Περὶ φιλαυτίας καὶ ἐλευθερίας, Ἀρχιμ. Γεωργίου Καψάνη

Ἡ φιλαυτία μητέρα τῶν παθῶν

Ὅλη τὴν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς λέγεται ἡ πολὺ γνωστὴ εὐχὴ τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ: «Κύριε καὶ Δεσπότα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργείας, φιλαρχίας καὶ ἀργολογίας μή μοι δός. Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης χάρισέ μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ναὶ Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμά πταίσματα καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου». Κατὰ βάθος ὅλα αὐτὰ τὰ αἰτήματα ἀποβλέπουν στό νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπὸ τὴ φιλαυτία, ἡ ὁποία κατὰ τοὺς ἁγίους Πατέρας εἶναι ἡ ῥίζα ὅλων τῶν κακῶν.

Πρὶν προχωρήσω ὅμως στό θέμα, θὰ ἤθελα νά διαβάσουμε γιά λίγο τὴν πολὺ χαριτωμένη ἑρμηνεία τοῦ ἁγίου Νικόδημου τοῦ Ἁγιορείτου στούς λόγους τοῦ ἀποστόλου Παύλου, στήν Β΄ πρὸς Τιμόθεον ἐπιστολή, κεφ. Γ΄: «ἔσονται γὰρ οἱ ἄνθρωποι φίλαυτοι, φιλάργυροι, ἀλαζόνες, ὑπερήφανοι, βλάσφημοι, γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι, διάβολοι, ἀκρατεῖς, ἀνήμεροι, ἀφιλάγαθοι, προδόται, προπετεῖς, τετυφωμένοι, φιλήδονοι μᾶλλον ἢ φιλόθεοι».

Ἂς δοῦμε μερικὰ ἀπὸ αὐτά, πῶς τὰ ἑρμηνεύει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ὁποῖος εἶναι πατερικὸς ἑρμηνευτὴς τῆς Καινῆς Διαθήκης: «Εὐθύς», λέει, «βάλλει ὁ Ἀπόστολος τὸ πρῶτο πάθος ἀπὸ ὅλα τὰ πάθη καὶ τὴν πρώτη ῥίζα πού γεννᾷ ὅλα τὰ κακά, δηλαδή τὴ φιλαυτία, γιατί φυσικῷ τῷ τρόπῳ, πρῶτο κανείς ἀγαπᾷ τὸν ἑαυτὸν του καὶ ἔπειτα διὰ τὸν ἑαυτὸ του ἀγαπᾷ καὶ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ τὰ ἄλλα τοῦ κόσμου πράγματα. Εἶναι λοιπὸν ἡ φιλαυτία μία ἄτακτη φιλία τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἀπὸ τὴν ὁποία νικώμενοι κάμνομε ὅλα τὰ κακὰ καὶ τὰ πάθη γιὰ νά θεραπεύσουμε τὸν ἑαυτὸ μας καὶ ἡ ὁποία μᾶς κάμνει νά μὴ στοχαζώμαστε καὶ νά θέλουμε τὸ καλὸ τοῦ πλησίον μας, ἀλλὰ μόνο τὸ δικὸ μας, διότι φίλαυτος λέγεται ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος, ὅπου φιλεῖ μόνον τὸν ἑαυτὸν του, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ἀκολουθεῖ τὸ νά μὴ φιλῇ οὔτε τὸν ἑαυτὸν του. Διότι καθὼς ἀκολουθεῖ καὶ εἰς τὰ μέλη τοῦ σώματος καὶ ἡ βλάβη τοῦ ἑνὸς μέλους, τοῦ ὀφθαλμοῦ θετέον ἢ τῆς χειρὸς ἢ τοῦ ποδὸς διαβαίνει καὶ στὰ ἄλλα μέλη, ἢ καθὼς ἀκολουθεῖ στὴν οἰκία, στὴν οἰκοδομὴ τοῦ οἴκου καὶ ὅταν βγάνη κάποιος μία πέτρα ἀπὸ τὸν τοῖχο σείει καὶ ταράττει καὶ τίς ἄλλες πέτρας, ἔτσι ἀκολουθεῖ καὶ στὴν Ἐκκλησία τῶν Χριστιανῶν καὶ ὁποῖος ἐπιμελεῖται μόνον τὸν ἑαυτὸν του ἀμελεῖ δὲ τὸν ἀδελφὸ του, αὐτὸς βλάπτει καὶ τὸν ἴδιον ἑαυτὸν του».

Μετὰ ἀναφέρεται στό «φιλάργυρον».

Καὶ συνεχίζει: «Καθὼς λοιπὸν ἀπὸ τὴν ἀγάπην γεννᾶται κάθε καλό, ἔτσι καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου, ἀπὸ τὴ φιλαυτία, τὴν ἐναντία τῆς ἀγάπης, γεννᾶται κάθε κακό. Διότι ἡ μὲν ἀγάπη εἶναι πλατεῖα καὶ εὐρύχωρος καὶ εἰς ὅλους ἐκχέει τάς εὐεργεσίας της, ἡ δὲ φιλαυτία στενεύει τὸ πλάτος τῆς ἀγάπης καὶ εἰς ἕνα μόνον ἄνθρωπον συμμαζώνει τάς εὐεργεσίας αὐτῆς.

«Ἀλαζόνες». Εἰς τοὺς ὑστερινοὺς λέγει καιροὺς θά εἶναι οἱ ἄνθρωποι ἀλαζόνες, δηλαδή οἱ κομπάζοντες, πὼς εἶναι τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἀνώτεροι. Ἀπὸ τὴ φιλαυτία δὲ γεννᾶται καὶ οὗτος ὁ φαρμακερὸς κλάδος τῆς ἀλαζονείας. Ἀλαζονεύεται κανείς γιατί ἀγαπᾷ τὸν ἑαυτὸν του καὶ θέλει νά τὸν δοξάσῃ ὑπὲρ τοὺς ἄλλους.

«Ὑπερήφανοι, βλάσφημοι». Ἡ ἀλαζονεία ὅταν προκόψῃ καὶ αὐξήσῃ γίνεται ὑπερηφάνεια, ἡ δὲ ὑπερηφάνεια πάλιν γίνεται ὕβρις καὶ βλασφημία στὸν Θεό. Γιατί ὅταν κανείς ἀλαζονεύεται καὶ ἔχει τὸν ἑαυτὸν του ἀνώτερον τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, τότε καὶ ὑπερηφανεύεται, δηλαδή ἐπιγράφει στὸν ἑαυτὸ του ὅλα τὰ κατορθώματα καὶ τίς ἀρετές˙ νομίζει πώς αὐτὸς μὲ τὴ δύναμή του κατόρθωσε τίς ἀρετές πού ἔχει καὶ ὄχι μὲ τὴ Χάρη καὶ δύναμη τοῦ Θεοῦ, τοῦτο δὲ νομίζοντας βλασφημεῖ ὁ ταλαίπωρος στὸν Θεό, ἀπὸ τὸν ὁποῖο προέρχεται κάθε ἀρετὴ καὶ κάθε καλό. Φανερὸν δὲ εἶναι ὅτι καὶ ἡ ὑπερηφάνεια καὶ ἡ πρὸς Θεὸν βλασφημία προέρχονται ἀπὸ τὴ φιλαυτία».

Μετὰ σχολιάζει τό: «γονεῦσιν ἀπειθεῖς, ἀχάριστοι, ἀνόσιοι, ἄστοργοι, ἄσπονδοι».

Καὶ καταλήγει: «Βλέπεις, ἀδελφέ, πὼς τὰ πάθη καὶ τὰ κακὰ εἶναι ἀλληλένδετα σὰν ἁλυσίδα καὶ ἕνα ἀπὸ τὸ ἄλλο γεννᾶται; καθὼς καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίου καὶ οἱ ἀρετὲς εἶναι ἀλληλένδετες καὶ μία ἀπὸ τὴν ἄλλη γεννᾶται».

Μετὰ ἑρμηνεύει τό˙ «διάβολοι» καὶ λέγει ὅτι «οἱ ἄνθρωποι ἔχουν νά γίνουν στοὺς ὑστερινοὺς καιροὺς διάβολοι, δηλαδή κακολογοῦντες ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ διαβάλλοντες αὐτούς, γιατί ἐκεῖνος πού δέν γνωρίζει νά ἔχῃ στὸν ἑαυτὸ του κανένα καλὸ καὶ ἀρετή, αὐτὸς διαβάλλει καὶ τοὺς ἄλλους πώς εἶναι τοιοῦτοι. Διατί; γιατί νομίζει πώς μὲ τοῦτο προξενεῖ στὸν ἑαυτὸ του κάποια παρηγορία, διὰ νά μὴ φαίνεται πώς αὐτὸς μόνον εἶναι κακός, ἀλλὰ εἶναι καὶ οἱ ἄλλοι. Βλέπεις ἀγαπητὲ ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ῥίζα πού γεννᾷ καὶ τίς διαβολές στὸν κόσμον;»¹.

Καὶ προχωρεῖ ἔτσι ὁ ἅγιος Νικόδημος καὶ ἐξηγεῖ ὅτι πράγματι ἡ ῥίζα ὅλων τῶν κακῶν εἶναι ἡ φιλαυτία. Ἂς δοῦμε ὅμως τὶ λέγουν καὶ οἱ ἄλλοι ἅγιοι Πατέρες γιά τὸ θέμα αὐτό.  Ὁ ἅγιος Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος, στήν ἐπιστολὴ του «πρὸς Θεοδοῦλον» λέγει: «Δέν ὑπάρχει δυνατώτερο δηλητήριο ἀπὸ τὸ δηλητήριο τῆς ἀσπίδος καὶ τοῦ βασιλίσκου (μυθικὸς ὄφις τῆς Ἀφρικῆς). Καὶ δέν ὑπάρχει κακία χειρότερη ἀπὸ τὴ φιλαυτία. Παιδιὰ τῆς φιλαυτίας πού κινοῦνται μὲ ὁρμή εἶναι ὁ αὐτοέπαινος μέσα στήν καρδία, ἡ αὐταρέσκεια, ἡ γαστριμαργία, ἡ πορνεία, ἡ κενοδοξία, ὁ φθόνος καὶ ἡ κορωνίδα ὅλων, ἡ ὑπερηφάνεια, ἡ ὁποία γνωρίζει ὄχι μόνον ἀνθρώπους ἀλλὰ καὶ ἀγγέλους νά ῥίχνη ἀπὸ τὸν Οὐρανὸ καὶ νά τοὺς ντύνη μὲ τὸ σκοτάδι ἀντὶ μὲ τὸ φῶς»².

Ὁ ἅγιος Θαλάσσιος: Εἰ θέλεις ὑφὲν τῶν κακιῶν ἀπαλλαγῆναι, τῇ μητρὶ τῶν κακῶν, τῇ φιλαυτίᾳ ἀπόταξαι»³. Ἂν θέλῃς διὰ μιᾶς νά ἀπαλλαγῇς ἀπὸ ὅλα τὰ κακά, νά ἀποταγῆς, δηλαδὴ νά ἀπαρνηθῇς, τὴ φιλαυτία.

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐγωκεντρισμὸς

Ἡ φιλαυτία δέν εἶναι ἡ σωστὴ ἀγάπη πού ὀφείλομε στόν ἑαυτὸ μας, ἀλλὰ εἶναι ἡ ἀρρωστημένη, ἡ ἐγωιστική, ποὺ ἔχουμε πρὸς τὸν ἑαυτὸ μας. Τὸ νά ἀγαπᾶμε τὸν ἑαυτὸ μας εἶναι θέλημα Θεοῦ: «ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς ἑαυτὸν»⁴. Ἀλλά, τὸ νά ἀγαπᾶμε ἀρρωστημένα καὶ ἐγωιστικὰ καὶ ἐγωκεντρικὰ τὸν ἑαυτὸ μας εἶναι φιλαυτία, ἄλογος ἀγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς λέγει: «Ἀρχὴ μὲν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία˙ τέλος δὲ ἡ ὑπερηφανία. Φιλαυτία δέ ἐστιν ἡ πρὸς τὸ σῶμα ἄλογος φιλία˙ ὁ ταύτην ἐκκόψας, συνέκοψε πάντα τὰ πάθη τὰ ἐξ αὐτῆς»⁵. Πράγματι ὁ φίλαυτος ἀποφεύγει τὴ σωματικὴ ἄσκησι, γιά νά μὴ κουράση ἢ ταλαιπωρήσῃ τὸ σῶμα του.

Καὶ ὁ ἅγιος Θαλάσσιος πάλι λέγει: «Προηγεῖται μὲν πάντων τῶν παθῶν ἡ φιλαυτία, ἕπεται δὲ πάντων ἔσχατον ἡ ὑπερηφανία»⁶. Ὅταν κανεὶς κατορθώσῃ καὶ ἀποβάλῃ τὴ φιλαυτία, ὅλα τὰ κακὰ ἀποβάλλονται, γιατὶ ὅπως εἴπαμε ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ῥίζα ὅλων τῶν κακῶν. «Ὁ τὴν μητέρα τῶν παθῶν ἀποβαλῶν φιλαυτίαν, καὶ τὰ λοιπὰ εὐχερῶς, σὺν Θεῶ, ἀποτίθεται, οἷον ὀργήν, λύπην, μνησικακίαν καὶ τὰ ἑξῆς. Ὁ δὲ ὑπὸ τοῦ πρώτου κρατούμενος, ὑπὸ τοῦ δευτέρου, κἄν μὴ θέλῃ, τιτρώσκεται»⁷. Αὐτὸς ὅμως πού κρατεῖται ἀπὸ τὴ φιλαυτία, καὶ χωρὶς νά τὸ θέλῃ πληγώνεται καὶ ἀπὸ τὰ ἄλλα πάθη. Ἀπὸ τὴ φιλαυτία γεννῶνται, κατὰ τὸν ἅγιο Μάξιμο, καὶ ὅλοι οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί. «Ἡ φιλαυτία, ὡς πολλάκις εἴρηται, πάντων τῶν ἐμπαθῶν λογισμῶν αἰτία καθίσταται. Ἐκ γὰρ ταύτης γεννῶνται οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί· ὁ τῆς γαστριμαργίας καὶ τῆς φιλαργυρίας καὶ τῆς κενοδοξίας˙ ἐκ δὲ τῆς γαστριμαργίας, γεννᾶται ὁ τῆς πορνείας˙ ἐκ δὲ τῆς κενοδοξίας, ὁ τῆς ὑπερηφανίας˙ οἱ δὲ λοιποὶ πάντες, ἕκαστῳ τῶν τριῶν ἀκολουθοῦσιν ὁ τε τῆς ὀργῆς καὶ ὁ τῆς λύπης καὶ ὁ τῆς μνησικακίας καὶ φθόνου καὶ καταλαλιὰς καὶ οἱ λοιποὶ»⁸.

Γιά τοὺς λογισμοὺς τῶν κακῶν ἐπιθυμιῶν λέγει πάλι ὁ ἅγιος Θαλάσσιος ὅτι προέρχονται ἀπὸ τὴ φιλαυτία: «Οἱ τρεῖς γενικώτατοι τῆς ἐπιθυμίας λογισμοί, ἐκ τοῦ πάθους τῆς φιλαυτίας τὴν γέννησιν ἔχουσιν. Νοεῖς πάντως τούς τε τῆς γαστριμαργίας καὶ τῆς κενοδοξίας καὶ τῆς φιλαργυρίας λογισμούς, οἷς ἕπονται πάντες οἱ ἐμπαθεῖς λογισμοί…»⁹. Μὲ τὴ φιλαυτία προσέβαλε ὁ διάβολος τὸν ἀνθρωπο καὶ τὸν ἐχώρισε ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἀπὸ τὸ συνάνθρωπό του. Λέγει πάλι ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι ὁ διάβολος μὲ δόλο καὶ μὲ κακότητα χρησιμοποιώντας ὡς ὄργανο τὴ φιλαυτία, ἀφοῦ μᾶς ἐξαπάτησε προσβαλόντάς μας μὲ τὴν ἡδονή, μᾶς ἐχώρισε ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ μεταξὺ μας»¹⁰. Λέγει ὡραία ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Μὴ ἔσο αὐτάρεσκος καὶ οὐκ ἔση μισάδελφος καὶ μὴ ἔσο φίλαυτος καὶ ἔση φιλόθεος»¹¹. Δηλαδή, μὴν εἶσαι αὐτάρεσκος καὶ δέν θὰ μισῇς τὸν ἀδελφὸ σου˙ καὶ μὴν εἶσαι φίλαυτος καὶ θὰ ἀγαπᾷς τὸν Θεό.

