιώντας ὡς ὄργανο τὴ φιλαυτία, ἀφοῦ μᾶς ἐξαπάτησε προσβαλόντάς μας μὲ τὴν ἡδονή, μᾶς ἐχώρισε ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ μεταξὺ μας»¹⁰. Λέγει ὡραία ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Μὴ ἔσο αὐτάρεσκος καὶ οὐκ ἔση μισάδελφος καὶ μὴ ἔσο φίλαυτος καὶ ἔση φιλόθεος»¹¹. Δηλαδή, μὴν εἶσαι αὐτάρεσκος καὶ δέν θὰ μισῇς τὸν ἀδελφὸ σου˙ καὶ μὴν εἶσαι φίλαυτος καὶ θὰ ἀγαπᾷς τὸν Θεό.

Ἀπὸ ὅσα εἴπαμε καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἕνας ἐγωκεντρισμός: νά προτιμᾷς τὰ δικὰ σου θελήματα καὶ νοήματα ἀπὸ τὰ θελήματα καὶ νοήματα τοῦ Θεοῦ. Λέγει ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἕνας ἀπὸ τοὺς Πατέρας τῆς Φιλοκαλίας: «Αὔτη δέ ἐστιν ἡ ἀρχὴ τῆς σωτηρίας˙ τοῦτ’ ἐστί, τὸ καταλεῖψαι τὰ ἴδια θελήματα καὶ νοήματα ὁ ἄνθρωπος, καὶ ποῆσαι τά τοῦ Θεοῦ νοήματά τε καὶ θελήματα»¹². Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀφήσῃ τὰ δικὰ του θελήματα καὶ ἀρχίση νά δέχεται στή ζωὴ του καὶ νά κάνη τὰ θελήματα καὶ νοήματα τοῦ Θεοῦ, τότε ξεπερνάει τὴ φιλαυτία του. Λέγει: «πολλοὶ δίκαιοι εὑρέθησαν πρὸ τοῦ νόμου καὶ ἐν τῷ νόμῳ καὶ μετὰ τὸν νόμον». Καὶ αὐτοὶ ἦσαν δίκαιοι. Γιατί; Διότι «προετίμησαν τὴ γνῶσι τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ θέλημα Αὐτοῦ, τῶν οἰκείων νοημάτων τε καὶ θελημάτων»¹³. Ἀπὸ τὰ δικὰ τους θελήματα, προτίμησαν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.

Ἡ φιλαυτία μᾶς χωρίζει ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς μας

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐκείνη πού μᾶς ἐμποδίζει νά ἀγαποῦμε τὸν Θεὸ ἀληθινὰ καὶ νά ἀγαποῦμε καὶ τὸ συνάνθρωπό μας. Λέγει πάλι ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός: «Ἐπειδὴ ἐὰν τις τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν φιλεῖ, οὐκ ἀγαπᾷ ἐξ ὅλης ψυχῆς τὸν Θεόν, ἀλλ’ ἐξ ἡμισείας»˙ δηλαδή, ὅποιος ἀγαπᾷ μὲ φιλαυτία τὸν ἑαυτὸ του, δέν μπορεῖ νά ἀγαπήσῃ ὁλοκληρωτικὰ τὸν Θεό, ἀλλὰ τὸν ἀγαπᾷ κατὰ τὸ ἥμισυ˙ «εἰ δὲ ἑαυτοὺς καὶ ἄλλα ἀναρίθμητα ἀγαπῶμεν, πῶς τὸν Θεὸν ἀγαπᾶν δυνάμεθα ἢ τολμῶμεν τοῦτο εἰπεῖν;». Καὶ ὅταν, λέει, ἀγαπᾶμε τὸν ἑαυτὸ μας καὶ ἔχουμε προσκολληθεῖ καὶ σὲ τόσα ἄλλα μάταια πράγματα, πῶς μποροῦμε ἢ τολμοῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε ἀληθινὰ τὸν Θεόν; «Ἂν τὴν πρόσκαιρον ζωήν, τάχα δὲ καὶ τὴν μέλλουσαν μὴ ὑπὲρ τοῦ πλησίον ἀποβαλώμεθα, ὡς ὁ Μωυσῆς καὶ ὁ Ἀπόστολος, πῶς λέγομεν ἀγαπᾶν αὐτόν;». Αὐτὸς εἶναι ἕνας φοβερὸς λόγος. Ἐάν, λέγει, δέν εἴμεθα πρόθυμοι νά θυσιάσουμε χάριν τοῦ πλησίον ὄχι μόνον τὴν παροῦσα ζωὴ ἀλλὰ καὶ τὴ μέλλουσα ζωή, πῶς μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε τὸν πλησίον; «Διότι ὁ μὲν (Μωυσῆς) ἔφη περὶ τοῦ λαοῦ πρὸς τὸν Θεὸν εἰ μὲν ἀφήσεις αὐτοῖς τὰ πταίσματα, ἄφες»˙ δηλαδή, ἐὰν εἶναι νά συγχωρήσῃς καὶ τὸ λαό, συγχώρησέ τον, «εἲδ’ οὖν», ἐὰν ὅμως ὄχι˙ «καὶ ἐμὲ ἐξάλειψον ἐκ τῆς βίβλου τῆς ζωῆς ἧς ἔγραψας»˙ δηλαδή, σβῆσε καὶ μένα ἀπὸ τὸ βιβλίο τῆς ζωῆς. «Ὁ δὲ Ἀπόστολός φησιν (ὁ ἀπόστολος Παῦλος)˙ «ἀνάθεμα εἶναι ἀπὸ Χριστοῦ», καὶ τὰ ἐξῆς˙ ηὔχετο γὰρ τὴν ἑαυτοῦ ἀπώλειαν γενέσθαι, ἵνα ἄλλοι σωθῶσι, καὶ ταῦτα οἱ ζητοῦντες αὐτὸν ἀποκτεῖναι, οἵτινες εἰσιν Ἰσραηλῖται»¹⁴. Καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος τί ἔκανε; Ηὔχετο νά γίνη ἀνάθεμα αὐτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό, γιά νά σωθοῦν οἱ Ἰσραηλῖται. Ποῖοι Ἰσραηλῖται; Ἐκεῖνοι πού ζητοῦσαν νά τὸν ἀποκτείνουν. «Τοιαῦται ψυχαί εἰσιν αἱ τῶν Ἁγίων»˙ αὐτὲς εἶναι οἱ ψυχὲς τῶν Ἁγίων «τοὺς ἐχθροὺς ὑπὲρ ἑαυτοὺς φιλοῦσιν»˙ ἀγαποῦν τοὺς ἐχθροὺς των περισσότερο ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ τους˙ «ὥστε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καὶ ἐν τῷ μέλλοντι προτιμῶσι τὸν πλησίον ἐν πᾶσι, κἄν ἴσως ἐχθρὸς αὐτῶν ἐκ κακῆς προαιρέσεως ὑπάρχῃ»¹⁵. Ἔχουν τόση ἀγάπη, ὥστε νά προτιμοῦν τὴ σωτηρία τοῦ πλησίον καὶ σ’ αὐτὴ τὴ ζωὴ καὶ στήν ἄλλη, ἔστω κι ἂν εἶναι ἐχθρὸς τους ἐκ προαιρέσεως. Αὐτὸ εἶναι τὸ φοβερὸ μυστήριο τῆς ἀγάπης τῶν Ἁγίων, ποὺ ἐμεῖς πολὺ βέβαια δυσκολευόμαστε νά τὸ καταλάβουμε.