Ἀπὸ ὅσα εἴπαμε καταλαβαίνουμε ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἕνας ἐγωκεντρισμός: νά προτιμᾷς τὰ δικὰ σου θελήματα καὶ νοήματα ἀπὸ τὰ θελήματα καὶ νοήματα τοῦ Θεοῦ. Λέγει ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἕνας ἀπὸ τοὺς Πατέρας τῆς Φιλοκαλίας: «Αὔτη δέ ἐστιν ἡ ἀρχὴ τῆς σωτηρίας˙ τοῦτ’ ἐστί, τὸ καταλεῖψαι τὰ ἴδια θελήματα καὶ νοήματα ὁ ἄνθρωπος, καὶ ποῆσαι τά τοῦ Θεοῦ νοήματά τε καὶ θελήματα»¹². Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀφήσῃ τὰ δικὰ του θελήματα καὶ ἀρχίση νά δέχεται στή ζωὴ του καὶ νά κάνη τὰ θελήματα καὶ νοήματα τοῦ Θεοῦ, τότε ξεπερνάει τὴ φιλαυτία του. Λέγει: «πολλοὶ δίκαιοι εὑρέθησαν πρὸ τοῦ νόμου καὶ ἐν τῷ νόμῳ καὶ μετὰ τὸν νόμον». Καὶ αὐτοὶ ἦσαν δίκαιοι. Γιατί; Διότι «προετίμησαν τὴ γνῶσι τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ θέλημα Αὐτοῦ, τῶν οἰκείων νοημάτων τε καὶ θελημάτων»¹³. Ἀπὸ τὰ δικὰ τους θελήματα, προτίμησαν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.

Ἡ φιλαυτία μᾶς χωρίζει ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς μας

Ἡ φιλαυτία εἶναι ἐκείνη πού μᾶς ἐμποδίζει νά ἀγαποῦμε τὸν Θεὸ ἀληθινὰ καὶ νά ἀγαποῦμε καὶ τὸ συνάνθρωπό μας. Λέγει πάλι ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός: «Ἐπειδὴ ἐὰν τις τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν φιλεῖ, οὐκ ἀγαπᾷ ἐξ ὅλης ψυχῆς τὸν Θεόν, ἀλλ’ ἐξ ἡμισείας»˙ δηλαδή, ὅποιος ἀγαπᾷ μὲ φιλαυτία τὸν ἑαυτὸ του, δέν μπορεῖ νά ἀγαπήσῃ ὁλοκληρωτικὰ τὸν Θεό, ἀλλὰ τὸν ἀγαπᾷ κατὰ τὸ ἥμισυ˙ «εἰ δὲ ἑαυτοὺς καὶ ἄλλα ἀναρίθμητα ἀγαπῶμεν, πῶς τὸν Θεὸν ἀγαπᾶν δυνάμεθα ἢ τολμῶμεν τοῦτο εἰπεῖν;». Καὶ ὅταν, λέει, ἀγαπᾶμε τὸν ἑαυτὸ μας καὶ ἔχουμε προσκολληθεῖ καὶ σὲ τόσα ἄλλα μάταια πράγματα, πῶς μποροῦμε ἢ τολμοῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε ἀληθινὰ τὸν Θεόν; «Ἂν τὴν πρόσκαιρον ζωήν, τάχα δὲ καὶ τὴν μέλλουσαν μὴ ὑπὲρ τοῦ πλησίον ἀποβαλώμεθα, ὡς ὁ Μωυσῆς καὶ ὁ Ἀπόστολος, πῶς λέγομεν ἀγαπᾶν αὐτόν;». Αὐτὸς εἶναι ἕνας φοβερὸς λόγος. Ἐάν, λέγει, δέν εἴμεθα πρόθυμοι νά θυσιάσουμε χάριν τοῦ πλησίον ὄχι μόνον τὴν παροῦσα ζωὴ ἀλλὰ καὶ τὴ μέλλουσα ζωή, πῶς μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἀγαπᾶμε τὸν πλησίον; «Διότι ὁ μὲν (Μωυσῆς) ἔφη περὶ τοῦ λαοῦ πρὸς τὸν Θεὸν εἰ μὲν ἀφήσεις αὐτοῖς τὰ πταίσματα, ἄφες»˙ δηλαδή, ἐὰν εἶναι νά συγχωρήσῃς καὶ τὸ λαό, συγχώρησέ τον, «εἲδ’ οὖν», ἐὰν ὅμως ὄχι˙ «καὶ ἐμὲ ἐξάλειψον ἐκ τῆς βίβλου τῆς ζωῆς ἧς ἔγραψας»˙ δηλαδή, σβῆσε καὶ μένα ἀπὸ τὸ βιβλίο τῆς ζωῆς. «Ὁ δὲ Ἀπόστολός φησιν (ὁ ἀπόστολος Παῦλος)˙ «ἀνάθεμα εἶναι ἀπὸ Χριστοῦ», καὶ τὰ ἐξῆς˙ ηὔχετο γὰρ τὴν ἑαυτοῦ ἀπώλειαν γενέσθαι, ἵνα ἄλλοι σωθῶσι, καὶ ταῦτα οἱ ζητοῦντες αὐτὸν ἀποκτεῖναι, οἵτινες εἰσιν Ἰσραηλῖται»¹⁴. Καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος τί ἔκανε; Ηὔχετο νά γίνη ἀνάθεμα αὐτὸς ἀπὸ τὸν Χριστό, γιά νά σωθοῦν οἱ Ἰσραηλῖται. Ποῖοι Ἰσραηλῖται; Ἐκεῖνοι πού ζητοῦσαν νά τὸν ἀποκτείνουν. «Τοιαῦται ψυχαί εἰσιν αἱ τῶν Ἁγίων»˙ αὐτὲς εἶναι οἱ ψυχὲς τῶν Ἁγίων «τοὺς ἐχθροὺς ὑπὲρ ἑαυτοὺς φιλοῦσιν»˙ ἀγαποῦν τοὺς ἐχθροὺς των περισσότερο ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ τους˙ «ὥστε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι καὶ ἐν τῷ μέλλοντι προτιμῶσι τὸν πλησίον ἐν πᾶσι, κἄν ἴσως ἐχθρὸς αὐτῶν ἐκ κακῆς προαιρέσεως ὑπάρχῃ»¹⁵. Ἔχουν τόση ἀγάπη, ὥστε νά προτιμοῦν τὴ σωτηρία τοῦ πλησίον καὶ σ’ αὐτὴ τὴ ζωὴ καὶ στήν ἄλλη, ἔστω κι ἂν εἶναι ἐχθρὸς τους ἐκ προαιρέσεως. Αὐτὸ εἶναι τὸ φοβερὸ μυστήριο τῆς ἀγάπης τῶν Ἁγίων, ποὺ ἐμεῖς πολὺ βέβαια δυσκολευόμαστε νά τὸ καταλάβουμε.

Ἀντίθετη τῆς φιλαυτίας εἶναι ἡ φιλοθεΐα καὶ ἡ φιλαδελφία. Κατὰ τὸν ὅσιο Πέτρο τὸν Δαμασκηνό, «ὁ ἄφρων φίλαυτός ἐστι καὶ οὐ δύναται φιλάδελφος εἶναι, οὐδὲ φιλόθεος»¹⁶. δέν μπορεῖ νά εἶναι κανεὶς φίλαυτος καὶ συγχρόνως φιλάδελφος καὶ φιλόθεος. Ὅταν εἶναι φίλαυτος, δέν θὰ εἶναι οὔτε φιλάδελφος οὔτε φιλόθεος. Ὅταν πάλι εἶναι φιλόθεος καὶ φιλάδελφος, δέν θὰ εἶναι φίλαυτος. Καὶ ὁ ἄνθρωπος πού εἶναι φίλαυτος, «οὔτε ἐγκράτειαν τῶν ἡδονῶν, ἤτοι τῶν θελημάτων τῶν ἀρεσκόντων αὐτῷ ἔχει»˙ βλέπετε δέν ἔχει ἐγκράτεια ἀπὸ τὶς ἠδονές˙ «οὔτε ὑπομονὴν τῶν ὀδυνηρῶν»˙ καὶ ἡ ἔλλειψις τῆς ὑπομονῆς εἶναι δεῖγμα φιλαυτίας˙ «ἀλλά ποτε μὲν ἐπιτυγχάνοντι τοῦ ἰδίου θελήματος, αὔξεται ἐν αὐτῷ ἡδονὴ καὶ ἔπαρσις»˙ ὅταν ἐπιτυγχάνῃ, λέει, τὸ ἐγωιστικὸ του θέλημα, αὐξάνει μέσα του ἡ ἡδονικὴ διάθεσης καὶ ἡ ἔπαρση˙ «ποτὲ δὲ ἀποτυχὼν»˙ ὅταν δὲ ἀποτυγχάνη˙ «καὶ ὑπὲρ τῆς τούτου ὀδύνης τυραννούμενος»˙ δηλαδὴ τυραννεῖται ἀπὸ μία ὀδύνη, διότι ἀποτυγχάνει˙ «ἔρχεται εἰς μικροψυχίαν καὶ πνιγμὸν τῆς ψυχῆς, ἥτις ἐστὶν ἀρραβὼν τῆς γεέννης»¹⁷. Δηλαδή, ἐκεῖνος πού δέν μπορεῖ νά ἱκανοποίηση τὰ πάθη του, ἔρχεται σὲ μικροψυχία, σὲ δειλία ψυχικὴ καὶ πνιγμὸ τῆς ψυχῆς, σὰν νά πνίγεται ἡ ψυχὴ του, καὶ αὐτὴ ἡ κατάστασίς πού ζῇ εἶναι ἀρραβὼν τῆς κολάσεως, εἶναι κόλασις πρὸ τῆς κολάσεως. Εἶναι ἀξιοπρόσεκτο πῶς οἱ Πατέρες μελέτησαν καὶ γνωρίζουν τὴν ψυχολογία τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου!

Ὁ φίλαυτος εἶναι ἀδιάφορος ἀπέναντι τῶν συνανθρώπων του. Λέγει ὁ Μ. Βασίλειος στούς «Ὅρους κατ’ ἐπιτομήν»: «Φίλαυτος οὖν ἐστιν ὁ ἑαυτὸν δῆθεν φιλῶν». Πράγματι, κατὰ βάθος ἡ φιλαυτία εἶναι ψευδοαγάπη τοῦ ἑαυτοῦ μας, δέν εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἀγάπη, διότι ὁ φίλαυτος τελικὰ ἀδικεῖ καὶ τὸν ἑαυτὸ του. Χαρακτηριστικό, ὅπως εἴπαμε, τοῦ φίλαυτου ἀνθρώπου εἶναι ὅτι δέν θέλει νά θυσιάση τίποτε ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ του χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ συνανθρώπου του. Τὸ λέγει ὁ Μ. Βασίλειος: «Διότι τὸ νά παραλείψῃ χάριν τῆς ἀναπαύσεως τοῦ ἑαυτοῦ του κάτι πού ἔχει ἀνάγκη ὁ ἀδελφός, εἴτε ψυχικὸ εἴτε σωματικό, φανερώνει καὶ στούς ἄλλους τὴν κακία τῆς φιλαυτίας, τῆς ὁποίας τὸ τέλος εἶναι ἡ ἀπώλεια»¹⁸.

Ἀλλὰ καὶ ἡ καταλαλιὰ καὶ ἡ συκοφαντία καὶ ἡ κατάκρισις καὶ αὐτὰ εἶναι ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας. «Εἰ γὰρ τις τὰ ἑαυτοῦ κακὰ τοῦ τῆς φιλαυτίας περικαλύμματος ἀνακαλύψας, θεάσαιτο ἀκριβῶς, οὐδενὸς λοιπὸν ἄλλου τῶν ἐν τῷ βίῳ φροντίδα ποιήσεται˙ λογιζόμενος μηδὲ πρὸς τὸ οἰκεῖον πένθος ἐξαρκεῖν αὐτῷ τὸν ἑαυτοῦ χρόνον, κἄν ἑκατὸν ἔτη ζήσειε, κἄν τὸν Ἰορδάνην ποταμὸν ὅλον δάκρυον ἐκ τῶν αὐτοῦ ὀφθαλμῶν ἴδοι ἐκπορευόμενον», λέγει ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος¹⁹. Αὐτὸς ὁ ὁποῖος ξεσκέπασε ἀπὸ τὴν ψυχὴ του τὴ φιλαυτία καὶ εἶδε σωστὰ τὸν ἑαυτὸ του δέν θὰ κατακρίνῃ ποτὲ τοὺς ἄλλους οὔτε ἀσχολεῖται μὲ τοὺς ἄλλους, διότι ξέρει ὅτι καὶ ἑκατὸ χρόνια νά ζήση ἐν μετανοάᾳ, καὶ ὅλον τὸν Ἰορδάνη ποταμὸ νά χύσῃ σὲ δάκρυα, δέν τοῦ φθάνουν γιά νά ἐξαλείψη τὰ δικὰ του ἁμαρτήματα. Ἄρα πῶς θὰ κατακρίνῃ τὸν ἄλλον; Ἂν ὅμως ἔχῃ τὴ φιλαυτία, δέν μπορεῖ νά δεῖ τὴν δικὴ του ἀσθένεια, βλέπει τὶς ἀσθένειες τῶν ἄλλων.

Ἡ φιλαυτία φέρει τὴν ὀκνηρία στόν πνευματικὸ ἀγῶνα, τὴν ὀλιγοπιστία καὶ τὴν πλάνη

Ἄλλο ἀποτέλεσμα τῆς φιλαυτίας εἶναι ὅτι προκαλεῖ ὀκνηρία στόν πνευματικὸ ἀγῶνα. Εἴδατε; Πολλὲς φορὲς δέν ἔχουμε διάθεσι νά ἀγωνισθοῦμε, δέν ἔχουμε διάθεσι νά προσευχηθοῦμε, νά σταθοῦμε στήν Ἐκκλησία, νά κάνουμε τὰ πνευματικὰ μας καθήκοντα. Τῆς φιλαυτίας εἶναι καὶ αὐτό. Ἀκοῦτε τί ὡραία τὸ λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Σιναΐτης, κατὰ μετάφραση τοῦ ἁγίου Νικοδήμου: «Κανένα πρᾶγμα δέν κάνει τόσο παραλελυμένην, ὀκνηρὴν καὶ πεπωρωμένην καὶ ἀνόητον τὴν ψυχὴν τοῦ ἐνάρετου, ὡσὰν τὴν φιλαυτίαν, ἤγουν τὴν ἄλογον φιλίαν τοῦ ἑαυτοῦ μας, ἡ ὁποία εἶναι μητέρα καὶ αἰτία καὶ τροφὸς τῶν παθῶν γιατί αὐτὴ προτιμᾷ περισσότερον ἀπὸ τοὺς κόπους τῆς ἀρετῆς τὴν ἀνάπαυσιν τοῦ σώματος καὶ νομίζει διὰ γνῶσιν τὸ νά ὑγιαίνῃ τὸ κορμί, πάρεξ νά κοπιάζη εἰς τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς θεληματικῶς, καὶ μάλιστα εἰς τοὺς ὀλίγους καὶ εὐλόγους ἱδρῶτας τῶν ἐντολῶν καὶ μὲ τοῦτον τὸν τρόπον προξενεῖ μεγάλην ὀκνηρίαν καὶ ἀδυναμίαν εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ ἡσυχαστοῦ καὶ δυναμώνει τὴν παραλυσίαν εἰς τὰ ἔργα τῆς ἀσκήσεως τόσον, πού τὸν κάνει εὐπολέμητον»²⁰.