Ἀντίθετη τῆς φιλαυτίας εἶναι ἡ φιλοθεΐα καὶ ἡ φιλαδελφία. Κατὰ τὸν ὅσιο Πέτρο τὸν Δαμασκηνό, «ὁ ἄφρων φίλαυτός ἐστι καὶ οὐ δύναται φιλάδελφος εἶναι, οὐδὲ φιλόθεος»¹⁶. δέν μπορεῖ νά εἶναι κανεὶς φίλαυτος καὶ συγχρόνως φιλάδελφος καὶ φιλόθεος. Ὅταν εἶναι φίλαυτος, δέν θὰ εἶναι οὔτε φιλάδελφος οὔτε φιλόθεος. Ὅταν πάλι εἶναι φιλόθεος καὶ φιλάδελφος, δέν θὰ εἶναι φίλαυτος. Καὶ ὁ ἄνθρωπος πού εἶναι φίλαυτος, «οὔτε ἐγκράτειαν τῶν ἡδονῶν, ἤτοι τῶν θελημάτων τῶν ἀρεσκόντων αὐτῷ ἔχει»˙ βλέπετε δέν ἔχει ἐγκράτεια ἀπὸ τὶς ἠδονές˙ «οὔτε ὑπομονὴν τῶν ὀδυνηρῶν»˙ καὶ ἡ ἔλλειψις τῆς ὑπομονῆς εἶναι δεῖγμα φιλαυτίας˙ «ἀλλά ποτε μὲν ἐπιτυγχάνοντι τοῦ ἰδίου θελήματος, αὔξεται ἐν αὐτῷ ἡδονὴ καὶ ἔπαρσις»˙ ὅταν ἐπιτυγχάνῃ, λέει, τὸ ἐγωιστικὸ του θέλημα, αὐξάνει μέσα του ἡ ἡδονικὴ διάθεσης καὶ ἡ ἔπαρση˙ «ποτὲ δὲ ἀποτυχὼν»˙ ὅταν δὲ ἀποτυγχάνη˙ «καὶ ὑπὲρ τῆς τούτου ὀδύνης τυραννούμενος»˙ δηλαδὴ τυραννεῖται ἀπὸ μία ὀδύνη, διότι ἀποτυγχάνει˙ «ἔρχεται εἰς μικροψυχίαν καὶ πνιγμὸν τῆς ψυχῆς, ἥτις ἐστὶν ἀρραβὼν τῆς γεέννης»¹⁷. Δηλαδή, ἐκεῖνος πού δέν μπορεῖ νά ἱκανοποίηση τὰ πάθη του, ἔρχεται σὲ μικροψυχία, σὲ δειλία ψυχικὴ καὶ πνιγμὸ τῆς ψυχῆς, σὰν νά πνίγεται ἡ ψυχὴ του, καὶ αὐτὴ ἡ κατάστασίς πού ζῇ εἶναι ἀρραβὼν τῆς κολάσεως, εἶναι κόλασις πρὸ τῆς κολάσεως. Εἶναι ἀξιοπρόσεκτο πῶς οἱ Πατέρες μελέτησαν καὶ γνωρίζουν τὴν ψυχολογία τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου!

Ὁ φίλαυτος εἶναι ἀδιάφορος ἀπέναντι τῶν συνανθρώπων του. Λέγει ὁ Μ. Βασίλειος στούς «Ὅρους κατ’ ἐπιτομήν»: «Φίλαυτος οὖν ἐστιν ὁ ἑαυτὸν δῆθεν φιλῶν». Πράγματι, κατὰ βάθος ἡ φιλαυτία εἶναι ψευδοαγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας, δέν εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἀγάπη, διότι ὁ φίλαυτος τελικὰ ἀδικεῖ καὶ τὸν ἑαυτὸ του. Χαρακτηριστικό, ὅπως εἴπαμε, τοῦ φίλαυτου ἀνθρώπου εἶναι ὅτι δέν θέλει νά θυσιάση τίποτε ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ του χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ συνανθρώπου του. Τὸ λέγει ὁ Μ. Βασίλειος: «Διότι τὸ νά παραλείψῃ χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ ἑαυτοῦ του κάτι πού ἔχει ἀνάγκη ὁ ἀδελφός, εἴτε ψυχικὸ εἴτε σωματικό, φανερώνει καὶ στούς ἄλλους τὴν κακία τῆς φιλαυτίας, τῆς ὁποίας τὸ τέλος εἶναι ἡ ἀπώλεια»¹⁸.

Ἀλλὰ καὶ ἡ καταλαλιὰ καὶ ἡ συκοφαντία καὶ ἡ κατάκρισις καὶ αὐτὰ εἶναι ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας. «Εἰ γὰρ τις τὰ ἑαυτοῦ κακὰ τοῦ τῆς φιλαυτίας περικαλύμματος ἀνακαλύψας, θεάσαιτο ἀκριβῶς, οὐδενὸς λοιπὸν ἄλλου τῶν ἐν τῷ βίῳ φροντίδα ποιήσεται˙ λογιζόμενος μηδὲ πρὸς τὸ οἰκεῖον πένθος ἐξαρκεῖν αὐτῷ τὸν ἑαυτοῦ χρόνον, κἄν ἑκατὸν ἔτη ζήσειε, κἄν τὸν Ἰορδάνην ποταμὸν ὅλον δάκρυον ἐκ τῶν αὐτοῦ ὀφθαλμῶν ἴδοι ἐκπορευόμενον», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος¹⁹. Αὐτὸς ὁ ὁποῖος ξεσκέπασε ἀπὸ τὴν ψυχὴ του τὴ φιλαυτία καὶ εἶδε σωστὰ τὸν ἑαυτὸ του δέν θὰ κατακρίνῃ ποτὲ τοὺς ἄλλους οὔτε ἀσχολεῖται μὲ τοὺς ἄλλους, διότι ξέρει ὅτι καὶ ἑκατὸ χρόνια νά ζήση ἐν μετανοάᾳ, καὶ ὅλον τὸν Ἰορδάνη ποταμὸ νά χύσῃ σὲ δάκρυα, δέν τοῦ φθάνουν γιά νά ἐξαλείψη τὰ δικὰ του ἁμαρτήματα. Ἄρα πῶς θὰ κατακρίνῃ τὸν ἄλλον; Ἂν ὅμως ἔχῃ τὴ φιλαυτία, δέν μπορεῖ νά δεῖ τὴν δικὴ του ἀσθένεια, βλέπει τὶς ἀσθένειες τῶν ἄλλων.

Ἡ φιλαυτία φέρει τὴν ὀκνηρία στόν πνευματικὸ ἀγῶνα, τὴν ὀλιγοπιστία καὶ τὴν πλάνη

Ἄλλο ἀποτέλεσμα τῆς φιλαυτίας εἶναι ὅτι προκαλεῖ ὀκνηρία στόν πνευματικὸ ἀγῶνα. Εἴδατε; Πολλὲς φορὲς δέν ἔχουμε διάθεσι νά ἀγωνισθοῦμε, δέν ἔχουμε διάθεσι νά προσευχηθοῦμε, νά σταθοῦμε στήν Ἐκκλησία, νά κάνουμε τὰ πνευματικὰ μας καθήκοντα. Τῆς φιλαυτίας εἶναι καὶ αὐτό. Ἀκοῦτε τί ὡραία τὸ λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης, κατὰ μετάφραση τοῦ ἁγίου Νικοδήμου: «Κανένα πρᾶγμα δέν κάνει τόσο παραλελυμένην, ὀκνηρὴν καὶ πεπωρωμένην καὶ ἀνόητον τὴν ψυχὴν τοῦ ἐνάρετου, ὡσὰν τὴν φιλαυτίαν, ἤγουν τὴν ἄλογον φιλίαν τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ ὁποία εἶναι μητέρα καὶ αἰτία καὶ τροφὸς τῶν παθῶν γιατί αὐτὴ προτιμᾷ περισσότερον ἀπὸ τοὺς κόπους τῆς ἀρετῆς τὴν ἀνάπαυσιν τοῦ σώματος καὶ νομίζει διὰ γνῶσιν τὸ νά ὑγιαίνῃ τὸ κορμί, πάρεξ νά κοπιάζη εἰς τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς θεληματικῶς, καὶ μάλιστα εἰς τοὺς ὀλίγους καὶ εὐλόγους ἱδρῶτας τῶν ἐντολῶν καὶ μὲ τοῦτον τὸν τρόπον προξενεῖ μεγάλην ὀκνηρίαν καὶ ἀδυναμίαν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ ἡσυχαστοῦ καὶ δυναμώνει τὴν παραλυσίαν εἰς τὰ ἔργα τῆς ἀσκήσεως τόσον, πού τὸν κάνει εὐπολέμητον»²⁰.

Ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπιστία καὶ ἡ ὀλιγοπιστία καὶ ἡ πλάνη, καὶ αὐτὰ ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας εἶναι: «Κυρίως ὅσοι εἶναι πράγματι σαρκικοὶ ἄνθρωποι καὶ ἐπιθυμοῦν τὴν φιλαυτία, εἶναι πάντοτε δοῦλοι τῆς ἡδονῆς καὶ τῆς κενοδοξίας· σ΄ αὐτοὺς εἶναι ῥιζωμένος ὁ φθόνος καὶ δέν δέχονται οὔτε πιστεύουν τά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οὔτε μποροῦν νά δοῦν ἢ νά γνωρίσουν τὸν Θεὸ λόγῳ ὀλιγοπιστίας»²¹. Οὔτε τὸν Θεὸν λοιπὸν μποροῦν νά δεχτοῦν, ἀφοῦ ἔχουν τὸν ἑαυτὸ τους γιά Θεό. Μπορεῖ ὁ φίλαυτος νά πιστεύῃ στόν Θεὸ εἰλικρινά, ἐὰν ἔχῃ τὸν ἑαυτὸ του γιά Θεό; Καὶ αὐτὸ δέν εἶναι πού ἔχουμε πάθει σήμερα; Αὐτὴ ἡ αὐτονομία, ποὺ εἶναι καὶ ἀνθρωποκεντρισμὸς καὶ οὐμανισμός, πού εἶναι τὸ πνεῦμα τοῦ αἰῶνος τούτου, ἐδῶ δέν ἔχουν τὴν ῥίζα τους; Στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος κάνει τὸν ἑαυτὸ του θεό;