Ἀλλὰ καὶ ἡ ἀπιστία καὶ ἡ ὀλιγοπιστία καὶ ἡ πλάνη, καὶ αὐτὰ ἀποτελέσματα τῆς φιλαυτίας εἶναι: «Κυρίως ὅσοι εἶναι πράγματι σαρκικοὶ ἄνθρωποι καὶ ἐπιθυμοῦν τὴν φιλαυτία, εἶναι πάντοτε δοῦλοι τῆς ἡδονῆς καὶ τῆς κενοδοξίας· σ΄ αὐτοὺς εἶναι ῥιζωμένος ὁ φθόνος καὶ δέν δέχονται οὔτε πιστεύουν τά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οὔτε μποροῦν νά δοῦν ἢ νά γνωρίσουν τὸν Θεὸ λόγῳ ὀλιγοπιστίας»²¹. Οὔτε τὸν Θεὸν λοιπὸν μποροῦν νά δεχτοῦν, ἀφοῦ ἔχουν τὸν ἑαυτὸ τους γιά Θεό. Μπορεῖ ὁ φίλαυτος νά πιστεύῃ στόν Θεὸ εἰλικρινά, ἐὰν ἔχῃ τὸν ἑαυτὸ του γιά Θεό; Καὶ αὐτὸ δέν εἶναι πού ἔχουμε πάθει σήμερα; Αὐτὴ ἡ αὐτονομία, ποὺ εἶναι καὶ ἀνθρωποκεντρισμὸς καὶ οὐμανισμός, πού εἶναι τὸ πνεῦμα τοῦ αἰῶνος τούτου, ἐδῶ δέν ἔχουν τὴν ῥίζα τους; Στό ὅτι ὁ ἄνθρωπος κάνει τὸν ἑαυτὸ του θεό;

Ἡ φιλαυτία εἶναι νέκρωσις τῆς θείας ζωῆς καὶ ὄχημα τοῦ διαβόλου

Καὶ προχωροῦν οἱ ἅγιοι Πατέρες. Ἡ φιλαυτία εἶναι νέκρωσις τῆς Θείας ζωῆς. Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς λέγει: «Φοβερὸν ὄντως καὶ πάσης κατακρίσεως ὑπερέκεινα, τό, τὴν δοθεῖσαν ἡμῖν παρὰ Θεοῦ κατὰ τὴν δωρεὰν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἑκουσίως νεκρῶσαι ζωήν, διὰ τῆς πρὸς τὰ φθειρόμενα ἀγάπης˙ καὶ ἴσασι πάντως τοῦτον τὸν φόβον, οἱ τὴν ἀλήθειαν τῆς φιλαυτίας προτιμᾶν μελετήσαντες»²². Φοβερὸ πρᾶγμα! Τὴν Θεία ζωή, ποὺ μᾶς ἔδωσε ὁ Θεὸς δωρεάν, ἐμεῖς ἑκουσίως νά τὴν νεκρώνουμε διὰ τῆς ἀγάπης τῶν φθειρομένων πραγμάτων, ποὺ εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς φιλαυτίας. Βλέπετε λοιπόν; Φιλαυτία εἶναι ἑκούσιος νέκρωσις τῆς ἐν ἡμῖν θείας ζωῆς, ποὺ εἶναι δωρεὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.

Χωρὶς τὴ φιλαυτία ὁ διάβολος δέν μπορεῖ νά βλάψῃ τὸν ἀνθρωπο. Τὸ παραθυράκι πού ἀνοίγουμε καὶ μπαίνει ὁ διάβολος καὶ μᾶς βλάπτει εἶναι ἡ φιλαυτία. Ὅπου δέν ὑπάρχει φιλαυτία, ὁ διάβολος δέν ἔχει καμμία ἐξουσία. Διὰ τῆς φιλαυτίας εἰσέρχεται καὶ μᾶς πειράζει. Λέγει ὁ ἅγιος Νικόδημος: «Ἐὰν δὲ ἐσὺ κολακεύης καὶ ἀγαπᾷς τὸν ἑαυτὸν σου ἀτάκτως, καὶ ἔξω ἀπὸ ἐκεῖνο ὅπου τοῦ πρέπει, ἀλλοίμονον εἰς ἐσέ. Ἐσὺ ἔτσι δέν θέλεις δυνηθῇ οὔτε νά κοπιάσης, οὔτε νά θλιβῆς, οὔτε νά κακοπαθήσης, οὔτε πειρασμὸν νά ὑπομείνῃς, οὔτε νά ὑποταχθῇς μέχρι θανάτου εἰς τὸ θέλημα καὶ εἰς τάς ἐντολὰς τοῦ Κυρίου, καθὼς ἀπαιτεῖ τὸ ἐπάγγελμα τοῦ Χριστιανοῦ˙ καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν, ἐσὺ ἐὰν εἶσαι φίλαυτος καὶ ἀγαπᾷς τὸν ἑαυτὸν σου, μισεῖς τῇ ἀληθείᾳ τὸν ἑαυτὸν σου, καὶ θέλεις ἀπολέσει αὐτὸν ἐὰν δὲ μισῇς τὸν ἑαυτὸν σου, ἀγαπᾷς τῇ ἀληθείᾳ τὸν ἑαυτὸν σου καὶ θέλεις σώσει αὐτόν, καθὼς εἶπεν ὁ Κυριος˙ «ὁ φίλων τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, ἀπολέσει αὐτὴν καὶ ὁ μισῶν τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ, εἰς ζωὴν αἰώνιον φυλάξει αὐτήν». Διὰ τοῦτο ὅλοι οἱ θεῖοι Πατέρες συμφώνως λέγουσιν, ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ῥίζα καὶ ἡ πηγὴ ὅλων ὁμοῦ τῶν κακιῶν καὶ τῶν παθῶν καὶ χωρὶς αὐτὴν μόνος ὁ διάβολος δέν δύναται νά βλάψῃ τὸν ἄνθρωπον οὐδὲ τὸ παραμικρόν»²³. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος κυριευθῇ ἀπὸ τὴ φιλαυτία, χωρίζεται ἀπὸ τὸν Θεό, καὶ τότε πολὺ συχνὰ καταντᾶ «εἰς ἀπόγνωσιν καὶ τελείαν ἀπώλειαν καὶ ἔκπτωσιν ἀπὸ Θεοῦ καὶ ὁμοίωσιν τῶν δαιμόνων»²⁴. Δηλαδή, μὲ τὴ φιλαυτία ὁ ἄνθρωπος ἀντὶ νά γίνη καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ, γίνεται καθ’ ὁμοίωσιν τῶν δαιμόνων. Διότι αὐτὴ ἡ φιλαυτία ἦταν πού ἐκρέμισε καὶ τοὺς ἀγγέλους καὶ τοὺς ἔκανε δαίμονες.

Ἡ ὑπέρβασις τῆς φιλαυτίας

Ἀπὸ ὅσα λοιπὸν εἴπαμε εἶναι φανερὸ ὅτι ἡ φιλαυτία εἶναι ἡ ἀρρώστια μας, ἀπὸ τὴν ὁποία ἐὰν δέν θεραπευθοῦμε, δέν μποροῦμε νά ὑγιάνουμε πνευματικά, οὔτε μποροῦμε νά ἐνωθοῦμε μὲ τὸν Θεό, οὔτε νά προχωρήσουμε στήν θέωσι, ποὺ εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ζωῆς μας. Ἄρα λοιπόν, περιεχόμενο τοῦ ἀγῶνος τοῦ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ πρέπει νά εἶναι ἡ ὑπέρβασις τῆς φιλαυτίας· πῶς θὰ ἀγωνισθοῦμε κατὰ τῆς φιλαυτίας.

Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε ὑπάρχει ἡ εὐλογημένη ἄσκησις στήν Ἐκκλησία μας, γιά νά ἐλευθερωθοῦμε ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀρρώστια, καὶ ἐλευθερούμενοι νά μπορέσουμε νά προσφερθοῦμε στόν Θεὸ καὶ νά παύσουμε νά εἴμαστε φίλαυτοι˙ νά γίνουμε φιλόθεοι καὶ φιλάδελφοι. Γι’ αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει καὶ αὐτές τίς περιόδους, ὅπως εἶναι τώρα ἡ περίοδος τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ὅλος ὁ ἀγώνας τῆς Σαρακοστῆς, μὲ τὴν νηστεία, μὲ τίς μετάνοιες, μὲ τίς μακρὲς προσευχές, μὲ τίς ὀρθοστασίες, μὲ τίς ἀγρυπνίες, ὅλα ἐκεῖ ἀποβλέπουν, πῶς θὰ μπορέσουμε σιγὰ-σιγὰ νά ξεπεράσουμε τὴ φιλαυτία καὶ νά φθάσουμε τὴν φιλοθεΐα καὶ τὴν φιλαδελφία. Ἡ Ἐκκλησία μας, ἐπειδὴ εἶναι στοργικὴ μητέρα, μᾶς παιδαγωγεῖ! Καὶ ἂν προσέξουμε τὰ γράμματά πού διαβάζουμε τώρα στήν Ἐκκλησία, ἀλλὰ καὶ ὅλη τὴν ἀσκητικὴ παράδοσι τῆς Ἐκκλησίας μας, κατὰ βάθος εἶναι μία ἀγωγή πού δίνει ἡ Ἐκκλησία στά παιδιὰ της, νά ξεπεράσουν τὴ φιλαυτία. Καὶ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς ἀσκήσεως κατὰ τῆς φιλαυτίας εἶχε καὶ ἔχει ἐνστερνισθεῖ ὁ Ὀρθόδοξος λαὸς μας. Τὸ βλέπουμε αὐτὸ μέσα ἀπὸ τὶς παραδόσεις τοῦ λαοῦ μας, μέσα ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ του.

Βέβαια σήμερα τὰ χάνουμε αὐτὰ σιγὰ-σιγά, γιατὶ ἐκκοσμικευόμεθα, ἀλλὰ ὅσο ὁ λαὸς μας ἦταν Ὀρθόδοξος τὰ κρατοῦσε. δέν ξέρω, ἂν θυμᾶστε, στά γραπτὰ τοῦ Μακρυγιάννη ἀναφέρεται, πὼς τοῦ ἔμαθαν οἱ γονεῖς του «ἀπὸ ἑνός χρόνου παιδὶ» νά κάνη μετάνοιες. Τοῦ ἔλεγαν: «Κάνε μετάνοιες νά πιάσης περδικόπουλα». Καὶ ἐκεῖνος ἔκανε μετάνοιες, γιά νά πιάση τὰ περδικόπουλα. Τοῦ τὰ ἔφερναν οἱ γονεῖς του καὶ τοῦ ἔλεγαν: «Γιά, ἔκαμες μετάνοιες καὶ τά ’πιασες». Καὶ ἔτσι σιγὰ-σιγὰ ἔμαθε νά κάνη μετάνοιες²⁵. Καὶ ἔφθασε νά λέη μετά, ὅτι ὑπῆρχε ἡμέρα πού ἔκανε καὶ τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες. Ἐνῶ ἦταν πληγωμένος στό σῶμα του, μεγάλος πιά, ἔφθασε νά κάνη καὶ τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες. Ἄλλοτε γιά νά εὐχαριστήση τὸν Θεό, ἄλλοτε νά τὸν παρακαλέσῃ γιά τὸ Γένος, ποὺ περνοῦσε μεγάλες δυσκολίες²⁶. Φαίνεται στήν ζωὴ τοῦ Μακρυγιάννη αὐτὸ τὸ ἀσκητικὸ πνεῦμα πού τὸν διέκρινε.

Τὸ ἴδιο καὶ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός. Ἂν προσέξουμε, θὰ δοῦμε ὅτι τὸ κήρυγμά του εἶναι μία πρόσκλησι τῶν ἀνθρώπων νά ξεπεράσουν τὴ φιλαυτία, νά ζήσουν τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, μέσα στήν ὁποία νικᾶται ἡ φιλαυτία. Πρέπει βέβαια νά τονίσουμε, ὅτι ἡ φιλαυτία δέν εἶναι κάτι πού θὰ νικηθῇ ἀπὸ τὴν μία ὥρα στήν ἄλλη. Εἶναι τόσο βαθεά ἡ ἀρρώστια αὐτὴ ῥιζωμένη μέσα μας, ὅπως ξέρουμε ὅλοι ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ μας, ὥστε πρέπει σὲ ὅλη τὴν ζωὴ μας νά ἀγωνιζόμαστε κατὰ τῆς φιλαυτίας. Δέν μπορεῖ νά πῇ κανεὶς ὅτι «τώρα ξεπέρασα τὴν φιλαυτία καὶ εἶμαι φιλόθεος καὶ φιλάδελφος». Οἱ ῥίζες εἶναι πολλὲς μέσα μας. Σὰν τὴν λερναία ὕδρα εἶναι. Ἕνα κεφάλι κόβουμε, δέκα βγαίνουν. Γι’ αὐτὸ λοιπὸν θέλει συνεχή ἀγῶνα. Ἄλλωστε ὅλη ἡ ζωὴ μέσα στήν Ἐκκλησία δέν μᾶς βοηθάει στό θέμα αὐτό; Τὰ ἅγια Μυστήρια, οἱ προσευχές, οἱ Λειτουργίες, αὐτὴ ἡ προσευχή, τὸ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ», ποὺ λέμε στό Ἅγιον Ὅρος, καὶ θὰ λέτε ἀσφαλῶς καὶ ἐσεῖς ἐδῶ, δέν εἶναι ἕνας συνεχὴς ἀγῶνας νά βγοῦμε ἀπὸ τὸ ἐγωκεντρικὸ καὶ φίλαυτο κλείσιμο στόν ἑαυτὸ μας καὶ νά ἀνοιχθοῦμε πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀδελφοὺς μας;

Ὄσο πιὸ πολὺ μειώνεται ἡ φιλαυτία μέσα του, τόσο πιὸ πολὺ ἐλεύθερος αἰσθάνεται ὁ ἄνθρωπος καὶ ἐνώνεται μὲ τὸν Χριστό. Οἱ ἀγωνιζόμενοι Χριστιανοὶ ἔχουν τὴν ἐμπειρία, ὅτι ὅσο περισσότερο ἀνοίγονται στόν Θεό, τόσο περισσότερο ὁ Θεὸς ἔρχεται μέσα τους. Καὶ αὐτό, γιατὶ ὁ Θεὸς σέβεται τὴν ἐλευθερία μας. Ὅσο εἴμαστε γεμάτοι μὲ τὸν ἑαυτὸ μας καὶ μὲ τὴ φιλαυτία μας, πῶς θὰ μπῆ ὁ Θεός; δέν ἔχει χῶρο νά μπῆ. Πρέπει νά ἀδειάσουμε, γιά νά μπῆ ὁ Θεός. Καὶ μὲ αὐτὸ τὸν ἀγῶνα, νά ἀδειάσουμε ἀπὸ τὰ θελήματά μας καὶ ἀπὸ τὰ νοήματά μας, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός, ἀπὸ τὴν αὐταρέσκειά μας, ἀπὸ τὴν αὐτάρκειά μας, ἀπὸ τὴν αὐτοπεποίθησί μας, ἀπὸ τὴν αὐτοεμπιστοσύνη μας, καὶ νά παραδοθοῦμε στόν Θεό, ἔρχεται ὁ Θεὸς μέσα μας.

Μία μοναχή μοῦ ἐξομολογήθηκε, ὅτι κάποτε ἡ Γερόντισσά της, στήν ὁποία ἔκανε ὁλόθυμη καὶ ἀδιάκριτη ὑπακοή, τῆς εἶπε: «παιδί μου, μὲ τὴν ὑπακοή σου μὲ ἀναπαύεις». Καί, τὴν στιγμή πού τῆς εἶπε αὐτὸ ἡ Γερόντισσα, αἰσθάνθηκε ὅτι ὅλος ὁ Θεὸς μπῆκε μέσα της. Αὐτὸ ἦταν ἐμπειρία. Βλέπετε; Εἶχε ἀδειάσει ὅλο τὸν ἑαυτὸ της, ὅλο τὸ θέλημά της τὸ ἀτομικὸ καὶ ὅλος ὁ Θεὸς μπῆκε μέσα της. Τὸ ἴδιο ἔγινε καὶ μὲ ἕνα ἐργάτῃ χωρικό, ἀπὸ ἕνα χωριὸ κοντὰ στό Ἅγιον Ὅρος, ὁ ὁποῖος ἐργαζόταν στό μοναστήρι μας ὡς ὑλοτόμος. Κάποτε λοιπόν, ποὺ περνοῦσα ἀπὸ τὸ δάσος τῆς Μονῆς, μὲ χαιρέτησε καί μοῦ εἶπε: «Κάτσε, Γέροντα, νά σοῦ πῶ ἕνα μεγάλο θαῦμα πού μοῦ ἔκαναν οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα, νά δεῖς πόσο θαυματουργοὶ εἶναι οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα. Πονοῦσε τὸ ποδί μου χρόνια. Πήγαινα στούς γιατρούς, στά νοσοκομεῖα, ἀλλὰ τίποτα δέν μοῦ κάνανε. Καὶ ἐγώ, ἐπειδὴ ἀγαπῶ πολὺ τοὺς ἁγίους Τεσσαράκοντα, πῆγα στήν πανήγυρί τους, στήν Ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ μου. Ἐκεῖ ἦταν πολὺς κόσμος, γεμάτη ἡ Ἐκκλησία. Μόλις ἔφθασα στήν Ἐκκλησία, ἀρχίζει νά μοῦ πονᾶ πολὺ τὸ πόδι. Τότε λοιπὸν σκέφθηκα νά βγῶ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία νά ξεκουράσω τὸ ποδί μου. Ἀλλά μοῦ εἶπε ὁ λογισμός: Ὁ Ἰούδας ἄφησε τὴν Θεία Εὐχαριστία καὶ βγῆκε ἔξω. Ἰούδας θὰ γίνης καὶ ἐσύ;». «Θὰ μείνῃς μέσα, κι ἂς πονᾶς». Μετὰ ἀπὸ λίγο πονοῦσα πιὸ πολὺ καὶ σκέφθηκα νά καθήσω σὲ μία καρέκλα νά ξεκουράσω τὸ ποδί μου. Τότε ὅμως ἀντίκρυσα τὴν εἰκόνα τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα, τοὺς εἶδα νά παγώνουν μέσα στήν λίμνη καὶ εἶπα στόν ἑαυτό μου: «Αὐτοὶ ἔκαναν τόση ὑπομονὴ καὶ πάγωσαν γιά τὸν Χριστό, καὶ ἐσὺ δέν μπορεῖς νά σταθῇς ὄρθιος;». «Θὰ σταθῇς ὄρθιος κι ἂς πεθάνης». Ἐκείνη τὴν ὥρα πού εἶπα αὐτό, ἦρθε ἕνα ῥεῦμα, μὲ περιέλουσε ἀπὸ τὸ κεφάλι καὶ πέρασε σ’ ὅλο τὸ σῶμά μου μέχρι τὸ πονεμένο ποδί μου. Ἀπὸ τότε ἔγινα καλὰ καὶ δέν ξαναπόνεσα. Βλέπετε, Γέροντα, πόσο θαυματουργοὶ εἶναι οἱ ἅγιοι Τεσσαράκοντα;». Αὐτὸς δέν εἶχε καμμία αἴσθησι ὅτι ἔκανε κάτι ἀξιόμισθο. Πίστευε ὅτι ἦταν θαῦμα τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα. Ὅμως βλέπουμε, πότε ἔγινε τὸ θαῦμα καὶ πότε ἦρθε ὁ Θεὸς μέσα του; Ὅταν ὁ ἴδιος ἄδειασε τελείως ἀπὸ τὸν ἑαυτὸ του καὶ ἀπὸ τὴν φιλαυτία του καὶ ἀποφάσισε νά πεθάνη χάριν τῆς ἀγάπης πρὸς τὸν Θεό.

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ

Ἔτσι λοιπὸν ὁ ἄνθρωπος φθάνει αὐτὴν τὴν ἐλευθερία καὶ ἑνώνεται μὲ τὸν Χριστό. Ἑνωμένος μὲ τὸν Χριστὸ συμμετέχει στήν ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ. δέν εἶναι ἁπλῶς ἐλεύθερος, ἀλλὰ εἶναι μέτοχος τῆς ἐλευθερίας τοῦ Θεοῦ. Διότι, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζητᾶ τὴν ἐλευθερία στόν ἑαυτὸ του καὶ ὄχι στόν Θεό -πού αὐτὸ κατὰ βάθος δέν εἶναι ἐλευθερία, εἶναι φιλαυτία-, δέν ὁδηγεῖται τελικὰ σ’ αὐτό πού λαχταρᾶ διὰ τῆς ἐλευθερίας, ἀλλὰ στόν θάνατο τῆς ἐλευθερίας του. Ἐνῶ νομίζει ὅτι εἶναι ἐλεύθερος, τελικὰ ὑποδουλώνεται στόν ἑαυτὸ του, σὲ μία δυναστεία τοῦ ἑαυτοῦ του ἄνευ προηγουμένου. Γιά μᾶς λοιπὸν τοὺς Χριστιανοὺς ἡ ἐλευθερία μας ποτὲ δέν μπορεῖ νά περιοριστεῖ στό κτιστό, γιατὶ τὸ κτιστὸ εἶναι φθαρτό, εἶναι θνητό, καὶ μία ἐλευθερία πού εἶναι φθαρτὴ καὶ θνητὴ δέν εἶναι ἀληθινὴ ἐλευθερία. Πηγὴ τῆς ἐλευθερίας μας εἶναι ἡ ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὅταν ἡ δικὴ μας κτιστή ἐλευθερία συναντᾶ καὶ ἑνώνεται μὲ τὴν ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ καὶ μετέχει στήν ἄκτιστη ἐλευθερία τοῦ Θεοῦ, τότε πραγματικὰ ἑξασφαλίζεται καὶ δικαιώνεται. Ἄλλωστε τὸ εἶπε ὁ Κύριος: «Γνώσεσθε τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἡ ἀλήθεια ἐλευθερώσει ὑμᾶς»²⁷ καὶ, «Ἐγὼ εἰμι ἡ ἀλήθεια»²⁸.

Ἄρα λοιπὸν ὅταν γνωρίσουμε τὴν ἀλήθεια, τὸν Χριστό, τότε γνωρίζουμε καὶ τὴν ἀληθινὴ ἐλευθερία. Ἡ ἕνωσίς μας πάλι μὲ τὸν Χριστό, ὁ Ὁποῖος εἶναι καὶ ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία, γίνεται μέσα στήν Ἐκκλησία. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ Ἐκκλησία εἶναι χῶρος ἐλευθερίας. Θυμᾶμαι ἕνα γεροντάκι, μοναχὸ τῆς Μονῆς μας, τὸν π. Αὐξέντιο, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη πρὸ ἐτῶν, καὶ ὁ ὁποῖος ἦταν πολὺ ἐνάρετος. Ὅσοι ἀξιωθήκαμε νά τὸν γνωρίσουμε, μποροῦμε νά διαβεβαιώσουμε ὅτι ἐξεπλήρωσε ὅλες τίς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ. Δέν θυμόμαστε νά παρέβη κάποια ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ, οὔτε καὶ καμμία ὑποχρέωσι τοῦ μοναχικοῦ σχήματος. Λοιπόν, ὅταν γέρασε πολὺ καὶ δέν μποροῦσε νά στηριχθεῖ στά πόδια του, τοῦ ἔλεγαν οἱ ἀδελφοί: «Πάτερ Αὐξέντιε, μὴ πηγαίνης στήν Ἐκκλησία. Τώρα πιὰ εἶσαι γεροντάκι, κουράζεσαι». Καὶ ἀπαντοῦσε ὁ π. Αὐξέντιος: «Δέν εἶναι κατὰ Θεόν. Στήν Ἐκκλησία αἰσθάνομαι ἐλευθερία». Εἶχε μία ὑπαρξιακὴ ἐμπειρία ὁ π. Αὐξέντιος, ὅπως καὶ σὲ πολλὰ ἄλλα πράγματα, ἀλλὰ καὶ σ’ αὐτό πού λέμε ἐδῶ, τοῦ μυστηρίου τῆς ἐλευθερίας. Ὅτι ἡ ἐλευθερία δέν εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, εἶναι μέσα στήν Ἐκκλησία· «ὅπου τὸ Πνεῦμα Κυρίου, ἐκεῖ καὶ ἡ ἐλευθερία»²⁹. Ὁ Θεὸς χαρίζει τὴν ἐλευθερία Του ὡς δῶρο. στήν Ἐκκλησία του καινοποιεῖ τὰ πάντα. Μέσα στήν Ἐκκλησία ἔχει νικηθῇ ἡ φθορά, ἡ ἁμαρτία, ὁ θάνατος. Βασιλεύει ὁ Χριστός, καὶ ἄρα μόνο μέσα στήν Ἐκκλησία ὑπάρχει ἡ καινὴ ζωὴ τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι καὶ ἡ ἀληθινὴ ἐλευθερία. Καὶ αὐτὸ τὸ ζοῦσε ὁ π. Αὐξέντιος.

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ δέν εἶναι ἀτομικὴ ἀνεξαρτησία, ἀλλὰ ἀγάπη καὶ κοινωνία προσώπων. Εἶναι λάθος νά ταυτίζουμε τὴν ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ μὲ τὰ ἀτομικὰ δικαιώματα ἢ τὴν ἀτομικὴ ἀνεξαρτησία. Ἡ ἀτομικὴ ἀνεξαρτησία, ποὺ ἀποκόπτει τὸν ἕνα ἀπὸ τὸν ἄλλο, εἶναι ὁ θάνατος τῆς ἐλευθερίας. Ἡ ἐλευθερία μας πάντοτε εἶναι σὲ συνάρτησι μὲ τὸν Τριαδικὸ Θεό, μὲ τὰ πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, καὶ τὰ πρόσωπα τῶν ἀδελφῶν μας. Στήν κοινωνία τῆς ἀγάπης. Γι΄αὐτὸ καὶ μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἐλευθερία καὶ ἀγάπη εἶναι συνώνυμα. Τὴν ὥρα πού ἀγαπᾷς εἶσαι ἐλεύθερος. Περιεχόμενο τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ἀγάπη. Εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν ἀγαπῶ, ὄχι ὅταν ἰκανοποιῶ τὸν ἐγωϊσμό μου. Καὶ αὐτὸ νομίζω ὅτι εἶναι τὸ λάθος πού γίνεται σήμερα: ὅτι ἡ ἐλευθερία περιορίζεται˙ δέν τοποθετεῖται στήν ἀγάπη.

Ἔτσι ἐνεργοῦν ὅσοι προσπαθοῦν νά δικαιώσουν π.χ. τὶς ἀμβλώσεις. δέν ξέρω, ἂν ἀκούσατε αὐτό πού ἀπαιτοῦν οἱ φεμινίστριες: «τὸ σῶμα μας μᾶς ἀνήκει». Δηλαδὴ ἐλευθερία εἶναι ἡ ἐγωιστική μου ἱκανοποίησις. Δέν εἶναι ἡ ἀγάπη, δέν εἶναι ἡ προσφορά, δέν εἶναι ἡ θυσία. Εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν κάνω αὐτό πού ἱκανοποιεῖ τὸν ἐγωϊσμό μου. Καὶ ὄχι εἶμαι ἐλεύθερος, ὅταν κάνω αὐτό πού ἀπαιτεῖ ἡ ἀγάπη καὶ θέλει ὁ Θεός. Διότι ὁ Θεὸς θέλει αὐτό πού θέλει ἡ ἀγάπη. Καὶ τελικὰ βλέπουμε ὅτι, ἐνῶ τόσος λόγος γίνεται γιά ἀτομικὰ δικαιώματα καὶ γιά ἐλευθερία, ὅσο πᾶμε ὑποδουλωνόμαστε περισσότερο, καὶ στά πάθη μας καὶ γενικὰ σὲ δομὲς ζωῆς, οἱ ὁποῖες κάθε ἄλλο παρὰ ἐλευθερώνουν τὸν ἀνθρωπο. Θὰ ἀναφέρουμε κάποια γνωρίσματα τῆς ἐν Χριστῷ ἐλευθερίας τοῦ ἀνθρώπου.

α) Ἐλευθερία ἀπὸ τὸ σαρκικὸ φρόνημα

Ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία μὲ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν ἀγώνα του ἐλευθερώνεται ἀπὸ τὸ σαρκικὸ του φρόνημα. Ἀγωνίζεται νά μὴ τὸν κυριεύῃ τὸ σαρκικὸ τοῦ φρόνημα. Καὶ ἐκεῖ ἀποβλέπει ἡ ἐγκράτεια τῶν Χριστιανῶν, ἡ συζυγικὴ πίστις τῶν ἐγγάμων καὶ ἡ παρθενία τῶν μοναχῶν. Νά ἐλευθερωθοῦν ἀκόμη καὶ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ἀναγκαιότητα, ποὺ ἐπιβάλλει τὸ γενετήσιο ἔνστικτο. Εἶναι χάρις τοῦ Θεοῦ αὐτό. Εἶναι ὅμως καὶ ἐλευθερία γιά τὸν ἄνθρωπο. Ἐνῶ, βλέπετε, σήμερα στήν ἐποχὴ μας, πόσο τὸ ἔνστικτο αὐτὸ ἔχει θεοποιηθῇ ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους καὶ πόσο ὑποδουλωμένοι εἶναι οἱ ἄνθρωποι σ’ αὐτό, χωρὶς νά μποροῦν τελικὰ καὶ νά τὸ χαροῦν, διότι τὸ ζοῦν μέσα στόν ἐγωϊσμό, καὶ φυσικὰ μέσα στόν ἐγωϊσμὸ ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά χαρῇ τίποτε. Ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὸ μυστήριο τοῦ Γάμου -καὶ εἴδατε τί ὡραῖες εὐχὲς ἔχει ἡ ἀκολουθία τοῦ Γάμου-, πού ἡ ἀγάπη καὶ ἡ προσφορὰ τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου στόν ἄλλο, καταξιώνει καὶ ἀναπαύει τοὺς συζύγους.

β) Ἐλευθερία ἀπὸ τὴν φυσικὴ ἀναγκαιότητα

Οἱ ἐν Χριστῷ ἐλεύθεροι ἄνθρωποι δέν πιέζονται ἀπὸ τὴν φυσικὴ ἀναγκαιότητα. Αὐτὸ τὸ πρόσεξα ἐφέτος ἰδιαίτερα στό Τριήμερο. Στό Ἅγιον Ὅρος, ὅπως ξέρετε, οἱ Πατέρες, ὅσοι βέβαια ἔχουν εὐλογία -διότι ὅσοι ἔχουν σοβαρὰ προβλήματα ὑγείας δέν ἔχουν εὐλογία- κρατᾶνε τίς τρεῖς πρῶτες ἡμέρες τῆς Σαρακοστῆς, Καθαρὰ Δευτέρα, Καθαρὰ Τρίτη καὶ Καθαρὰ Τετάρτη, τελεία ἀσιτία, οὔτε νερό. Εἶναι βέβαια ἕνα ἀγώνισμα. Καὶ ἀγώνισμα γιά ἀνθρώπους πού δέν εἶναι καὶ καλοταϊσμένοι ἀπὸ τὶς προηγούμενες ἡμέρες, ἀλλὰ ἔχουν περάσει ἀσκητική ζωὴ˙ κάνουν καὶ μετάνοιες καὶ ἔχουν καὶ ὅλο τὸν ὑπόλοιπο ἀγώνα. Λοιπὸν πρόσεξα μὲ τί ἐλευθερία οἱ μοναχοὶ κρατοῦσαν τὸ Τριήμερο καί πῶς ὑπερέβαιναν τὴν ἀνάγκη τοῦ σώματος, νά φάη, νά πιεῖ λίγο νερό. Καὶ αὐτὸ δέν τὸ ἔκαναν μὲ μία διάθεσι γιόγκα, ἀλλὰ τὸ ἔκαναν μὲ μία διάθεσι ἀγάπης πρὸς τὸν Θεό.