Ἡ φιλαυτία εἶναι νέκρωσις τῆς θείας ζωῆς καὶ ὄχημα τοῦ διαβόλου

Καὶ προχωροῦν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ἡ φιλαυτία εἶναι νέκρωσις τῆς Θείας ζωῆς. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς λέγει: «Φοβερὸν ὄντως καὶ πάσης κατακρίσεως ὑπερέκεινα, τό, τὴν δοθεῖσαν ἡμῖν παρὰ Θεοῦ κατὰ τὴν δωρεὰν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἑκουσίως νεκρῶσαι ζωήν, διὰ τῆς πρὸς τὰ φθειρόμενα ἀγάπης˙ καὶ ἴσασι πάντως τοῦτον τὸν φόβον, οἱ τὴν ἀλήθειαν τῆς φιλαυτίας προτιμᾶν μελετήσαντες»²². Φοβερὸ πρᾶγμα! Τὴν Θεία ζωή, ποὺ μᾶς ἔδωσε ὁ Θεὸς δωρεάν, ἐμεῖς ἑκουσίως νά τὴν νεκρώνουμε διὰ τῆς ἀγάπης τῶν φθειρομένων πραγμάτων, ποὺ εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς φιλαυτίας. Βλέπετε λοιπόν; Φιλαυτία εἶναι ἑκούσιος νέκρωσις τῆς ἐν ἡμῖν θείας ζωῆς, ποὺ εἶναι δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Χωρὶς τὴ φιλαυτία ὁ διάβολος δέν μπορεῖ νά βλάψῃ τὸν ἀνθρωπο. Τὸ παραθυράκι πού ἀνοίγουμε καὶ μπαίνει ὁ διάβολος καὶ μᾶς βλάπτει εἶναι ἡ φιλαυτία. Ὅπου δέν ὑπάρχει φιλαυτία, ὁ διάβολος δέν ἔχει καμμία ἐξουσία. Διὰ τῆς φιλαυτίας εἰσέρχεται καὶ μᾶς πειράζει. Λέγει ὁ ἅγιος Νικόδημος: «Ἐὰν δὲ ἐσὺ κολακεύης καὶ ἀγαπᾷς τὸν ἑαυτὸν σου ἀτάκτως, καὶ ἔξω ἀπὸ ἐκεῖνο ὅπου τοῦ πρέπει, ἀλλοίμονον εἰς ἐσέ. Ἐσὺ ἔτσι δέν θέλεις δυνηθῇ οὔτε νά κοπιάσης, οὔτε νά θλιβῆς, οὔτε νά κακοπαθήσης, οὔτε πειρασμὸν νά ὑπομείνῃς, οὔτε νά ὑποταχθῇς μέχρι θανάτου εἰς τὸ θέλημα καὶ εἰς τάς ἐντολὰς τοῦ Κυρίου, καθὼς ἀπαιτεῖ τὸ ἐπάγγελμα τοῦ Χριστιανοῦ˙ καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, ἐσὺ ἐὰν εἶσαι φίλαυτος καὶ ἀγαπᾷς τὸν ἑαυτὸν σου, μισεῖς τῇ ἀληθείᾳ τὸν ἑαυτὸν σου, καὶ θέλεις ἀπολέσει αὐτὸν ἐὰν δὲ μισῇς τὸν ἑαυτὸν σου, ἀγαπᾷς τῇ ἀληθείᾳ τὸν ἑαυτὸν σου καὶ θέλεις σώσει αὐτόν, καθὼς εἶπεν ὁ Κυριος˙ «ὁ φίλων τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, ἀπολέσει αὐτὴν καὶ ὁ μισῶν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ, εἰς ζωὴν αἰώνιον φυλάξει αὐτήν». Διὰ τοῦτο ὅλοι οἱ θεῖοι Πατέρες συμφώνως λέγουσιν, ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ῥίζα καὶ ἡ πηγὴ ὅλων ὁμοῦ τῶν κακιῶν καὶ τῶν παθῶν καὶ χωρὶς αὐτὴν μόνος ὁ διάβολος δέν δύναται νά βλάψῃ τὸν ἄνθρωπον οὐδὲ τὸ παραμικρόν»²³. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κυριευθῇ ἀπὸ τὴ φιλαυτία, χωρίζεται ἀπὸ τὸν Θεό, καὶ τότε πολὺ συχνὰ καταντᾶ «εἰς ἀπόγνωσιν καὶ τελείαν ἀπώλειαν καὶ ἔκπτωσιν ἀπὸ Θεοῦ καὶ ὁμοίωσιν τῶν δαιμόνων»²⁴. Δηλαδή, μὲ τὴ φιλαυτία ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νά γίνη καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ, γίνεται καθ’ ὁμοίωσιν τῶν δαιμόνων. Διότι αὐτὴ ἡ φιλαυτία ἦταν πού ἐκρέμισε καὶ τοὺς ἀγγέλους καὶ τοὺς ἔκανε δαίμονες.

Ἡ ὑπέρβασις τῆς φιλαυτίας

Ἀπὸ ὅσα λοιπὸν εἴπαμε εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ἀρρώστια μας, ἀπὸ τὴν ὁποία ἐὰν δέν θεραπευθοῦμε, δέν μποροῦμε νά ὑγιάνουμε πνευματικά, οὔτε μποροῦμε νά ἐνωθοῦμε μὲ τὸν Θεό, οὔτε νά προχωρήσουμε στήν θέωσι, ποὺ εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ζωῆς μας. Ἄρα λοιπόν, περιεχόμενο τοῦ ἀγῶνος τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ πρέπει νά εἶναι ἡ ὑπέρβασις τῆς φιλαυτίας· πῶς θὰ ἀγωνισθοῦμε κατὰ τῆς φιλαυτίας.

Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε ὑπάρχει ἡ εὐλογημένη ἄσκησις στήν Ἐκκλησία μας, γιά νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀρρώστια, καὶ ἐλευθερούμενοι νά μπορέσουμε νά προσφερθοῦμε στόν Θεὸ καὶ νά παύσουμε νά εἴμαστε φίλαυτοι˙ νά γίνουμε φιλόθεοι καὶ φιλάδελφοι. Γι’ αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει καὶ αὐτές τίς περιόδους, ὅπως εἶναι τώρα ἡ περίοδος τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ὅλος ὁ ἀγώνας τῆς Σαρακοστῆς, μὲ τὴν νηστεία, μὲ τίς μετάνοιες, μὲ τίς μακρὲς προσευχές, μὲ τίς ὀρθοστασίες, μὲ τίς ἀγρυπνίες, ὅλα ἐκεῖ ἀποβλέπουν, πῶς θὰ μπορέσουμε σιγὰ-σιγὰ νά ξεπεράσουμε τὴ φιλαυτία καὶ νά φθάσουμε τὴν φιλοθεΐα καὶ τὴν φιλαδελφία. Ἡ Ἐκκλησία μας, ἐπειδὴ εἶναι στοργικὴ μητέρα, μᾶς παιδαγωγεῖ! Καὶ ἂν προσέξουμε τὰ γράμματά πού διαβάζουμε τώρα στήν Ἐκκλησία, ἀλλὰ καὶ ὅλη τὴν ἀσκητικὴ παράδοσι τῆς Ἐκκλησίας μας, κατὰ βάθος εἶναι μία ἀγωγή πού δίνει ἡ Ἐκκλησία στά παιδιὰ της, νά ξεπεράσουν τὴ φιλαυτία. Καὶ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς ἀσκήσεως κατὰ τῆς φιλαυτίας εἶχε καὶ ἔχει ἐνστερνισθεῖ ὁ Ὀρθόδοξος λαὸς μας. Τὸ βλέπουμε αὐτὸ μέσα ἀπὸ τὶς παραδόσεις τοῦ λαοῦ μας, μέσα ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ του.

Βέβαια σήμερα τὰ χάνουμε αὐτὰ σιγὰ-σιγά, γιατὶ ἐκκοσμικευόμεθα, ἀλλὰ ὅσο ὁ λαὸς μας ἦταν Ὀρθόδοξος τὰ κρατοῦσε. δέν ξέρω, ἂν θυμᾶστε, στά γραπτὰ τοῦ Μακρυγιάννη ἀναφέρεται, πὼς τοῦ ἔμαθαν οἱ γονεῖς του «ἀπὸ ἑνός χρόνου παιδὶ» νά κάνη μετάνοιες. Τοῦ ἔλεγαν: «Κάνε μετάνοιες νά πιάσης περδικόπουλα». Καὶ ἐκεῖνος ἔκανε μετάνοιες, γιά νά πιάση τὰ περδικόπουλα. Τοῦ τὰ ἔφερναν οἱ γονεῖς του καὶ τοῦ ἔλεγαν: «Γιά, ἔκαμες μετάνοιες καὶ τά ’πιασες». Καὶ ἔτσι σιγὰ-σιγὰ ἔμαθε νά κάνη μετάνοιες²⁵. Καὶ ἔφθασε νά λέη μετά, ὅτι ὑπῆρχε ἡμέρα πού ἔκανε καὶ τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες. Ἐνῶ ἦταν πληγωμένος στό σῶμα του, μεγάλος πιά, ἔφθασε νά κάνη καὶ τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες. Ἄλλοτε γιά νά εὐχαριστήση τὸν Θεό, ἄλλοτε νά τὸν παρακαλέσῃ γιά τὸ Γένος, ποὺ περνοῦσε μεγάλες δυσκολίες²⁶. Φαίνεται στήν ζωὴ τοῦ Μακρυγιάννη αὐτὸ τὸ ἀσκητικὸ πνεῦμα πού τὸν διέκρινε.

Τὸ ἴδιο καὶ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ἂν προσέξουμε, θὰ δοῦμε ὅτι τὸ κήρυγμά του εἶναι μία πρόσκλησι τῶν ἀνθρώπων νά ξεπεράσουν τὴ φιλαυτία, νά ζήσουν τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, μέσα στήν ὁποία νικᾶται ἡ φιλαυτία. Πρέπει βέβαια νά τονίσουμε, ὅτι ἡ φιλαυτία δέν εἶναι κάτι πού θὰ νικηθῇ ἀπὸ τὴν μία ὥρα στήν ἄλλη. Εἶναι τόσο βαθεά ἡ ἀρρώστια αὐτὴ ῥιζωμένη μέσα μας, ὅπως ξέρουμε ὅλοι ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ μας, ὥστε πρέπει σὲ ὅλη τὴν ζωὴ μας νά ἀγωνιζόμαστε κατὰ τῆς φιλαυτίας. Δέν μπορεῖ νά πῇ κανεὶς ὅτι «τώρα ξεπέρασα τὴν φιλαυτία καὶ εἶμαι φιλόθεος καὶ φιλάδελφος». Οἱ ῥίζες εἶναι πολλὲς μέσα μας. Σὰν τὴν λερναία ὕδρα εἶναι. Ἕνα κεφάλι κόβουμε, δέκα βγαίνουν. Γι’ αὐτὸ λοιπὸν θέλει συνεχή ἀγῶνα. Ἄλλωστε ὅλη ἡ ζωὴ μέσα στήν Ἐκκλησία δέν μᾶς βοηθάει στό θέμα αὐτό; Τὰ ἅγια Μυστήρια, οἱ προσευχές, οἱ Λειτουργίες, αὐτὴ ἡ προσευχή, τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», ποὺ λέμε στό Ἅγιον Ὅρος, καὶ θὰ λέτε ἀσφαλῶς καὶ ἐσεῖς ἐδῶ, δέν εἶναι ἕνας συνεχὴς ἀγῶνας νά βγοῦμε ἀπὸ τὸ ἐγωκεντρικὸ καὶ φίλαυτο κλείσιμο στόν ἑαυτὸ μας καὶ νά ἀνοιχθοῦμε πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀδελφοὺς μας;

Ὄσο πιὸ πολὺ μειώνεται ἡ φιλαυτία μέσα του, τόσο πιὸ πολὺ ἐλεύθερος αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος καὶ ἐνώνεται μὲ τὸν Χριστό. Οἱ ἀγωνιζόμενοι Χριστιανοὶ ἔχουν τὴν ἐμπειρία, ὅτι ὅσο περισσότερο ἀνοίγονται στόν Θεό, τόσο περισσότερο ὁ Θεὸς ἔρχεται μέσα τους. Καὶ αὐτό, γιατὶ ὁ Θεὸς σέβεται τὴν ἐλευθερία μας. Ὅσο εἴμαστε γεμάτοι μὲ τὸν ἑαυτὸ μας καὶ μὲ τὴ φιλαυτία μας, πῶς θὰ μπῆ ὁ Θεός; δέν ἔχει χῶρο νά μπῆ. Πρέπει νά ἀδειάσουμε, γιά νά μπῆ ὁ Θεός. Καὶ μὲ αὐτὸ τὸν ἀγῶνα, νά ἀδειάσουμε ἀπὸ τὰ θελήματά μας καὶ ἀπὸ τὰ νοήματά μας, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἀπὸ τὴν αὐταρέσκειά μας, ἀπὸ τὴν αὐτάρκειά μας, ἀπὸ τὴν αὐτοπεποίθησί μας, ἀπὸ τὴν αὐτοεμπιστοσύνη μας, καὶ νά παραδοθοῦμε στόν Θεό, ἔρχεται ὁ Θεὸς μέσα μας.

Μία μοναχή μοῦ ἐξομολογήθηκε, ὅτι κάποτε ἡ Γερόντισσά της, στήν ὁποία ἔκανε ὁλόθυμη καὶ ἀδιάκριτη ὑπακοή, τῆς εἶπε: «παιδί μου, μὲ τὴν ὑπακοή σου μὲ ἀναπαύεις». Καί, τὴν στιγμή πού τῆς εἶπε αὐτὸ ἡ Γερόντισσα, αἰσθάνθηκε ὅτι ὅλος ὁ Θεὸς μπῆκε μέσα της. Αὐτὸ ἦταν ἐμπειρία. Βλέπετε; Εἶχε ἀδειάσει ὅλο τὸν ἑαυτὸ της, ὅλο τὸ θέλημά της τὸ ἀτομικὸ καὶ ὅλος ὁ Θεὸς μπῆκε μέσα της. Τὸ ἴδιο ἔγινε καὶ μὲ ἕνα ἐργάτῃ χωρικό, ἀπὸ ἕνα χωριὸ κοντὰ στό Ἅγιον Ὅρος, ὁ ὁποῖος ἐργαζόταν στό μοναστήρι μας ὡς ὑλοτόμος. Κάποτε λοιπόν, ποὺ περνοῦσα ἀπὸ τὸ δάσος τῆς Μονῆς, μὲ χαιρέτησε καί μοῦ εἶπε: «Κάτσε, Γέροντα, νά σοῦ πῶ ἕνα μεγάλο θαῦμα πού μοῦ ἔκαναν οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα, νά δεῖς πόσο θαυματουργοὶ εἶναι οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα. Πονοῦσε τὸ ποδί μου χρόνια. Πήγαινα στούς γιατρούς, στά νοσοκομεῖα, ἀλλὰ τίποτα δέν μοῦ κάνανε. Καὶ ἐγώ, ἐπειδὴ ἀγαπῶ πολὺ τοὺς ἁγίους Τεσσαράκοντα, πῆγα στήν πανήγυρί τους, στήν Ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ μου. Ἐκεῖ ἦταν πολὺς κόσμος, γεμάτη ἡ Ἐκκλησία. Μόλις ἔφθασα στήν Ἐκκλησία, ἀρχίζει νά μοῦ πονᾶ πολὺ τὸ πόδι. Τότε λοιπὸν σκέφθηκα νά βγῶ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία νά ξεκουράσω τὸ ποδί μου. Ἀλλά μοῦ εἶπε ὁ λογισμός: Ὁ Ἰούδας ἄφησε τὴν Θεία Εὐχαριστία καὶ βγῆκε ἔξω. Ἰούδας θὰ γίνης καὶ ἐσύ;». «Θὰ μείνῃς μέσα, κι ἂς πονᾶς». Μετὰ ἀπὸ λίγο πονοῦσα πιὸ πολὺ καὶ σκέφθηκα νά καθήσω σὲ μία καρέκλα νά ξεκουράσω τὸ ποδί μου. Τότε ὅμως ἀντίκρυσα τὴν εἰκόνα τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα, τοὺς εἶδα νά παγώνουν μέσα στήν λίμνη καὶ εἶπα στόν ἑαυτό μου: «Αὐτοὶ ἔκαναν τόση ὑπομονὴ καὶ πάγωσαν γιά τὸν Χριστό, καὶ ἐσὺ δέν μπορεῖς νά σταθῇς ὄρθιος;». «Θὰ σταθῇς ὄρθιος κι ἂς πεθάνης». Ἐκείνη τὴν ὥρα πού εἶπα αὐτό, ἦρθε ἕνα ῥεῦμα, μὲ περιέλουσε ἀπὸ τὸ κεφάλι καὶ πέρασε σ’ ὅλο τὸ σῶμά μου μέχρι τὸ πονεμένο ποδί μου. Ἀπὸ τότε ἔγινα καλὰ καὶ δέν ξαναπόνεσα. Βλέπετε, Γέροντα, πόσο θαυματουργοὶ εἶναι οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα;». Αὐτὸς δέν εἶχε καμμία αἴσθησι ὅτι ἔκανε κάτι ἀξιόμισθο. Πίστευε ὅτι ἦταν θαῦμα τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα. Ὅμως βλέπουμε, πότε ἔγινε τὸ θαῦμα καὶ πότε ἦρθε ὁ Θεὸς μέσα του; Ὅταν ὁ ἴδιος ἄδειασε τελείως ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ του καὶ ἀπὸ τὴν φιλαυτία του καὶ ἀποφάσισε νά πεθάνη χάριν τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν Θεό.