Ἔχουμε ἕνα γεροντάκι στό μοναστῆρι μας, τὸν π. Ἠσύχιο. εἶναι 95 ἐτῶν. Ἂν δῆτε τὰ πόδια του, εἶναι μαρτυρικά. Ἀπὸ τὰ χρόνια, ἀπὸ τὴν ἄσκησι, τὴν ὀρθοστασία, τὰ πόδια του εἶναι σὰν νά τὰ ἔχῃς χτυπήσει μὲ μπαλτάδες, τρέχουν κιόλας. Ἂν δέν τὰ δέσουμε, δέν μπορεῖ νά σταθῇ. Ὁ π. Ἡσύχιος παρ’ ὅλα αὐτὰ στέκεται ὄρθιος στήν Ἐκκλησία καὶ δέν ἀφήνει τὸν ἀγώνα. Λοιπὸν τοῦ λέω, τὴν παραμονὴ τοῦ Τριημέρου: «Πάτερ Ἡσύχιε, θὰ κρατήσῃς;». «Σὰν δύσκολα τὰ βλέπω τὰ πράγματα», ἀπαντᾷ, γιατὶ ἔχει ἑξασθενήσει πολύ, «θὰ δοῦμε, ἔχει ὁ Θεός». Καὶ ἀρχίζει καὶ τὸ κρατάει -τὸ ἔχει κρατήσει ὅλα τὰ χρόνια τῆς ζωῆς του βέβαια. Λοιπὸν κατὰ τὴν Δευτέρα τὸ βράδυ, τὸν ῥωτῶ: «Πάτερ Ἡσύχιε, πῶς πᾶς;». «Ἔ! Μέχρι τώρα καλά. Θὰ δοῦμε αὔριο, ἂν ὁ ἅγιος Νικόλαος βοηθήσῃ». Τὴν Τρίτη: «Πάτερ Ἡσύχιε, πῶς πᾶς;». «Ἔ! Μέχρι τώρα καλά. Θὰ δοῦμε -δέν ἐμπιστευόταν στόν ἑαυτὸ του-, ἂν ὁ ἅγιος Νικόλαος βοηθήσῃ». Καὶ κράτησε. Καὶ κοινώνησε μετά. Μετά πού τελείωσε τὸ Τριήμερο καὶ βγαίναμε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ἀφοῦ εἴχαμε κοινωνήσει, τοῦ λέω: «Πάτερ Ἡσύχιε, δόξα τῷ Θεῷ, κράτησες». «Ἦταν κι ἄλλοι Πατέρες ἐκεῖ. Ἀπαντᾷ: Ἔ! Ἂς μὴ μιλᾶμε γι’ αὐτὰ τὰ θέματα». Σὰν νά μὴ εἶχε κάνει τίποτα. Εὐχαρίστησα τὸν Θεό, γιατὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ τὸ ξεπέρασμα τῆς φιλαυτίας κάνει τὸν ἄνθρωπο ἐλεύθερο ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὶς στοιχειώδεις βιολογικὲς τοῦ ἀνάγκες, ὅπως εἶναι ἡ πεῖνα καὶ ἡ δίψα.

γ) Ἐλευθερία ἀπὸ τὸν θάνατο

Ἡ ἐν Χριστῷ ἐλευθερίᾳ, ἀφοῦ εἶναι συμμετοχή στήν ζωή τοῦ ἀνάσταντος Χριστοῦ, ἐλευθερώνει καὶ ἀπὸ τὸν φυσικὸ φόβο τοῦ θανάτου. Νομίζω ὅτι εἶναι καλὸ νά μὴ μιλᾶμε μὲ ἰδέες, νά μιλᾶμε παρουσιάζοντας πρόσωπα, ἀνθρώπους πού ἔχουν ἀγωνισθῇ καὶ ἔχουν βιώσει, ἔχουν ξεπεράσει τὴ φιλαυτία καὶ ἔχουν φθάσει τὴν ἀληθινὴ ἐλευθερία. Ἄλλωστε καὶ ἐγὼ ὡς Ἁγιορείτης, τὶ νά σᾶς πῶ; Πιστεύω ὅτι τέτοια περιμένετε νά ἀκούσετε ἀπὸ μένα.

Ὁ π. Ἀρσένιος εἶναι ἕνας χαριτωμένος μοναχός, ὁ ὁποῖος ἔχει προχωρήσει πολὺ στήν πνευματικὴ ζωὴ καὶ ἔχει πολὺ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους. Ἔχει τελεία εἰρήνη στήν ψυχὴ του, ἡ ὁποία ἀκτινοβολεῖ. Δέν εἶναι πολὺ μεγάλος, εἶναι κάπου 73 ἐτῶν. Ἐπειδὴ πάσχει ἡ καρδιά του, περιμένει τὸν θάνατο. Τὸ ξέρει ὅτι μπορεῖ νά πεθάνη ἀπὸ στιγμὴ σὲ στιγμή, ἀλλὰ εἶναι πασίχαρος. Πῆγα νά τὸν δῶ πρὶν φύγω. Ἐξομολογήθηκε καί μοῦ λέει: «Γέροντα, ἡ ψυχὴ ἔχει μιά χαρὰ τώρα πού θὰ φύγῃ!» Σὰν νά ἐπρόκειτο νά τοῦ συμβεῖ τὸ μεγαλύτερο καλό. Καὶ αὐτὸ ἦταν ὅτι θὰ φύγῃ. Ναί. Ἐλευθερία ἀπὸ τὸν θάνατο. Ἐδόξασα τὸν Θεό. Βέβαια εἶναι καὶ ἄλλοι. Ἀλλὰ τὸ ἔζησα αὐτὸ μὲ τὸν π. Ἀρσένιο πρόσφατα. Σᾶς τὸ λέω, νά δῆτε πὼς, μὲ τὴν Χάρι τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν Ἐκκλησία προχωρεῖ σὲ μία τέτοια ἐλευθερία, ποὺ εἶναι ἐλευθερία ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸ θάνατο.

δ) Ἐλευθερία ἀπὸ τὴν κοσμικότητα

Μέσα στήν Ἐκκλησία ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὴ χλιδή, τὴ ματαιότητα, τὴ ματαιοδοξία, τὴν κοινωνικὴ προβολὴ καὶ ὅλα τὰ παρεμφερῆ, ποὺ συνιστοῦν τὸ κοσμικὸ φρόνημα. Εἶναι γνωστό πώς ἡ μόδα ὑποδουλώνει τοὺς ἀνθρώπους, ἄνδρες καὶ γυναῖκες, ὥστε πολλοὶ νά μὴ τολμοῦν νά τὴν παραβοῦν, ἔστω καὶ ἂν ἀντίκειται στίς ἀρχὲς τους.

Μορφὲς φιλαυτίας

Θὰ ἤθελα νά σᾶς ἀναφέρω κάποιες σκέψεις μου γιά τοὺς διάφορους τρόπους, μὲ τοὺς ὁποίους ἐκδηλώνεται ἡ φιλαυτία μας στήν καθημερινὴ ζωή. Προηγουμένως ὅμως πρέπει νά προσθέσω καὶ τοῦτο, ὅτι ἡ φιλαυτία δέν εἶναι μόνον ἡ ἀρρώστια ἡ δικὴ μας ἡ προσωπική, ἀλλὰ εἶναι καὶ ἡ ἀρρώστια τοῦ πολιτισμοῦ μας. Νομίζω, ὅτι ἕνας λόγος πού ὁ πολιτισμὸς μας τελικὰ ὁδηγεῖται στό ἀδιέξοδο εἶναι ὅτι εἶναι ἕνας πολιτισμός πού βασίζεται στήν φιλαυτία καὶ ὄχι στήν ἀγάπη. Καὶ φυσικὰ ἕνας πολιτισμός πού βασίζεται στήν φιλαυτία, μπορεῖ ποτέ νά ἐλευθερώσῃ τοὺς ἀνθρώπους καὶ νά τοὺς δώσῃ τὴ χαρὰ νά ζήσουν μία ἀληθινὴ ζωή; Ἡ οἰκογένεια γιατὶ ἀποτυγχάνει σήμερα; Διότι ξεκινοῦν οἱ ἄνθρωποι χωρὶς ταπείνωσι καὶ ἀγάπη. Καὶ πῶς εἶναι δυνατὸν νά μὴ ὁδηγηθεῖ στό ἀδιέξοδο μία οἰκογένεια πού ξεκινᾶ μὲ τὴν φιλαυτία;

α) Μορφὲς φιλαυτίας στούς ἐν τῷ κόσμῳ Χριστιανοὺς

Ἀναφέρω ἐδῶ μερικὲς ὄψεις τῆς φιλαυτίας.

Ὁ φίλαυτος εἶναι αὐτάρκης. δέν πιστεύει στόν Θεὸ καὶ δέν ἀναφέρεται σ’ Αὐτόν, διότι πιστεύει στόν ἑαυτὸ του˙ δέν τοῦ χρειάζεται ὁ Θεός.

Ὁ φίλαυτος εἶναι ὀκνηρὸς καὶ ἀπρόθυμος στόν πνευματικὸ ἀγῶνα.

Χρησιμοποιεῖ τὸν ἄλλο ἀνθρωπο ὡς ἀντικείμενο, βλέποντάς τον σαρκικά.

Ἀδικεῖ τοὺς συνανθρώπους του, λόγῳ φιλαργυρίας καὶ ἀπληστίας. Αἰσχροκερδεῖ εἰς βάρος των, εἴτε ἐργαζόμενος πλημμελῶς, γιά ἐργασία γιά τὴν ὁποία ἀμείβεται, εἴτε ἐκμεταλλευόμενος τοὺς ἐργαζόμενους, ἂν εἶναι ἐργοδότης.

Ὁ φίλαυτος συμπεριφέρεται ἐγωιστικὰ στήν οἰκογένειά του. Σκέπτεται τί θὰ πάρει καὶ ὄχι τί θὰ δώσῃ. Δέν ὑπομένει τὶς ἀδυναμίες τοῦ συντρόφου τῆς ζωῆς του ἡ τῶν συγγενῶν του. Ἐγκαταλείπει τὸν σύντροφο τῆς ζωῆς του, καὶ τὰ παιδιὰ του ἀκόμη, χάριν μιᾶς ἄλλης ἐρωτικῆς σχέσεως. Τὰ διαζυγία, ἡ ὀλιγοτεκνία, ἡ ἐγκατάλειψις τῶν παιδιῶν ἀπὸ τοὺς γονεῖς, ἡ ἐγκατάλειψις τῶν γονέων ἀπὸ τὰ παιδιά, ἡ ἔλλειψις σεβασμοῦ σὲ γέροντες, ἀναπήρους καὶ ἐγκύους, τὶ ἄλλο εἶναι παρὰ ἐκφράσεις φιλαυτίας;

Ὁ φίλαυτος ἀδιαφορεῖ γιά τὴν ἡσυχία καὶ ἀσφάλεια τῶν συνανθρώπων του. Ἀνοίγει τὴν τηλεόρασι ἢ τὸ ῥαδιόφωνο καὶ δέν τὸν ἐνδιαφέρει ἂν ὁ διπλανὸς του ὑποφέρῃ ἀπὸ τὸν θόρυβο. Αὐτό πού τὸν ἐνδιαφέρει εἶναι ἡ ἐγωιστικὴ ἱκανοποίησίς του. Ἄλλος παίρνει τὸ αὐτοκίνητό του καὶ τρέχει μὲ ἰλιγγιώδη ταχύτητα καὶ δέν τὸν ἐνδιαφέρει πόσους θὰ σκοτώση στόν δρόμο.

Προσφορὰ ἀνήθικων καὶ ἐγκληματικῶν θεαμάτων προβάλλουν τέτοια ἔργα γιά νά κερδίσουν, ἀδιαφορώντας γιά τό τί καταστροφὴ κάνουν στόν κόσμο καὶ στή νεολαία. Ἡ διάδοσις τῶν ναρκωτικῶν. Ἡ ἀνοικοδόμησις ἀπανθρώπων πόλεων χάριν κέρδους˙ οἱ πόλεις πού φτιάχνουμε εἶναι καταστρεπτικὲς γιά τὴν ὑγεία, ἰδίως τῶν παιδιῶν μας. Οἱ διαφημίσεις˙ προσπαθοῦν μὲ ψυχοτεχνικοὺς τρόπους νά ὑποβάλουν τοὺς ἀνθρώπους, νά τοὺς ἀναγκάσουν νά πάρουν τὰ προϊόντα πού θέλουν˙ μία ἀσέβεια πρὸς τὸν ἄνθρωπο, φιλαυτία καὶ αὐτή. Ἡ ἐπιβολὴ στόν λαὸ τοῦ ἀθεϊσμοῦ- ὅταν ἔρχωνται οἱ ἡγέτες τοῦ λαοῦ πού προσπαθοῦν νά ἐπιβάλουν τὴν ἀθεΐα, ἐπειδὴ ἔχουν μία ἀθεϊστικὴ ἰδεολογία, καὶ νά βάλουν τὸν λαὸ στά μέτρα τους˙ φιλαυτία, ἔλλειψις σεβασμοῦ στόν ἄνθρωπο˙ θέλουν νά ὁδηγήσουν τὸν λαὸ ἐκεῖ πού αὐτοὶ θέλουν καὶ ὄχι ἐκεῖ πού εἶναι προορισμένος νά ὁδηγηθεῖ ἀπὸ τὸν Θεό. Αὐτὰ εἶναι μερικὰ ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τῆς φιλαυτίας, ποὺ βλέπουμε στήν καθημερινὴ ζωή μας.

β) Μορφὲς φιλαυτίας στούς μοναχοὺς

Ἀλλὰ καὶ σὲ μᾶς τοὺς μοναχοὺς ἐμφανίζεται ἡ φιλαυτία μὲ πολλὲς μορφές. Γι’ αὐτὸ καὶ μέσα στόν μοναχικὸ ἀγώνα τῆς καθάρσεώς μας ἀπὸ τὰ πάθη πρέπει νά εἶναι ἀδιάκοπη ἡ προσπάθεια γιά τὴν ἀπαλλαγὴ μας ἀπὸ τὴν μητέρα τῶν παθῶν, τὴ φιλαυτία. Παραθέτω κάποιες μορφὲς φιλαυτίας, ποὺ ἐμφανίζονται κυρίως μεταξὺ τῶν μοναχῶν.

Τὸ ἴδιον θέλημα, ἀνυπακοὴ στό Γέροντα καὶ στούς ὑπευθύνους τῶν διακονημάτων, π.χ. τὸν Τυπικάρη. Ἀπόκριψη λογισμῶν ἀπὸ τὸν Γέροντα. Αὐτοδιοίκησις, ἀκόμη καὶ στά πνευματικά. Ἐλλιπὴς ἐπιτέλεσις τοῦ διακονήματος (φυγοπονία) καὶ ἀποφυγὴ συμμετοχῆς στίς παγκοινιές. Ἐνασχόληση μὲ ἀσχολίες τῆς ἰδίας μας ἀρεσκείας. Ἀποφυγὴ προσευχῆς καὶ ἀσκητικῶν κόπων (πρωινὸ ξύπνημα καὶ κανών). Ἀναζήτηση σαρκικῶν ἀπολαύσεων καὶ ἀναπαύσεων, ὅπως φιλοκοσμία, γαστριμαργία, πολυκτημοσύνη, ἰδιορρυθμία στά φαγητά. Μερικὴ φιλία. Κενοδοξία, ματαιοδοξία. Ψαλτομανία. Ἀργολογία, πολυλογία. Φιλαργυρία. Κατάκρισις. Πλάνη. Ὀλιγοπιστία. Μεμψιμοιρία. Ψιθυρισμοί. Παράπονα, ὅτι ὅλοι μοῦ πταίουν. Ζήλεια, φθόνος. Φιλοδοξία, φιλαρχία.