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ

Ἔτσι λοιπὸν ὁ ἄνθρωπος φθάνει αὐτὴν τὴν ἐλευθερία καὶ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστό. Ἑνωμένος μὲ τὸν Χριστὸ συμμετέχει στήν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ. δέν εἶναι ἁπλῶς ἐλεύθερος, ἀλλὰ εἶναι μέτοχος τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ. Διότι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζητᾶ τὴν ἐλευθερία στόν ἑαυτὸ του καὶ ὄχι στόν Θεό -πού αὐτὸ κατὰ βάθος δέν εἶναι ἐλευθερία, εἶναι φιλαυτία-, δέν ὁδηγεῖται τελικὰ σ’ αὐτό πού λαχταρᾶ διὰ τῆς ἐλευθερίας, ἀλλὰ στόν θάνατο τῆς ἐλευθερίας του. Ἐνῶ νομίζει ὅτι εἶναι ἐλεύθερος, τελικὰ ὑποδουλώνεται στόν ἑαυτὸ του, σὲ μία δυναστεία τοῦ ἑαυτοῦ του ἄνευ προηγουμένου. Γιά μᾶς λοιπὸν τοὺς Χριστιανοὺς ἡ ἐλευθερία μας ποτὲ δέν μπορεῖ νά περιοριστεῖ στό κτιστό, γιατὶ τὸ κτιστὸ εἶναι φθαρτό, εἶναι θνητό, καὶ μία ἐλευθερία πού εἶναι φθαρτὴ καὶ θνητὴ δέν εἶναι ἀληθινὴ ἐλευθερία. Πηγὴ τῆς ἐλευθερίας μας εἶναι ἡ ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὅταν ἡ δικὴ μας κτιστή ἐλευθερία συναντᾶ καὶ ἑνώνεται μὲ τὴν ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καὶ μετέχει στήν ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ, τότε πραγματικὰ ἑξασφαλίζεται καὶ δικαιώνεται. Ἄλλωστε τὸ εἶπε ὁ Κύριος: «Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς»²⁷ καὶ, «Ἐγὼ εἰμι ἡ ἀλήθεια»²⁸.

Ἄρα λοιπὸν ὅταν γνωρίσουμε τὴν ἀλήθεια, τὸν Χριστό, τότε γνωρίζουμε καὶ τὴν ἀληθινὴ ἐλευθερία. Ἡ ἕνωσίς μας πάλι μὲ τὸν Χριστό, ὁ Ὁποῖος εἶναι καὶ ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία, γίνεται μέσα στήν Ἐκκλησία. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία εἶναι χῶρος ἐλευθερίας. Θυμᾶμαι ἕνα γεροντάκι, μοναχὸ τῆς Μονῆς μας, τὸν π. Αὐξέντιο, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη πρὸ ἐτῶν, καὶ ὁ ὁποῖος ἦταν πολὺ ἐνάρετος. Ὅσοι ἀξιωθήκαμε νά τὸν γνωρίσουμε, μποροῦμε νά διαβεβαιώσουμε ὅτι ἐξεπλήρωσε ὅλες τίς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Δέν θυμόμαστε νά παρέβη κάποια ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ, οὔτε καὶ καμμία ὑποχρέωσι τοῦ μοναχικοῦ σχήματος. Λοιπόν, ὅταν γέρασε πολὺ καὶ δέν μποροῦσε νά στηριχθεῖ στά πόδια του, τοῦ ἔλεγαν οἱ ἀδελφοί: «Πάτερ Αὐξέντιε, μὴ πηγαίνης στήν Ἐκκλησία. Τώρα πιὰ εἶσαι γεροντάκι, κουράζεσαι». Καὶ ἀπαντοῦσε ὁ π. Αὐξέντιος: «Δέν εἶναι κατὰ Θεόν. Στήν Ἐκκλησία αἰσθάνομαι ἐλευθερία». Εἶχε μία ὑπαρξιακὴ ἐμπειρία ὁ π. Αὐξέντιος, ὅπως καὶ σὲ πολλὰ ἄλλα πράγματα, ἀλλὰ καὶ σ’ αὐτό πού λέμε ἐδῶ, τοῦ μυστηρίου τῆς ἐλευθερίας. Ὅτι ἡ ἐλευθερία δέν εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, εἶναι μέσα στήν Ἐκκλησία· «ὅπου τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ καὶ ἡ ἐλευθερία»²⁹. Ὁ Θεὸς χαρίζει τὴν ἐλευθερία Του ὡς δῶρο. στήν Ἐκκλησία του καινοποιεῖ τὰ πάντα. Μέσα στήν Ἐκκλησία ἔχει νικηθῇ ἡ φθορά, ἡ ἁμαρτία, ὁ θάνατος. Βασιλεύει ὁ Χριστός, καὶ ἄρα μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία ὑπάρχει ἡ καινὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι καὶ ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία. Καὶ αὐτὸ τὸ ζοῦσε ὁ π. Αὐξέντιος.

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ δέν εἶναι ἀτομικὴ ἀνεξαρτησία, ἀλλὰ ἀγάπη καὶ κοινωνία προσώπων. Εἶναι λάθος νά ταυτίζουμε τὴν ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ μὲ τὰ ἀτομικὰ δικαιώματα ἢ τὴν ἀτομικὴ ἀνεξαρτησία. Ἡ ἀτομικὴ ἀνεξαρτησία, ποὺ ἀποκόπτει τὸν ἕνα ἀπὸ τὸν ἄλλο, εἶναι ὁ θάνατος τῆς ἐλευθερίας. Ἡ ἐλευθερία μας πάντοτε εἶναι σὲ συνάρτησι μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεό, μὲ τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, καὶ τὰ πρόσωπα τῶν ἀδελφῶν μας. Στήν κοινωνία τῆς ἀγάπης. Γι΄αὐτὸ καὶ μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἐλευθερία καὶ ἀγάπη εἶναι συνώνυμα. Τὴν ὥρα πού ἀγαπᾷς εἶσαι ἐλεύθερος. Περιεχόμενο τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ἀγάπη. Εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν ἀγαπῶ, ὄχι ὅταν ἰκανοποιῶ τὸν ἐγωϊσμό μου. Καὶ αὐτὸ νομίζω ὅτι εἶναι τὸ λάθος πού γίνεται σήμερα: ὅτι ἡ ἐλευθερία περιορίζεται˙ δέν τοποθετεῖται στήν ἀγάπη.

Ἔτσι ἐνεργοῦν ὅσοι προσπαθοῦν νά δικαιώσουν π.χ. τὶς ἀμβλώσεις. δέν ξέρω, ἂν ἀκούσατε αὐτό πού ἀπαιτοῦν οἱ φεμινίστριες: «τὸ σῶμα μας μᾶς ἀνήκει». Δηλαδὴ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἐγωιστική μου ἱκανοποίησις. Δέν εἶναι ἡ ἀγάπη, δέν εἶναι ἡ προσφορά, δέν εἶναι ἡ θυσία. Εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν κάνω αὐτό πού ἱκανοποιεῖ τὸν ἐγωϊσμό μου. Καὶ ὄχι εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν κάνω αὐτό πού ἀπαιτεῖ ἡ ἀγάπη καὶ θέλει ὁ Θεός. Διότι ὁ Θεὸς θέλει αὐτό πού θέλει ἡ ἀγάπη. Καὶ τελικὰ βλέπουμε ὅτι, ἐνῶ τόσος λόγος γίνεται γιά ἀτομικὰ δικαιώματα καὶ γιά ἐλευθερία, ὅσο πᾶμε ὑποδουλωνόμαστε περισσότερο, καὶ στά πάθη μας καὶ γενικὰ σὲ δομὲς ζωῆς, οἱ ὁποῖες κάθε ἄλλο παρὰ ἐλευθερώνουν τὸν ἀνθρωπο. Θὰ ἀναφέρουμε κάποια γνωρίσματα τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου.

α) Ἐλευθερία ἀπὸ τὸ σαρκικὸ φρόνημα

Ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία μὲ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν ἀγώνα του ἐλευθερώνεται ἀπὸ τὸ σαρκικὸ του φρόνημα. Ἀγωνίζεται νά μὴ τὸν κυριεύῃ τὸ σαρκικὸ τοῦ φρόνημα. Καὶ ἐκεῖ ἀποβλέπει ἡ ἐγκράτεια τῶν Χριστιανῶν, ἡ συζυγικὴ πίστις τῶν ἐγγάμων καὶ ἡ παρθενία τῶν μοναχῶν. Νά ἐλευθερωθοῦν ἀκόμη καὶ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀναγκαιότητα, ποὺ ἐπιβάλλει τὸ γενετήσιο ἔνστικτο. Εἶναι χάρις τοῦ Θεοῦ αὐτό. Εἶναι ὅμως καὶ ἐλευθερία γιά τὸν ἄνθρωπο. Ἐνῶ, βλέπετε, σήμερα στήν ἐποχὴ μας, πόσο τὸ ἔνστικτο αὐτὸ ἔχει θεοποιηθῇ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους καὶ πόσο ὑποδουλωμένοι εἶναι οἱ ἄνθρωποι σ’ αὐτό, χωρὶς νά μποροῦν τελικὰ καὶ νά τὸ χαροῦν, διότι τὸ ζοῦν μέσα στόν ἐγωϊσμό, καὶ φυσικὰ μέσα στόν ἐγωϊσμὸ ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά χαρῇ τίποτε. Ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὸ μυστήριο τοῦ Γάμου -καὶ εἴδατε τί ὡραῖες εὐχὲς ἔχει ἡ ἀκολουθία τοῦ Γάμου-, πού ἡ ἀγάπη καὶ ἡ προσφορὰ τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου στόν ἄλλο, καταξιώνει καὶ ἀναπαύει τοὺς συζύγους.

β) Ἐλευθερία ἀπὸ τὴν φυσικὴ ἀναγκαιότητα

Οἱ ἐν Χριστῷ ἐλεύθεροι ἄνθρωποι δέν πιέζονται ἀπὸ τὴν φυσικὴ ἀναγκαιότητα. Αὐτὸ τὸ πρόσεξα ἐφέτος ἰδιαίτερα στό Τριήμερο. Στό Ἅγιον Ὅρος, ὅπως ξέρετε, οἱ Πατέρες, ὅσοι βέβαια ἔχουν εὐλογία -διότι ὅσοι ἔχουν σοβαρὰ προβλήματα ὑγείας δέν ἔχουν εὐλογία- κρατᾶνε τίς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Σαρακοστῆς, Καθαρὰ Δευτέρα, Καθαρὰ Τρίτη καὶ Καθαρὰ Τετάρτη, τελεία ἀσιτία, οὔτε νερό. Εἶναι βέβαια ἕνα ἀγώνισμα. Καὶ ἀγώνισμα γιά ἀνθρώπους πού δέν εἶναι καὶ καλοταϊσμένοι ἀπὸ τὶς προηγούμενες ἡμέρες, ἀλλὰ ἔχουν περάσει ἀσκητική ζωὴ˙ κάνουν καὶ μετάνοιες καὶ ἔχουν καὶ ὅλο τὸν ὑπόλοιπο ἀγώνα. Λοιπὸν πρόσεξα μὲ τί ἐλευθερία οἱ μοναχοὶ κρατοῦσαν τὸ Τριήμερο καί πῶς ὑπερέβαιναν τὴν ἀνάγκη τοῦ σώματος, νά φάη, νά πιεῖ λίγο νερό. Καὶ αὐτὸ δέν τὸ ἔκαναν μὲ μία διάθεσι γιόγκα, ἀλλὰ τὸ ἔκαναν μὲ μία διάθεσι ἀγάπης πρὸς τὸν Θεό.

Ἔχουμε ἕνα γεροντάκι στό μοναστῆρι μας, τὸν π. Ἠσύχιο. εἶναι 95 ἐτῶν. Ἂν δῆτε τὰ πόδια του, εἶναι μαρτυρικά. Ἀπὸ τὰ χρόνια, ἀπὸ τὴν ἄσκησι, τὴν ὀρθοστασία, τὰ πόδια του εἶναι σὰν νά τὰ ἔχῃς χτυπήσει μὲ μπαλτάδες, τρέχουν κιόλας. Ἂν δέν τὰ δέσουμε, δέν μπορεῖ νά σταθῇ. Ὁ π. Ἡσύχιος παρ’ ὅλα αὐτὰ στέκεται ὄρθιος στήν Ἐκκλησία καὶ δέν ἀφήνει τὸν ἀγώνα. Λοιπὸν τοῦ λέω, τὴν παραμονὴ τοῦ Τριημέρου: «Πάτερ Ἡσύχιε, θὰ κρατήσῃς;». «Σὰν δύσκολα τὰ βλέπω τὰ πράγματα», ἀπαντᾷ, γιατὶ ἔχει ἑξασθενήσει πολύ, «θὰ δοῦμε, ἔχει ὁ Θεός». Καὶ ἀρχίζει καὶ τὸ κρατάει -τὸ ἔχει κρατήσει ὅλα τὰ χρόνια τῆς ζωῆς του βέβαια. Λοιπὸν κατὰ τὴν Δευτέρα τὸ βράδυ, τὸν ῥωτῶ: «Πάτερ Ἡσύχιε, πῶς πᾶς;». «Ἔ! Μέχρι τώρα καλά. Θὰ δοῦμε αὔριο, ἂν ὁ ἅγιος Νικόλαος βοηθήσῃ». Τὴν Τρίτη: «Πάτερ Ἡσύχιε, πῶς πᾶς;». «Ἔ! Μέχρι τώρα καλά. Θὰ δοῦμε -δέν ἐμπιστευόταν στόν ἑαυτὸ του-, ἂν ὁ ἅγιος Νικόλαος βοηθήσῃ». Καὶ κράτησε. Καὶ κοινώνησε μετά. Μετά πού τελείωσε τὸ Τριήμερο καὶ βγαίναμε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ἀφοῦ εἴχαμε κοινωνήσει, τοῦ λέω: «Πάτερ Ἡσύχιε, δόξα τῷ Θεῷ, κράτησες». «Ἦταν κι ἄλλοι Πατέρες ἐκεῖ. Ἀπαντᾷ: Ἔ! Ἂς μὴ μιλᾶμε γι’ αὐτὰ τὰ θέματα». Σὰν νά μὴ εἶχε κάνει τίποτα. Εὐχαρίστησα τὸν Θεό, γιατὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ ξεπέρασμα τῆς φιλαυτίας κάνει τὸν ἄνθρωπο ἐλεύθερο ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὶς στοιχειώδεις βιολογικὲς τοῦ ἀνάγκες, ὅπως εἶναι ἡ πεῖνα καὶ ἡ δίψα.

γ) Ἐλευθερία ἀπὸ τὸν θάνατο

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ, ἀφοῦ εἶναι συμμετοχή στήν ζωή τοῦ ἀνάσταντος Χριστοῦ, ἐλευθερώνει καὶ ἀπὸ τὸν φυσικὸ φόβο τοῦ θανάτου. Νομίζω ὅτι εἶναι καλὸ νά μὴ μιλᾶμε μὲ ἰδέες, νά μιλᾶμε παρουσιάζοντας πρόσωπα, ἀνθρώπους πού ἔχουν ἀγωνισθῇ καὶ ἔχουν βιώσει, ἔχουν ξεπεράσει τὴ φιλαυτία καὶ ἔχουν φθάσει τὴν ἀληθινὴ ἐλευθερία. Ἄλλωστε καὶ ἐγὼ ὡς Ἁγιορείτης, τὶ νά σᾶς πῶ; Πιστεύω ὅτι τέτοια περιμένετε νά ἀκούσετε ἀπὸ μένα.

Ὁ π. Ἀρσένιος εἶναι ἕνας χαριτωμένος μοναχός, ὁ ὁποῖος ἔχει προχωρήσει πολὺ στήν πνευματικὴ ζωὴ καὶ ἔχει πολὺ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Ἔχει τελεία εἰρήνη στήν ψυχὴ του, ἡ ὁποία ἀκτινοβολεῖ. Δέν εἶναι πολὺ μεγάλος, εἶναι κάπου 73 ἐτῶν. Ἐπειδὴ πάσχει ἡ καρδιά του, περιμένει τὸν θάνατο. Τὸ ξέρει ὅτι μπορεῖ νά πεθάνη ἀπὸ στιγμὴ σὲ στιγμή, ἀλλὰ εἶναι πασίχαρος. Πῆγα νά τὸν δῶ πρὶν φύγω. Ἐξομολογήθηκε καί μοῦ λέει: «Γέροντα, ἡ ψυχὴ ἔχει μιά χαρὰ τώρα πού θὰ φύγῃ!» Σὰν νά ἐπρόκειτο νά τοῦ συμβεῖ τὸ μεγαλύτερο καλό. Καὶ αὐτὸ ἦταν ὅτι θὰ φύγῃ. Ναί. Ἐλευθερία ἀπὸ τὸν θάνατο. Ἐδόξασα τὸν Θεό. Βέβαια εἶναι καὶ ἄλλοι. Ἀλλὰ τὸ ἔζησα αὐτὸ μὲ τὸν π. Ἀρσένιο πρόσφατα. Σᾶς τὸ λέω, νά δῆτε πὼς, μὲ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία προχωρεῖ σὲ μία τέτοια ἐλευθερία, ποὺ εἶναι ἐλευθερία ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸ θάνατο.

δ) Ἐλευθερία ἀπὸ τὴν κοσμικότητα

Μέσα στήν Ἐκκλησία ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴ χλιδή, τὴ ματαιότητα, τὴ ματαιοδοξία, τὴν κοινωνικὴ προβολὴ καὶ ὅλα τὰ παρεμφερῆ, ποὺ συνιστοῦν τὸ κοσμικὸ φρόνημα. Εἶναι γνωστό πώς ἡ μόδα ὑποδουλώνει τοὺς ἀνθρώπους, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, ὥστε πολλοὶ νά μὴ τολμοῦν νά τὴν παραβοῦν, ἔστω καὶ ἂν ἀντίκειται στίς ἀρχὲς τους.