Ἐπίλογος

Ὁ μακαριστὸς καὶ ἅγιος Γέροντας π. Εὐσέβιος Βίττης ἐπισημαίνει σὲ ὁμιλία του τὸν κίνδυνο νά νομίζουμε ὅτι ἐμφορούμεθα ἀπὸ φιλοθεΐα καὶ φιλαδελφία, στήν πραγματικότητα ὅμως νά ὑποκρύπτεται μέσα μας ἰδιοτέλεια καὶ ἐγωισμός. Γράφει ὁ π. Εὐσεβιος: «Μπορεῖ νά ἀναζητοῦμε τή δική μας συναισθηματική εὐφορία καὶ μία συγκινησιακὴ ἔκσταση, μία εὐχαρίστηση προσωπική μόνο μέσῳ τῆς ἀγάπης, πρᾶγμα, ποὺ ἄλλοι θὰ ἐπεδίωκαν μὲ ἄλλα μέσα. Καὶ τὸ ἐρώτημα εἶναι· κάνουμε τὰ ἔργα τῆς ἀγάπης καὶ γενικὰ ἀγαποῦμε, γιά νά ἱκανοποιοῦμε τὸν ἑαυτὸ μας μὲ τὸ εὐάρεστο συναίσθημα, ποὺ αὐτὴ δημιουργεῖ, καὶ αὐτὸ θέλουμε μόνο καὶ ὄχι τή χαρά καὶ τὴν εὐτυχία τοῦ ἄλλου; Καὶ μπορεῖ ἔτσι νά κάνουμε τὸ ἔργο τῆς ἀγάπης π.χ. μόνο γιά νά ἀκοῦμε εὐχαριστίες, γιά νά μᾶς ἀναγνωρίζουν ὡς εὐεργέτες, γιά νά κάνουν λόγο γιά μᾶς, καὶ νά ἀποφεύγουμε δύσκολες περιπτώσεις ἀγάπης καὶ κόπους καὶ θυσίες, ποὺ δέν πρόκειται νά ἀναγνωρισθοῦν. Γι’ αὐτὸ πρέπει νά μάθουμε καὶ νά κάνουμε φρόνημά μας, πὼς τὸ κύριο χαρακτηριστικὸ τῆς ἀγάπης εἶναι ἡ αὐτολησμοσύνη καὶ τὸ «μὴ ζητεῖν τὰ ἑαυτῆς». Γι’ αὐτὸ ἄλλωστε συνιστᾶ ὁ Κύριος τὸ «μὴ γνώτω ἡ ἀριστερὰ (μας) τὶ ποιεῖ ἡ δεξιὰ» μας καὶ τὴν ὅσο γίνεται μὲ περισσότερη ἐπιμέλεια «ἐν τῷ κρυπτῷ» διενέργειά της»³⁰.

Παράδειγμα τελείας καὶ ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης μᾶς ἔδωσε ὁ Κύριος, ὁ ὁποῖος «οὐχ ἑαυτῷ ἤρεσεν, ἀλλὰ καθὼς γέγραπται, οἱ ὀνειδισμοὶ τῶν ὀνειδιζόντων σε ἐπέπεσον ἐπ’ ἐμὲ» ³¹. Γι’ αὐτὸ καὶ «ὀφείλομεν ἡμεῖς οἱ δυνατοὶ τὰ ἀσθενήματα τῶν ἀδυνάτων βαστάζειν, καὶ μὴ ἑαυτοῖς ἀρέσκειν» καὶ «ἕκαστος ἡμῶν τῷ πλησίον ἀρεσκέτω εἰς τὸ ἀγαθὸν πρὸς οἰκοδομὴν»³². Μᾶς παραγγέλλει δηλαδὴ ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ, μιμούμενοι τὸν Σωτήρα μας, νά μὴ κάνουμε αὐτό πού ἀρέσει σὲ μᾶς ἀλλὰ ὅ,τι ἀρέσει καὶ οἰκοδομεῖ τὸν ἀδελφὸ μας. Τὸ ἴδιο πνεῦμα ἀπηχεῖ καὶ ὁ λόγος τοῦ Ἀποστόλου πρὸς Κορινθίους: «μηδεὶς τὸ ἑαυτοῦ ζητείτω, ἀλλὰ τό τοῦ ἑτέρου ἕκαστος»³³.

Τὴν διδασκαλία αὐτὴ τῆς Καινῆς Διαθήκης συνοψίζει τὸ Πατερικὸ λόγιο: «Ἀνέπαυσες τὸν ἀδελφὸν σου, ἀνέπαυσες Κύριον τὸν Θεόν σου». Κάθε φορά πού προσπαθοῦμε νά μὴ ἀναπαύουμε τὸν ἑαυτὸ μας, ὅταν τὸ ἀπαιτῇ ἡ ἀνάπαυσις τοῦ ἀδελφοῦ μας, ὑπερβαίνουμε τὴν φιλαυτία μας καὶ βιώνουμε τὴ φιλαδελφία. Αὐτὸ ἔκαναν κατὰ μίμησιν τοῦ Κυρίου ὅλοι οἱ Ἅγιοι τῆς πίστεως μας. Κάθε φορά πού καὶ ἐμεῖς θὰ ἐφαρμόζουμε τὸ πατερικὸ αὐτὸ λόγιο, θὰ ἐλευθερωνόμαστε ἀπὸ τὴ φιλαυτία μας καί, ἀναπαύοντες τοὺς ἀδελφοὺς μας, θὰ ἀναπαύουμε τὸν Θεόν.

Σημειώσεις:

1. Ἑρμηνεία εἰς τάς ΙΔ’ Ἐπιστολὰς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, ἔκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», Θεσ/νίκη 1990, τόμ. Γ, σελ. 331-333.

2. Φιλοκαλία, ἔκδ. Α. Ε. Παπαδημητρίου, Ἀθῆναι 1976, τόμ. Ά’, κεφ. σβ’, σελ. 173.

3. Περὶ ἀγάπης καὶ ἐγκρατείας, Ἑκατοντας Β’, Φιλοκαλία, ἔνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. α’, σελ. 211.

4. Μάρκ. Ἰβ’ 31.

5. Περὶ ἀγάπης, Ἑκατοντας Ταὐτόν, Φιλοκαλία, ἐνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. νζ’, σελ. 35.

6. Περὶ ἀγάπης καὶ ἐγκρατείας, Ἑκατοντας Γ», Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. πστ’, σελ. 221.

7. Ἄγ. Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Περὶ ἀγάπης, Ἑκατοντας Β’, Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. η’, σελ. 15.

14. Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Γ’, σελ. 85, στ. 13-23.

15. Ἒνθ’ ανωτ. στ. 23-26.

16. Ἒνθ’ ανωτ. σελ. 14, στ. 5.

17. Ἒνθ’ ανωτ., στ. 6-10.

18. Ἀπόκρισις τῆς ΝΔ’ Ἐρωτήσεως, Μ. Βασιλείου Ἔργα, ΕΠΕ, τόμ. 9, σελ. 74-76.

19. Κλῖμαξ, ἔκδ. Ί. Μονῆς Παρακλήτου, Ὠρωπὸς Ἀττικῆς 1978, Λόγ. Γ, κεφ. ἰᾷ’, σελ. 172.

20. Φιλοκαλία, ἐνθ’ ανωτ., τόμ. Έ’, σελ.

21. Ἄγ. Γρηγορίου Σινάίτου, Κεφάλαια πάνυ ὠφέλιμα, Φιλοκαλία, ἔνθ’ ἄνωτ., τόμ. Δ, κεφ. ρκστ’, σελ. 57. 94, στ. 30-39.

22. Περὶ Θεολογίας, Ἑκατοντας Γ’, Φιλοκαλία, ἒνθ’ ανωτ., τόμ. Β’, κεφ. λθ’, σελ. 97.

23. Γυμνάσματα Πνευματικά, Ἐξέτασις, Δ’(Α), σελ. 322-323.

24. Αγ. Πέτρου Δαμασκηνοῦ, Φιλοκαλία, ἒνθ’ ἄνωτ., τόμ. Ρ, σελ. 9, στ. 38-40.

25. Ἀπομνημονεύματα Μακρυγιάννη, ἐκδ. Χ. Καρδαμάκη, Ἀθῆναι, Παράρτημα πρῶτον, σελ. 467.

26. Βλ. Ὁράματα καὶ θάματα, Ἀθῆνα 1989, σελ. 166, 214.

27. Ἴωαν. η’ 32.

28. Ἴωαν. ιδ’ 6.

29. Πρβλ. Β’ Κορ. γ’ 17.

30. Ἔμεϊς καὶ ἡ ἀγάπη μας, ἐκδ. «Ὀρθόδοξος Κυψέλη», σελ. 7

31. Ρωμ. ιε’ 3.

32. Ρωμ. ιε’ 1-2.

33. Α’ Κορινθ. ἰ’ 24

Ἡ ὑπερηφάνεια αἰτία τῆς ἀπουσίας χαρᾶς Schmemann Alexander

Schmemann Alexander

Σὲ σχέση μὲ τὴν κρίση ποὺ ὑπάρχει στὴν προσέλευση φοιτητῶν, σκεφτόμουν: γιατί οἱ ἄνθρωποι τόσο συχνὰ ἁπλῶς καταστρέφουν τὴ ζωή τους, βλάπτουν τὸν ἑαυτό τους, σὰν νὰ διακατέχονται ἀπὸ κάποια amor fati.

Θὰ ὑπέθετε κανεὶς πὼς ἕνας ἁπλὸς ἐγωισμὸς καὶ τὸ ἔνστικτό τῆς αὐτοσυντήρησης θὰ τοὺς προφύλασσαν , ἀλλὰ ὄχι, οὔτε αὐτὸ τὸ ἔνστικτο δὲν τοὺς σταματᾶ. Μπορεῖς νὰ διακρίνεις καθαρὰ ἕνα εἶδος τρέλας, ἕνα πραγματικὸ πάθος γιὰ καταστροφή. Αὐτὸ τὸ πάθος εἶναι τὸ «Ἐγώ», δηλ. ἡ ὑπερηφάνεια.

Ἡ ὑπερηφάνεια μεταμόρφωσε τὸν «ἄγγελο φωτός» σὲ Διάβολο, καὶ τώρα μόνον ἡ ὑπερηφάνεια ἔχει τὴ δύναμη νὰ καταστρέφει τοὺς ἀνθρώπους. Συνεπῶς, τὸ καθετὶ ποὺ συνδέεται, κατὰ τὸν ἕνα ἤ τὸν ἄλλο τρόπο, μὲ τὴν ὑπερηφάνεια, ἀκόμη καὶ σὲ μικροσκοπικὲς δόσεις, συνδέεται μὲ τὸν Διάβολο καὶ μὲ τὸ διαβολικό.

Ἡ θρησκεία ἐπίσης ἀποτελεῖ ἕνα ἕτοιμο πεδίο δράσης γιὰ τὶς δυνάμεις τοῦ διαβόλου. Τὰ πάντα, ἀπολύτως τὰ πάντα στὴ θρησκεία, εἶναι ἀμφιλεγόμενα, κι αὐτὴ ἡ ἀσάφεια μπορεῖ ν’ ἀρθεῖ μόνο μὲ τὴν ταπείνωση, ἔτσι ὥστε ὁλόκληρη ἡ πνευματικὴ ζωὴ νὰ εἶναι, ἤ νὰ πρέπει νὰ κατευθύνεται, στὴν ἀναζήτηση τῆς ταπείνωσης.

Τὸ σημάδι τῆς ταπείνωσης: χαρά! Ἡ ὑπερηφάνεια ἀποκλείει τὴ χαρά. Ἔπειτα: ἁπλότητα, δηλαδὴ ἀπουσία κάθε στροφῆς πρὸς τὸν ἑαυτό μας. Τελικά, ἐμπιστοσύνη, ὡς ἡ κύρια κατευθυντήρια γραμμὴ τῆς ζωῆς, ποὺ ἐφαρμόζεται στὸ καθετὶ (καθαρότητα καρδιᾶς, ὅταν ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νὰ δεῖ τὸν Θεό). Σημάδια τῆς ὑπερηφάνειας εἶναι: ἡ ἀπουσία χαρᾶς, περιπλοκότητα καὶ φόβος. Ὅλα αὐτὰ μποροῦν νὰ ἐπαληθευθοῦν κάθε μέρα, κάθε ὥρα, παρατηρώντας τὸν ἑαυτό μας καὶ μελετώντας τὴ ζωὴ γύρω μας.

Εἶναι τρομερὸ νὰ σκέφτεσαι πώς, κατὰ μία ἔννοια, καὶ ἡ Ἐκκλησία ζεῖ μὲ ὑπερηφάνεια – «τὰ δίκαια τῶν ἐκκλησιῶν», «τὰ δίκαια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου», «ἡ ἀξιοπρέπεια τῆς Ρωσικῆς Ἐκκλησίας», κ.λπ. καὶ μὲ μιά πλημμύρα ἄχαρης, περίπλοκης καὶ ἐπίφοβης «πνευματικότητας». Εἶναι μιά συνεχὴς αὐτοκαταστροφή.

Προσπαθοῦμε νὰ προστατεύσουμε τὴν «Ἀλήθεια», παλεύουμε μὲ κάτι καὶ γιὰ κάτι δίχως νὰ καταλαβαίνουμε πὼς ἡ Ἀλήθεια ἐμφανίζεται καὶ νικᾶ μόνον ὅπου εἶναι ζωντανή: «…ταπεινώσου, γίνε σὰν δοῦλος», καὶ θὰ ἔχεις μιά χαρὰ καὶ μία ἁπλότητα ποὺ ἀπελευθερώνουν, ἐκεῖ ὅπου ἡ ταπείνωση ἀκτινοβολεῖ τὴ θεϊκή της ὀμορφιά, ὅπου ὁ Θεὸς ἀποκαλύπτεται στὴ δημιουργία καὶ στὴ σωτηρία. Πῶς θὰ μπορέσω ἐγὼ ὁ ἴδιος νὰ ζήσω μαζί της; Πῶς θὰ μπορέσω νὰ πείσω τοὺς ἄλλους;………..

………….Συνεχίζω τὶς χθεσινὲς σημειώσεις μου γιὰ τὴν ὑπερηφάνεια, τὸν ἐγωκεντρισμό, ὡς πηγὴ ἁμαρτίας, ὡς τὸ περιεχόμενο τῆς ἁμαρτίας καὶ ὡς ἡ καταστροφική, ὀλέθρια δύναμή της.

Σκεφτόμουν σήμερα τὴ σχέση ἀνάμεσα στὴν ἁμαρτία, στὴ σάρκα καὶ στὴ λαγνεία. Λαγνεία εἶναι οὐσιαστικὰ ἡ ἴδια ἐγωκεντρικότητα, ἡ ἴδια ὑπερηφάνεια, ποὺ στρέφει τὸ σῶμα στὸν ἑαυτό του, στὴν αὐτοδικαίωση καὶ στὴν αὐτοϊκανοποίησή του. Ἔτσι, εἶναι ἀδύνατη ἡ γνήσια ταπείνωση δίχως τὴ νίκη ἐνάντια στὴ σάρκα, ἡ ὁποία τελικὰ συνίσταται στὴν πνευματοποίηση τοῦ σώματος.

Ἀλλὰ ἡ μάχη μὲ τὴ σάρκα μπορεῖ εὔκολα νὰ μετατραπεῖ σὲ ὑπερηφάνεια καὶ σὲ πηγὴ ὑπερηφάνειας ἂν δὲν ριζώνει στὴν ἀναζήτηση καὶ ἐπιδίωξη τῆς ταπείνωσης. Ὁ ἀσκητισμὸς μπορεῖ νὰ ἐντρυφᾶ στὸν ἑαυτό του κι ὄχι στὸν Θεό. Τὰ σημάδια εἶναι σαφῆ. Ὁ φωτεινὸς ἀσκητισμὸς εἶναι χαρούμενος, ἁπλός, ἐλπιδοφόρος.

Ὁ ψευδὴς ἀσκητισμός, χωρὶς ἐξαίρεση, ζεῖ ἀπεχθανόμενος τὴ σάρκα, τὸν κόσμο, τὴ ζωή. Τρέφεται μὲ τὴν περιφρόνηση, συμμετέχει στὴ βλασφημία τοῦ Διαβόλου ἀπέναντι στὴν κτίση. Γιὰ ἕναν τέτοιο ἀσκητή, ἡ ἁμαρτία – ὅπως καὶ ὁ πειρασμὸς καὶ ὁ κίνδυνος – φαίνεται νὰ βρίσκεται παντοῦ. Ἐνῶ ἡ νίκη πάνω στὴ σάρκα δὲν γίνεται ποτὲ ἀπέχθεια καὶ πάντα ὁδηγεῖ στὸν «καθαρὸ ὀφθαλμό». «Ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρὸς ἦ, ὅλον τὸ σῶμα σου σκοτεινὸν ἔσται» (Ματθ. 6,23).