Μορφὲς φιλαυτίας

Θὰ ἤθελα νά σᾶς ἀναφέρω κάποιες σκέψεις μου γιά τοὺς διάφορους τρόπους, μὲ τοὺς ὁποίους ἐκδηλώνεται ἡ φιλαυτία μας στήν καθημερινὴ ζωή. Προηγουμένως ὅμως πρέπει νά προσθέσω καὶ τοῦτο, ὅτι ἡ φιλαυτία δέν εἶναι μόνον ἡ ἀρρώστια ἡ δικὴ μας ἡ προσωπική, ἀλλὰ εἶναι καὶ ἡ ἀρρώστια τοῦ πολιτισμοῦ μας. Νομίζω, ὅτι ἕνας λόγος πού ὁ πολιτισμὸς μας τελικὰ ὁδηγεῖται στό ἀδιέξοδο εἶναι ὅτι εἶναι ἕνας πολιτισμός πού βασίζεται στήν φιλαυτία καὶ ὄχι στήν ἀγάπη. Καὶ φυσικὰ ἕνας πολιτισμός πού βασίζεται στήν φιλαυτία, μπορεῖ ποτέ νά ἐλευθερώσῃ τοὺς ἀνθρώπους καὶ νά τοὺς δώσῃ τὴ χαρὰ νά ζήσουν μία ἀληθινὴ ζωή; Ἡ οἰκογένεια γιατὶ ἀποτυγχάνει σήμερα; Διότι ξεκινοῦν οἱ ἄνθρωποι χωρὶς ταπείνωσι καὶ ἀγάπη. Καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν νά μὴ ὁδηγηθεῖ στό ἀδιέξοδο μία οἰκογένεια πού ξεκινᾶ μὲ τὴν φιλαυτία;

α) Μορφὲς φιλαυτίας στούς ἐν τῷ κόσμῳ Χριστιανοὺς

Ἀναφέρω ἐδῶ μερικὲς ὄψεις τῆς φιλαυτίας.

Ὁ φίλαυτος εἶναι αὐτάρκης. δέν πιστεύει στόν Θεὸ καὶ δέν ἀναφέρεται σ’ Αὐτόν, διότι πιστεύει στόν ἑαυτὸ του˙ δέν τοῦ χρειάζεται ὁ Θεός.

Ὁ φίλαυτος εἶναι ὀκνηρὸς καὶ ἀπρόθυμος στόν πνευματικὸ ἀγῶνα.

Χρησιμοποιεῖ τὸν ἄλλο ἀνθρωπο ὡς ἀντικείμενο, βλέποντάς τον σαρκικά.

Ἀδικεῖ τοὺς συνανθρώπους του, λόγῳ φιλαργυρίας καὶ ἀπληστίας. Αἰσχροκερδεῖ εἰς βάρος των, εἴτε ἐργαζόμενος πλημμελῶς, γιά ἐργασία γιά τὴν ὁποία ἀμείβεται, εἴτε ἐκμεταλλευόμενος τοὺς ἐργαζόμενους, ἂν εἶναι ἐργοδότης.

Ὁ φίλαυτος συμπεριφέρεται ἐγωιστικὰ στήν οἰκογένειά του. Σκέπτεται τί θὰ πάρει καὶ ὄχι τί θὰ δώσῃ. Δέν ὑπομένει τὶς ἀδυναμίες τοῦ συντρόφου τῆς ζωῆς του ἡ τῶν συγγενῶν του. Ἐγκαταλείπει τὸν σύντροφο τῆς ζωῆς του, καὶ τὰ παιδιὰ του ἀκόμη, χάριν μιᾶς ἄλλης ἐρωτικῆς σχέσεως. Τὰ διαζυγία, ἡ ὀλιγοτεκνία, ἡ ἐγκατάλειψις τῶν παιδιῶν ἀπὸ τοὺς γονεῖς, ἡ ἐγκατάλειψις τῶν γονέων ἀπὸ τὰ παιδιά, ἡ ἔλλειψις σεβασμοῦ σὲ γέροντες, ἀναπήρους καὶ ἐγκύους, τὶ ἄλλο εἶναι παρὰ ἐκφράσεις φιλαυτίας;

Ὁ φίλαυτος ἀδιαφορεῖ γιά τὴν ἡσυχία καὶ ἀσφάλεια τῶν συνανθρώπων του. Ἀνοίγει τὴν τηλεόρασι ἢ τὸ ῥαδιόφωνο καὶ δέν τὸν ἐνδιαφέρει ἂν ὁ διπλανὸς του ὑποφέρῃ ἀπὸ τὸν θόρυβο. Αὐτό πού τὸν ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ ἐγωιστικὴ ἱκανοποίησίς του. Ἄλλος παίρνει τὸ αὐτοκίνητό του καὶ τρέχει μὲ ἰλιγγιώδη ταχύτητα καὶ δέν τὸν ἐνδιαφέρει πόσους θὰ σκοτώση στόν δρόμο.

Προσφορὰ ἀνήθικων καὶ ἐγκληματικῶν θεαμάτων προβάλλουν τέτοια ἔργα γιά νά κερδίσουν, ἀδιαφορώντας γιά τό τί καταστροφὴ κάνουν στόν κόσμο καὶ στή νεολαία. Ἡ διάδοσις τῶν ναρκωτικῶν. Ἡ ἀνοικοδόμησις ἀπανθρώπων πόλεων χάριν κέρδους˙ οἱ πόλεις πού φτιάχνουμε εἶναι καταστρεπτικὲς γιά τὴν ὑγεία, ἰδίως τῶν παιδιῶν μας. Οἱ διαφημίσεις˙ προσπαθοῦν μὲ ψυχοτεχνικοὺς τρόπους νά ὑποβάλουν τοὺς ἀνθρώπους, νά τοὺς ἀναγκάσουν νά πάρουν τὰ προϊόντα πού θέλουν˙ μία ἀσέβεια πρὸς τὸν ἄνθρωπο, φιλαυτία καὶ αὐτή. Ἡ ἐπιβολὴ στόν λαὸ τοῦ ἀθεϊσμοῦ- ὅταν ἔρχωνται οἱ ἡγέτες τοῦ λαοῦ πού προσπαθοῦν νά ἐπιβάλουν τὴν ἀθεΐα, ἐπειδὴ ἔχουν μία ἀθεϊστικὴ ἰδεολογία, καὶ νά βάλουν τὸν λαὸ στά μέτρα τους˙ φιλαυτία, ἔλλειψις σεβασμοῦ στόν ἄνθρωπο˙ θέλουν νά ὁδηγήσουν τὸν λαὸ ἐκεῖ πού αὐτοὶ θέλουν καὶ ὄχι ἐκεῖ πού εἶναι προορισμένος νά ὁδηγηθεῖ ἀπὸ τὸν Θεό. Αὐτὰ εἶναι μερικὰ ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τῆς φιλαυτίας, ποὺ βλέπουμε στήν καθημερινὴ ζωή μας.

β) Μορφὲς φιλαυτίας στούς μοναχοὺς

Ἀλλὰ καὶ σὲ μᾶς τοὺς μοναχοὺς ἐμφανίζεται ἡ φιλαυτία μὲ πολλὲς μορφές. Γι’ αὐτὸ καὶ μέσα στόν μοναχικὸ ἀγώνα τῆς καθάρσεώς μας ἀπὸ τὰ πάθη πρέπει νά εἶναι ἀδιάκοπη ἡ προσπάθεια γιά τὴν ἀπαλλαγὴ μας ἀπὸ τὴν μητέρα τῶν παθῶν, τὴ φιλαυτία. Παραθέτω κάποιες μορφὲς φιλαυτίας, ποὺ ἐμφανίζονται κυρίως μεταξὺ τῶν μοναχῶν.

Τὸ ἴδιον θέλημα, ἀνυπακοὴ στό Γέροντα καὶ στούς ὑπευθύνους τῶν διακονημάτων, π.χ. τὸν Τυπικάρη. Ἀπόκριψη λογισμῶν ἀπὸ τὸν Γέροντα. Αὐτοδιοίκησις, ἀκόμη καὶ στά πνευματικά. Ἐλλιπὴς ἐπιτέλεσις τοῦ διακονήματος (φυγοπονία) καὶ ἀποφυγὴ συμμετοχῆς στίς παγκοινιές. Ἐνασχόληση μὲ ἀσχολίες τῆς ἰδίας μας ἀρεσκείας. Ἀποφυγὴ προσευχῆς καὶ ἀσκητικῶν κόπων (πρωινὸ ξύπνημα καὶ κανών). Ἀναζήτηση σαρκικῶν ἀπολαύσεων καὶ ἀναπαύσεων, ὅπως φιλοκοσμία, γαστριμαργία, πολυκτημοσύνη, ἰδιορρυθμία στά φαγητά. Μερικὴ φιλία. Κενοδοξία, ματαιοδοξία. Ψαλτομανία. Ἀργολογία, πολυλογία. Φιλαργυρία. Κατάκρισις. Πλάνη. Ὀλιγοπιστία. Μεμψιμοιρία. Ψιθυρισμοί. Παράπονα, ὅτι ὅλοι μοῦ πταίουν. Ζήλεια, φθόνος. Φιλοδοξία, φιλαρχία.

Ἐπίλογος

Ὁ μακαριστὸς καὶ ἅγιος Γέροντας π. Εὐσέβιος Βίττης ἐπισημαίνει σὲ ὁμιλία του τὸν κίνδυνο νά νομίζουμε ὅτι ἐμφορούμεθα ἀπὸ φιλοθεΐα καὶ φιλαδελφία, στήν πραγματικότητα ὅμως νά ὑποκρύπτεται μέσα μας ἰδιοτέλεια καὶ ἐγωισμός. Γράφει ὁ π. Εὐσεβιος: «Μπορεῖ νά ἀναζητοῦμε τή δική μας συναισθηματική εὐφορία καὶ μία συγκινησιακὴ ἔκσταση, μία εὐχαρίστηση προσωπική μόνο μέσῳ τῆς ἀγάπης, πρᾶγμα, ποὺ ἄλλοι θὰ ἐπεδίωκαν μὲ ἄλλα μέσα. Καὶ τὸ ἐρώτημα εἶναι· κάνουμε τὰ ἔργα τῆς ἀγάπης καὶ γενικὰ ἀγαποῦμε, γιά νά ἱκανοποιοῦμε τὸν ἑαυτὸ μας μὲ τὸ εὐάρεστο συναίσθημα, ποὺ αὐτὴ δημιουργεῖ, καὶ αὐτὸ θέλουμε μόνο καὶ ὄχι τή χαρά καὶ τὴν εὐτυχία τοῦ ἄλλου; Καὶ μπορεῖ ἔτσι νά κάνουμε τὸ ἔργο τῆς ἀγάπης π.χ. μόνο γιά νά ἀκοῦμε εὐχαριστίες, γιά νά μᾶς ἀναγνωρίζουν ὡς εὐεργέτες, γιά νά κάνουν λόγο γιά μᾶς, καὶ νά ἀποφεύγουμε δύσκολες περιπτώσεις ἀγάπης καὶ κόπους καὶ θυσίες, ποὺ δέν πρόκειται νά ἀναγνωρισθοῦν. Γι’ αὐτὸ πρέπει νά μάθουμε καὶ νά κάνουμε φρόνημά μας, πὼς τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ τῆς ἀγάπης εἶναι ἡ αὐτολησμοσύνη καὶ τὸ «μὴ ζητεῖν τὰ ἑαυτῆς». Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε συνιστᾶ ὁ Κύριος τὸ «μὴ γνώτω ἡ ἀριστερὰ (μας) τὶ ποιεῖ ἡ δεξιὰ» μας καὶ τὴν ὅσο γίνεται μὲ περισσότερη ἐπιμέλεια «ἐν τῷ κρυπτῷ» διενέργειά της»³⁰.

Παράδειγμα τελείας καὶ ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης μᾶς ἔδωσε ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος «οὐχ ἑαυτῷ ἤρεσεν, ἀλλὰ καθὼς γέγραπται, οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσον ἐπ’ ἐμὲ» ³¹. Γι’ αὐτὸ καὶ «ὀφείλομεν ἡμεῖς οἱ δυνατοὶ τὰ ἀσθενήματα τῶν ἀδυνάτων βαστάζειν, καὶ μὴ ἑαυτοῖς ἀρέσκειν» καὶ «ἕκαστος ἡμῶν τῷ πλησίον ἀρεσκέτω εἰς τὸ ἀγαθὸν πρὸς οἰκοδομὴν»³². Μᾶς παραγγέλλει δηλαδὴ ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τὸν Σωτήρα μας, νά μὴ κάνουμε αὐτό πού ἀρέσει σὲ μᾶς ἀλλὰ ὅ,τι ἀρέσει καὶ οἰκοδομεῖ τὸν ἀδελφὸ μας. Τὸ ἴδιο πνεῦμα ἀπηχεῖ καὶ ὁ λόγος τοῦ Ἀποστόλου πρὸς Κορινθίους: «μηδεὶς τὸ ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλὰ τό τοῦ ἑτέρου ἕκαστος»³³.

Τὴν διδασκαλία αὐτὴ τῆς Καινῆς Διαθήκης συνοψίζει τὸ Πατερικὸ λόγιο: «Ἀνέπαυσες τὸν ἀδελφὸν σου, ἀνέπαυσες Κύριον τὸν Θεόν σου». Κάθε φορά πού προσπαθοῦμε νά μὴ ἀναπαύουμε τὸν ἑαυτὸ μας, ὅταν τὸ ἀπαιτῇ ἡ ἀνάπαυσις τοῦ ἀδελφοῦ μας, ὑπερβαίνουμε τὴν φιλαυτία μας καὶ βιώνουμε τὴ φιλαδελφία. Αὐτὸ ἔκαναν κατὰ μίμησιν τοῦ Κυρίου ὅλοι οἱ Ἅγιοι τῆς πίστεως μας. Κάθε φορά πού καὶ ἐμεῖς θὰ ἐφαρμόζουμε τὸ πατερικὸ αὐτὸ λόγιο, θὰ ἐλευθερωνόμαστε ἀπὸ τὴ φιλαυτία μας καί, ἀναπαύοντες τοὺς ἀδελφοὺς μας, θὰ ἀναπαύουμε τὸν Θεόν.

Σημειώσεις:

1. Ἑρμηνεία εἰς τάς ΙΔ’ Ἐπιστολὰς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ἔκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», Θεσ/νίκη 1990, τόμ. Γ, σελ. 331-333.

2. Φιλοκαλία, ἔκδ. Α. Ε. Παπαδημητρίου, Ἀθῆναι 1976, τόμ. Ά’, κεφ. σβ’, σελ. 173.

3. Περὶ ἀγάπης καὶ ἐγκρατείας, Ἑκατοντας Β’, Φιλοκαλία, ἔνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. α’, σελ. 211.

4. Μάρκ. Ἰβ’ 31.

5. Περὶ ἀγάπης, Ἑκατοντας Ταὐτόν, Φιλοκαλία, ἐνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. νζ’, σελ. 35.

6. Περὶ ἀγάπης καὶ ἐγκρατείας, Ἑκατοντας Γ», Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. πστ’, σελ. 221.

7. Ἄγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Περὶ ἀγάπης, Ἑκατοντας Β’, Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. η’, σελ. 15.

14. Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Γ’, σελ. 85, στ. 13-23.

15. Ἒνθ’ ανωτ. στ. 23-26.

16. Ἒνθ’ ανωτ. σελ. 14, στ. 5.

17. Ἒνθ’ ανωτ., στ. 6-10.

18. Ἀπόκρισις τῆς ΝΔ’ Ἐρωτήσεως, Μ. Βασιλείου Ἔργα, ΕΠΕ, τόμ. 9, σελ. 74-76.

19. Κλῖμαξ, ἔκδ. Ί. Μονῆς Παρακλήτου, Ὠρωπὸς Ἀττικῆς 1978, Λόγ. Γ, κεφ. ἰᾷ’, σελ. 172.

20. Φιλοκαλία, ἐνθ’ ανωτ., τόμ. Έ’, σελ.

21. Ἄγ. Γρηγορίου Σινάίτου, Κεφάλαια πάνυ ὠφέλιμα, Φιλοκαλία, ἔνθ’ ἄνωτ., τόμ. Δ, κεφ. ρκστ’, σελ. 57. 94, στ. 30-39.

22. Περὶ Θεολογίας, Ἑκατοντας Γ’, Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. λθ’, σελ. 97.

23. Γυμνάσματα Πνευματικά, Ἐξέτασις, Δ’(Α), σελ. 322-323.

24. Αγ. Πέτρου Δαμασκηνοῦ, Φιλοκαλία, ἒνθ’ ἄνωτ., τόμ. Ρ, σελ. 9, στ. 38-40.

25. Ἀπομνημονεύματα Μακρυγιάννη, ἐκδ. Χ. Καρδαμάκη, Ἀθῆναι, Παράρτημα πρῶτον, σελ. 467.

26. Βλ. Ὁράματα καὶ θάματα, Ἀθῆνα 1989, σελ. 166, 214.

27. Ἴωαν. η’ 32.

28. Ἴωαν. ιδ’ 6.

29. Πρβλ. Β’ Κορ. γ’ 17.

30. Ἔμεϊς καὶ ἡ ἀγάπη μας, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», σελ. 7

31. Ρωμ. ιε’ 3.

32. Ρωμ. ιε’ 1-2.

33. Α’ Κορινθ. ἰ’ 24