Ἡμερολόγιο, ἐκδόσεις Ἀκρίτας

Γιὰ τὴν κενοδοξία Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας

  Ἁγίου Λουκᾶ Κριμαίας

Ὅταν ὁ Κύριος ἔφυγε ἀπὸ τὴ συναγωγή, πῆγε στὸ σπίτι τοῦ Σίμωνα καὶ ἐκεῖ θεράπευσε τὴν πεθερά του. «Δύνοντος δὲ τοῦ ἡλίου πάντες ὅσοι εἶχον ἀσθενοῦντας νόσοις ποικίλαις ἤγαγον αὐτοὺς πρὸς αὐτόν· ὁ δὲ ἑνὶ ἑκάστῳ αὐτῶν τὰς χεῖρας ἐπιτιθεὶς ἐθεράπευσεν αὐτούς. ἐξήρχετο δὲ καὶ δαιμόνια ἀπὸ πολλῶν κραυγάζοντα καὶ λέγοντα ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ. καὶ ἐπιτιμῶν οὐκ εἴα αὐτὰ λαλεῖν, ὅτι ᾔδεισαν τὸν Χριστὸν αὐτὸν εἶναι» (Λουκ. 4, 40-41).

 Ὄχι μόνο ἐδῶ ὁ Χριστὸς ἀπαγορεύει νὰ κάνουν γνωστὰ σὲ ὅλους τὰ θαύματά του, αὐτὸ τὸ συναντᾶμε πολλὲς φορὲς στὸ Εὐαγγέλιο, βλέπουμε ὅτι σχεδὸν σ’ ὅλες τὶς περιπτώσεις ὁ Κύριος ἔτσι ἐνεργοῦσε. Γιατί; Μᾶς τὸ ἐξηγεῖ ὁ εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος. «ὅπως πληρωθῇ τὸ ρηθὲν διὰ ῾Ησαΐου τοῦ προφήτου λέγοντος· ἰδοὺ ὁ παῖς μου, ὃν ᾑρέτισα, ὁ ἀγαπητός μου, εἰς ὃν εὐδόκησεν ἡ ψυχή μου· θήσω τὸ πνεῦμά μου ἐπ᾿ αὐτόν, καὶ κρίσιν τοῖς ἔθνεσιν ἀπαγγελεῖ· οὐκ ἐρίσει οὐδὲ κραυγάσει, οὐδὲ ἀκούσει τις ἐν ταῖς πλατείαις τὴν φωνήν αὐτοῦ. κάλαμον συντετριμμένον οὐ κατεάξει καὶ λίνον τυφόμενον οὐ σβέσει, ἕως ἂν ἐκβάλῃ εἰς νῖκος τὴν κρίσιν» (Ματθ. 12, 17-20).

 Γι’ αὐτό λοιπὸν, διότι ὁ Κύριος εἶναι τὸ πρότυπό της πραότητας καὶ τῆς ταπεινοφροσύνης. Αὐτὸς ποὺ εἶναι Ἀληθινὸς Θεός, Θεὸς Λόγος, κατέβηκε ἀπὸ τοὺς οὐρανοὺς καὶ ἔγινε ἄνθρωπος, ἦταν τόσο ταπεινὸς πού δὲν ὑπάρχει πιὸ ταπεινὸς ἀπ’ Αὐτὸν μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων. «Ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών» (Φιλιπ. 2.7). Ζοῦσε σὰν δοῦλος μεταξύ μας καὶ μᾶς ἔδωσε παράδειγμα ταπεινοφροσύνης. Ὁ Χριστὸς λέει «ἄρατε τὸν ζυγόν μου ἐφ᾿ ὑμᾶς καὶ μάθετε ἀπ᾿ ἐμοῦ, ὅτι πρᾷός εἰμι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν» (Ματθ. 11, 29). Ἂν θέλουμε νὰ βροῦμε ἀνάπαυση γιὰ τὶς ψυχὲς μας πρέπει νὰ εἴμαστε σὰν Αὐτὸν πρᾶοι καὶ ταπεινοί. Γιατί ὁ Χριστὸς δὲν ἐπέτρεπε νὰ διαλαλοῦν τὰ θαύματά του; Ἐπειδὴ ἦταν ταπεινός, γι’ αὐτό. Ἦταν τελείως ξένος πρὸς τὴν κενοδοξία, δὲν ἤθελε νὰ Τὸν ἐπαινοῦν καὶ δὲν ζητοῦσε δόξα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους.

 Καὶ ἐμεῖς, τί κάνουμε ἐμεῖς; Δὲν ζητᾶμε πάντα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους δόξα καὶ ἔπαινο; Δὲν εἴμαστε γεμάτοι ἀπὸ ὑπερηφάνεια; Ποιὸς ἀπὸ μᾶς προσπαθεῖ νὰ κρύψει τὰ καλά του ἔργα, ὅπως τὸ ἔκανε ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός; Ποιὸς περιφρονεῖ τὴν ἀνθρώπινη δόξα καὶ ζητάει δόξα μόνο ἀπὸ τὸν Θεό; Σχεδὸν κανείς. Ὅλοι μας σχεδὸν ἔχουμε αὐτὸ τὸ πάθος. Εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ ἀπαλλαχθοῦμε ἀπὸ τὴν κενοδοξία. Μόνο οἱ ἅγιοι εἶναι ἐλεύθεροι ἀπ’ αὐτή. Ἐμεῖς ὅλοι, ἀρχίζοντας ἀπὸ μένα, εἴμαστε γεμάτοι ἀπὸ ὑπερηφάνεια.

 Ἡ κενοδοξία εἶναι τὸ πιὸ ἐπικίνδυνο καὶ τὸ πιὸ ἰσχυρὸ πάθος. Ὑπάρχουν καὶ ἄλλα πάθη ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια, ἡ γαστριμαργία, ἡ πορνεία, ἡ ὀργή, ἡ φιλαργυρία καὶ ἄλλα. Αὐτὰ ὅμως τὰ πάθη εἶναι τέτοιου εἴδους πού, ὅταν τὰ νικᾶμε, μᾶς ἀφήνουν γιὰ πάντα καὶ δὲν μποροῦν στὸ ἑξῆς νὰ μᾶς πλησιάζουν. Τὰ δύο ὅμως ἰσχυρότερα πάθη ἡ κενοδοξία καὶ ἡ ὑπερηφάνεια δὲν μοιάζουν μὲ τὰ ὑπόλοιπα. Μπορεῖ νὰ τὰ πολεμᾶμε μὲ ὅλες τὶς δυνάμεις μας, αὐτὰ ὅμως μὲ τίποτα δὲν μᾶς ἀφήνουν.

 Δὲν ὑπάρχουν ἄλλα πάθη κατὰ τῶν ὁποίων ὁ ἀγώνας θὰ ἦταν τόσο δύσκολος. Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἔχουν κενοδοξία, καὶ αὐτοὶ ποὺ ζοῦν στὸν κόσμο, καὶ μοναχοί, ἀκόμα καὶ ἐρημίτες. Ἐμεῖς πού ζοῦμε μέσα στὸν κόσμο γιὰ ποιὰ πράγματα περηφανευόμαστε; Γι’ αὐτὰ ποὺ δὲν πρέπει νὰ δίνουμε καμία σημασία καὶ οὔτε πρέπει νὰ τὰ προσέχουμε.

Περηφανευόμαστε λοιπὸν γιὰ τὴν καλή μας φωνή, τὴν ἐξωτερική μας ὀμορφιά, τὰ ἀκριβὰ ροῦχα, τὸν πλοῦτο, τὴν εὐγένεια. Περηφανευόμαστε ἐπίσης γιὰ τὴν ἐξυπνάδα μας καὶ τὴν πρόοδο στὶς ἐπιχειρήσεις μας. Κάθε μας βῆμα εἶναι συνδεδεμένο μὲ τὴν κενοδοξία. Ὅλοι μας περηφανευόμαστε.

 Οἱ μοναχοὶ γιὰ ποιὰ πράγματα περηφανεύονται; Αὐτοὶ πού ἄφησαν τὸν κόσμο καὶ ἀφιέρωσαν τὴν ζωή τους στὸν Θεὸ γιὰ ποιὰ πράγματα μποροῦν νὰ περηφανεύονται; Καὶ ὅμως περηφανεύονται. Ἀλλὰ ἡ ὑπερηφάνειά τους εἶναι πιὸ ἐκλεπτυσμένη. Μοναχὸς ποὺ νηστεύει πολὺ καὶ κάνει πολλὲς προσευχὲς μπορεῖ νὰ περηφανεύεται ἐπειδὴ ξεπέρασε στὴν νηστεία καὶ προσευχὴ τοὺς ἄλλους μοναχούς. Μπορεῖ κάποιον μοναχό, νὰ τὸν κάνουν ἡγούμενο καὶ νὰ περηφανεύεται γιὰ τὴν προαγωγή του. Προσεύχεται μοναχός, ὅμως τὸ πάθος αὐτὸ δὲν τὸν ἀφήνει. Καὶ δὲν θὰ τὸν ἀφήσει ὥσπου νὰ γίνει τέλειος μοναχὸς καὶ νὰ νικήσει αὐτὸ τὸ πιὸ λεπτὸ καὶ τὸ πιὸ ἰσχυρὸ ἀπὸ τὰ ἀνθρώπινα πάθη.

 Νὰ ἀποφεύγουμε αὐτὸ τὸ πάθος καὶ νὰ θυμόμαστε πάντα τὸν λόγο ἐκεῖνο τοῦ Χριστοῦ πού λέει «πῶς δύνασθε ὑμεῖς πιστεῦσαι, δόξαν παρὰ ἀλλήλων λαμβάνοντες, καὶ τὴν δόξαν τὴν παρὰ τοῦ μόνου Θεοῦ οὐ ζητεῖτε;» (Ἰω. 5, 44). Ὅλοι μας ἐπιδιώκουμε τὴν ἀνθρώπινη δόξα, θέλουμε νὰ μᾶς ἐξυπηρετοῦν οἱ ἄνθρωποι, ὅμως τὴν δόξα ἀπὸ τὸν Θεό, τὴν μόνη ἀληθινὴ δόξα, δὲν τὴν ἐπιζητᾶμε. Σ’ αὐτὴν τὴν περίπτωση, λέει ὁ Κύριος, δὲν μποροῦμε, νὰ πιστεύουμε.

 Ὅπως βλέπετε τὴν βαθιά, ἀληθινὴ καὶ καθαρὴ πίστη μποροῦν νὰ ἔχουν μόνο αὐτοὶ πού εἶναι ἐλεύθεροι ἀπὸ τὸ πάθος τῆς κενοδοξίας. Αὐτοὶ πού σὲ ὅλα τὰ ἔργα τοὺς ἐπιζητοῦν ὄχι τὴ δική τους δόξα ἀλλὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ. Αὐτοὶ πού τὸ καλὸ πού ἔχουν τὸ θεωροῦν ὄχι δικό τους κατόρθωμα, ἀλλὰ τὸ ἀποδίδουν στὸν Θεό, διότι πραγματικὰ τὸ καλὸ δὲν εἶναι κάτι δικό μας, ἀλλὰ εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ.

 Ἀκόμα καὶ ὁ μεγάλος ἀπόστολος Παῦλος λέει γιὰ τὸν ἑαυτὸ του «οὐ γὰρ ὁ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ’ ὁ οὐ θέλω κακὸν τοῦτο πράσσω» (Ρώμ. 7-19) . Ἂν ἔτσι ἔλεγε ὁ μεγάλος αὐτὸς ἀπόστολος τότε ἐμεῖς οἱ δυστυχισμένοι τί νὰ ποῦμε; Δὲν πρέπει νὰ μετανοήσουμε γιὰ τὴν κενοδοξία μας καὶ νὰ καταλάβουμε ἐπιτέλους ὅτι τὸ καλὸ ποῦ ἔχουμε τὸ ἔχουμε ἀπὸ τὸν Θεό; Ἐμεῖς οἱ ταλαίπωροι δὲν πρέπει νὰ ἐπιζητᾶμε τὴ δόξα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ἀλλὰ μόνο ἀπὸ τὸν Θεό.

 Ὑπάρχουν στὴν Ἁγία Γραφὴ δύο παραδείγματα, θὰ ἔλεγα πολὺ χτυπητά, τὰ ὁποῖα μᾶς δείχνουν πώς ὁ Θεὸς τιμωροῦσε τὴν κενοδοξία. Τὸ πρῶτο παράδειγμα ἀναφέρεται στὸν βασιλιὰ Ἐζεκία, ὁ ὁποῖος ἦταν πολὺ ἐνάρετος ἄνθρωπος καὶ ἕνας ἀπὸ τοὺς καλύτερους βασιλεῖς στὸν Ἰσραήλ. Μία φορὰ ὁ Ἐζεκίας ἀρρώστησε βαριὰ καὶ ἔπρεπε νὰ πεθάνει. Ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ θερμὴ προσευχὴ ὁ Θεὸς τοῦ χάρισε 15 χρόνια ζωῆς. Ὁ βασιλιᾶς τῆς Βαβυλώνας ὅταν ἔμαθε γιὰ τὴν ἀρρώστια του ἔστειλε κάποιους δικούς του ἀνθρώπους μὲ πλούσια δῶρα νὰ παρηγορήσουν τὸν βασιλιᾶ στὴν ἀσθένειά του.

 Ὁ Ἐζεκίας, ὁ ὅποιος ἤδη εἶχε γίνει καλά, ὁδηγούμενος ἀπὸ τὴν κενοδοξία ἔδειξε στοὺς ἀπεσταλμένους τοῦ βασιλιᾶ τῆς Βαβυλωνίας τοὺς θησαυρούς του. Ὅταν αὐτοὶ ἔφυγαν, ὁ προφήτης Ἠσαΐας ρώτησε τὸν Ἐζεκία ποιοὶ ἦταν αὐτοὶ οἱ ἄνθρωποι πού σὲ ἐπισκέφθηκαν, γιατί μιλήσατε, τί τοὺς ἔδειξες; Ὁ Ἐζεκίας ἀναγκάστηκε νὰ πεῖ στὸν προφήτη ὅτι τοὺς ἔδειξε τοὺς θησαυρούς του. Τότε ὁ Ἠσαΐας τοῦ εἶπε ὅτι γιὰ τὴν κενοδοξία του ὁ Θεὸς θὰ τὸν τιμωρήσει˙ τοὺς θησαυρούς του θὰ τοὺς πάρει ὁ βασιλιᾶς τῆς Βαβυλώνας καὶ ὅλος ὁ λαὸς τοῦ Ἰσραὴλ θὰ ὁδηγηθεῖ στὴν Βαβυλώνια αἰχμαλωσία.

 Καὶ ἕνα δεύτερο παράδειγμα ἐπίσης πολὺ χαρακτηριστικό. Ὁ βασιλιᾶς Ὀζίας, παπποῦς τοῦ Ἐζεκία, περηφανευόταν πολὺ γιὰ τὴ δύναμή του καὶ γιὰ τὶς νίκες του κατὰ τῶν γειτονικῶν λαῶν. Ἡ ὑπερηφάνεια καὶ ἡ κενοδοξία του ἔφτασε στὸ βαθμὸ νὰ θέλει νὰ μπεῖ στὸ ἱερό τοῦ ναοῦ τῶν Ἱεροσολύμων καὶ νὰ θυμιάσει. Ὁ ἀρχιερέας καὶ οἱ ἱερεῖς τοῦ ναοῦ προσπάθησαν νὰ ἀποτρέψουν τὸν βασιλιᾶ ἀπ’ αὐτὴ τὴν ἀσέβεια. Ἐκεῖνος ὅμως ὄχι μόνο δὲν τοὺς ἄκουσε, ἀλλὰ καὶ ὀργίσθηκε ὅταν τοῦ τὸ εἶπαν. Μόλις σήκωσε τὸ χέρι του γιὰ νὰ θυμιάσει ἐμφανίστηκε λέπρα σ’ ὅλο τὸ σῶμα του. Ὅλη τὴν ὑπόλοιπη ζωὴ του ἦταν ἀναγκασμένος νὰ κάθεται σὲ ἀπομόνωση καὶ τὴν χώρα κυβερνοῦσε ὁ γιός του.

Ἂς σκεφτοῦμε καλὰ τὰ φοβερὰ αὐτὰ παραδείγματα τῆς κρίσης τοῦ Θεοῦ κατὰ τῶν ὑπερηφάνων καὶ τῶν κενοδόξων καὶ ἂς ἀκολουθήσουμε τοὺς ταπεινοὺς ὅπως μᾶς λέει ὁ Χριστὸς ὁ Σωτήρας μας καὶ Θεός.

Σ’ Αὐτὸν δόξα εἰς τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

ΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΟΜΙΛΙΕΣ Τ. Β’

ΕΚΔΟΣΕΙΣ “ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΚΥΨΕΛΗ”

Περὶ τοῦ γογγυσμοῦ κατὰ τοῦ Θεοῦ Ἅγιος Λουκᾶς, Κριμαίας

 Ἅγιος Λουκᾶς, Κριμαίας

Συμπληρώνοντας αὐτὰ ποὺ σᾶς ἔλεγα για τὸ βάθος τοῦ λόγου τοῦ ἀποστόλου Παύλου, σχετικά με τὰ παθήματά του, θὰ σᾶς πῶ τώρα καὶ τί ὑπέφερε σὲ μία πόλη τῆς Μακεδονίας, στοὺς Φιλίππους, γιὰ τὸ κήρυγμά του. Μὲ τὴν καταγγελία κάποιων, ποὺ δὲν τοὺς ἄρεσε τὸ κήρυγμά του, οἱ ἄρχοντες τῆς πόλης ἔδωσαν διαταγὴ νὰ τὸν ραβδίσουν καὶ μετὰ τὸν ἔριξαν στὴ φυλακὴ καὶ ἔσφιξαν τὰ πόδια του στὸ τιμωρητικὸ ξύλο. Τί λέτε; Ἔχασε τότε τὸ θάρρος του ὁ ἀπόστολος; Ἄρχισε νὰ κλαίει; Ἀσφαλῶς ὄχι. Κατὰ τὰ μεσάνυχτα ὁ Παῦλος μαζὶ μὲ τὸ συνεργάτη του, τὸν Σίλα, ἔψαλαν ψαλμούς, δοξολογώντας τὸν Θεό.

Θὰ μποροῦσε ὁ Παῦλος μὲ μία μόνο λέξη νὰ ἀποφύγει τοὺς ραβδισμούς, νὰ βγεῖ ἀπὸ τὴ φυλακὴ καὶ ἀκόμα καὶ νὰ τρομάξει τοὺς ἄρχοντες, ἀρκεῖ νὰ τοὺς ἔλεγε ὅτι εἶναι Ρωμαῖος πολίτης. Ὅμως δὲν τὸ ἔκανε. Προτίμησε τὸν ἐξευτελισμὸ γιὰ τὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ καὶ χαιρόταν μὲ ὅλη τὴν καρδιά του γιὰ τὶς μαστιγώσεις καὶ τὶς πληγές, διότι αὐτὰ συνέβαλαν στὴν ἐπιστροφὴ τοῦ δεσμοφύλακα καὶ τῆς οἰκογένειάς του στὴν πίστη στὸν Χριστό. Νὰ θυμόμαστε πάντα πόσο ἐμεῖς φοβόμαστε τὶς μαστιγώσεις καὶ τὶς πληγὲς ἐνῶ, ἀντίθετα, πόσο ὁ μεγάλος αὐτὸς διάκονος τοῦ Θεοῦ χαιρόταν γι’ αὐτά. Χαιρόταν κάθε φορά ποὺ μποροῦσε νὰ γίνει σπονδὴ στὴ Θυσία.

Καὶ στὴ σημερινὴ ἀποστολικὴ περικοπὴ διαβάζουμε ἀκόμα πιὸ παράξενο λόγο τοῦ ἀποστόλου Παύλου ἀπὸ τὴν ἐπιστολή του πρὸς Κολοσσαεῖς; «Νῦν χαίρω ἐν τοῖς παθήμασί μου ὑπὲρ ὑμῶν καὶ ἀνταναπληρῶ τὰ ὑστερήματα τῶν θλίψεων τοῦ Χριστοῦ ἐν τῇ σαρκί μου ὑπὲρ τοῦ σώματος αὐτοῦ, ὅ ἐστιν ἡ ἐκκλησία» (Κολ. 1, 24).

Ἀκοῦστε πῶς χτυπᾶ ἡ καρδιὰ τοῦ μεγάλου ἀποστόλου; Ἀκοῦστε πῶς αὐτὸς θεωρεῖ ὅτι ὑστερεῖ σὲ παθήματα ποὺ ὑπομένει γιὰ τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι τὸ Σῶμα Του. Ὄχι μόνο χωρὶς καθόλου νὰ γογγύζει, ὑπομένει ὅλα τὰ ἀμέτρητα παθήματα, ἀλλὰ διψᾶ καὶ γιὰ περισσότερα.

Ὤ, Κύριε! Καὶ ἐμεῖς, οἱ ἀδύνατοι χριστιανοί, πόσο φοβόμαστε τοὺς ὀνειδισμούς, τὶς θλίψεις καὶ τὰ παθήματα! Εἶναι δυνατὸν νὰ βρεθεῖ ἔστω καὶ ἕνας μεταξὺ μας πού θὰ ζητοῦσε νὰ πληθυνθοῦν αὐτά; Ἐκεῖνος, ὅμως, διψοῦσε γι’ αὐτὰ τὰ παθήματα, γιὰ νὰ μορφωθεῖ ὁ Χριστὸς στὶς καρδιὲς τῶν ἐθνικῶν, στοὺς ὁποίους κήρυττε ἀκούραστα τὸ Εὐαγγέλιο.

Ἂς θυμηθοῦμε καὶ ἕναν ἄλλο λόγο τοῦ μεγάλου Παύλου: «Μιμηταί μου γίνεσθε, καθὼς κἀγώ Χριστοῦ» (Α’ Κόρ. 11, 1). Νὰ μιμηθοῦν τὸν ἀπόστολο Παῦλο στὴ δίψα του γιὰ τὰ παθήματα τοῦ Χριστοῦ μποροῦν, βέβαια, πολὺ λίγοι ἄνθρωποι, αὐτοὶ ποὺ ἔλαβαν τὰ πλούσια χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Οἱ ἁπλοὶ ὅμως χριστιανοὶ μποροῦν νὰ εὐαρεστήσουν καὶ αὐτοὶ τὸν Θεὸ καὶ νὰ ἔχουν μισθὸ ἀπ’ Αὐτὸν, ἀλλὰ μόνο μὲ τὴν ἀγόγγυστη ὑπομονὴ τῶν θλίψεων ποὺ τοὺς στέλνονται ἀπὸ τὸν Θεό.

Νὰ θυμόμαστε ὅλοι μας τὰ λόγια τοῦ μεγάλου ἀποστόλου Παύλου ἀπὸ τὴν ἐπιστολή του πρὸς Ἑβραίους: «Υἱέ μου, μὴ ὀλιγώρει παιδείας Κυρίου, μηδὲ ἐκλύου ὑπ’ αὐτοῦ ἐλεγχόμενος. ὃν γὰρ ἀγαπᾷ Κύριος παιδεύει, μαστιγοῖ δὲ πάντα υἱὸν ὃν παραδέχεται. εἰ παιδείαν ὑπομένετε, ὡς υἱοῖς ὑμῖν προσφέρεται ὁ Θεός· τίς γάρ ἐστιν υἱὸς ὃν οὐ παιδεύει πατήρ;» (Ἑβρ. 12, 5-8).

Συχνὰ ρωτοῦν οἱ ἄνθρωποι γιατί, γιὰ ποιὸ λόγο, Κύριος ὁ Θεὸς τοὺς στέλνει θλίψεις καὶ πολλὲς φορὲς καὶ πολὺ σοβαρὲς δοκιμασίες; Εἶναι πολὺ σημαντικὸ γιὰ τὸν κάθε χριστιανὸ νὰ καταλάβει ὅτι οἱ θλίψεις μᾶς ἀποστέλλονται κατὰ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ πάντοτε ἀγαθὸ καὶ σωτήριο. Τὶς περισσότερες φορὲς μάλιστα στέλνονται ὄχι σὰν τιμωρίες, γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας, ἀλλὰ γιὰ νὰ ἐπαναπροσδιορίσουμε τοὺς δρόμους μας καὶ τὶς καρδιές μας ἢ σὰν ἀπάντηση στὰ αἰτήματα ποὺ ἀπευθύνουμε στὸν Θεό. Οἱ ἄνθρωποι πολλὲς φορὲς περιμένουν ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ πραγματοποιήσει αὐτὰ ποὺ ζητοῦν στὶς προσευχές τους μὲ ἕνα τρόπο ποὺ οἱ ἴδιοι θεωροῦν ὅτι εἶναι ὁ καλύτερος. Ὁ Θεός, ὅμως, συχνὰ ἀπαντᾶ στὶς δεήσεις τους μὲ ἕναν ἐντελῶς διαφορετικὸ τρόπο καὶ ὄχι μ’ αὐτὸν ποὺ θὰ ἤθελαν ἢ θὰ φαντάζονταν.

Ἂν ζητᾶνε, γιὰ παράδειγμα, νὰ τοὺς χαρίσει ὁ Θεὸς ταπείνωση, φαντάζονται ὅτι σιγὰ-σιγὰ μέρα μὲ τὴ μέρα ἡ ταπείνωση ὑπὸ τὴν εὐεργετικὴ ἐπίδραση τοῦ Θεοῦ θὰ μεγαλώνει στὶς καρδιές τους. Ὁ Κύριος ὅμως συχνὰ τὸ κάνει μὲ ἕναν διαφορετικὸ τρόπο· τοὺς στέλνει ἕνα ἀπροσδόκητο σκληρὸ χτύπημα τὸ ὁποῖο πληγώνει τὴν ὑπερηφάνεια καὶ τὸν ἐγωισμό τους καὶ τοὺς ταπεινώνει. Συχνὰ ὁ Θεὸς μᾶς στέλνει κάποια ἀσθένεια καὶ ἐμεῖς παραπονιόμαστε καὶ καθόλου δὲν σκεφτόμαστε ὅτι τὶς περισσότερες φορὲς αὐτὴ εἶναι μία μεγάλη εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἴσως ἡ ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ στὶς προσευχές μας, μὲ τὶς ὁποῖες τὸν παρακαλοῦμε νὰ δυναμώσει τὴν πίστη μας.

Δὲν γνωρίζετε ὅτι πολλὲς φορὲς ὁ Κύριός μας στέλνει φοβερὲς σωματικὲς ἀσθένειες καὶ πληγώνει τὸ σῶμα μας γιὰ νὰ μᾶς δυναμώσει πνευματικά; Αὐτὸ ἔγινε καὶ μὲ τὸν ὅσιο Ποιμένα τὸν Πολύαθλο, ὁ ὁποῖος ἀσκήτευε στὴ μονὴ τῶν Σπηλαίων καὶ ὅλη τὴ ζωὴ του βρισκόταν στὸ κρεββάτι τοῦ πόνου ὑποφέροντας ἀπὸ μία ἀθεράπευτη ἀσθένεια καὶ μ’ αὐτὸ τὸν τρόπο ἔφτασε στὴν ἁγιότητα. Ἄλλοι ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι δίνουν μεγάλη σημασία στὰ γήινα ἀγαθά, ζητᾶνε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ αὐξηθοῦν τὰ πλούτη τους. Καὶ ὁ Κύριος τους ἀπαντᾶ μὲ τὴν καταστροφὴ τῶν κτημάτων τους ἢ μὲ πυρκαγιὲς καὶ μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο τοὺς ἀποστρέφει ἀπὸ τὴν προσκόλληση στὰ γήινα καὶ ἀπὸ τὴ φιλαργυρία καὶ ἔτσι διορθώνει τὶς ἀποκλίσεις τους ἀπὸ τὴ σωστὴ ὁδό, τὴν ὁποία μᾶς διδάσκουν οἱ μακαρισμοί.

Ὁ Θεὸς φέρεται σὲ μᾶς σὰν σὲ πραγματικοὺς υἱούς Του, τοὺς ὁποίους τιμωρεῖ γιὰ τὸ καλό τους. Τὶς θλίψεις ποὺ μᾶς στέλνει ὁ Κύριος ἐμεῖς πρέπει νὰ τὶς ὑποδεχόμαστε ἔτσι ὅπως μᾶς τὸ λέει ὁ ἅγιος ἀπόστολος Πέτρος: «Ταπεινώθητε οὖν ὑπὸ τὴν κραταιὰν χεῖρα τοῦ Θεοῦ, ἵνα ὑμᾶς ὑψώσῃ ἐν καιρῷ» (Α’ Πέτρ. 5, 6). Ἂν δὲν μποροῦμε, παρ’ ὅλες τὶς προσπάθειές μας, νὰ κατανοήσουμε γιὰ ποιὸ λόγο μᾶς στέλνονται ἀπὸ τὸν Θεὸ οἱ θλίψεις, τότε ἂς ταπεινωθοῦμε κάτω ἀπὸ τὸ δυνατὸ χέρι τοῦ Θεοῦ καὶ θὰ μᾶς ἀνυψώσει στὸν κατάλληλο καιρό, γιὰ νὰ καταλάβουμε τοὺς δρόμους Του μὲ τοὺς ὁποίους μᾶς ὁδηγεῖ σ’ αὐτὸν τὸ σκοπό. Πρέπει μὲ πολλὴ ταπείνωση καὶ χωρὶς τὸν παραμικρὸ γογγυσμὸ νὰ δεχόμαστε ὅλες τὶς δοκιμασίες καὶ τὶς θλίψεις, ποὺ μᾶς στέλνονται ἀπὸ τὸν Θεό, ἔχοντας τὴν ταπεινὴ πεποίθηση ὅτι μ’ αὐτὰ ὁ Θεὸς μᾶς κατευθύνει καὶ ὄχι ὅτι ξεσπᾶ ἐπάνω μας τὴν ὀργή Του. Διότι ὁ ἴδιος διὰ τοῦ στόματος τοῦ προφήτη Ἠσαΐα εἶπε: «Δὲν εἶμαι πιὰ μ’ αὐτὸ ὀργισμένος» (Ἠσ. 27, 4). Ἐνῶ ἐμεῖς, συνήθως, νομίζουμε ὅτι ὁ Κύριος εἶναι ὀργισμένος μαζί μας καὶ γι’ αὐτὸ μας στέλνει τὶς θλίψεις. Ὄχι. Πάντοτε νὰ θυμάστε ὅτι στὸν Θεὸ δὲν ὑπάρχει ὀργή. «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστὶν» (Α’ Ἰω. 4, 8). Καὶ ἡ τέλεια ἀγάπη εἶναι ξένη πρὸς τὴν ὁποιαδήποτε ἀδικία.

Ἀλλὰ πολλὲς φορές, ὅταν ὁ Θεὸς μᾶς δίνει ἕνα σοβαρὸ χτύπημα, διὰ τοῦ ὁποίου μᾶς ταπεινώνει γιὰ νὰ μᾶς ὑψώσει ἀργότερα, ἐμεῖς γογγύζουμε κατὰ τοῦ Θεοῦ. Καταλαβαίνετε, ὅμως, πόσο βαριὰ ἁμαρτία εἶναι ὁ γογγυσμὸς κατὰ τοῦ Θεοῦ; Ὅταν γογγύζουμε κατὰ τοῦ Θεοῦ, αὐτὸ σημαίνει ὅτι Τὸν θεωροῦμε ἄδικο, θεωροῦμε ὅτι Αὐτὸς δὲν μᾶς φέρεται σωστὰ καὶ θὰ ἔπρεπε νὰ μᾶς φερθεῖ κατὰ ἕναν διαφορετικὸ τρόπο. Ὅμως δὲν εἶναι βαριὰ ἁμαρτία νὰ κατηγοροῦμε τὸν Θεὸ γιὰ ἀδικία καὶ νὰ Τὸν συκοφαντοῦμε; Βλέπετε, λοιπόν, πόσο βαριὰ ἁμαρτία εἶναι ὁ γογγυσμὸς κατὰ τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτὸ «ἐν φόβω τὸν τῆς παροικίας ὑμῶν χρόνον ἀναστράφητε» (Α’ Πέτρ. 1, 17). Πρέπει νὰ προσέχουμε πολὺ τὰ λάθη καὶ τὰ ἐμπόδια στὴν πορεία μας πρὸς τὴ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν. Ἀλλὰ περισσότερο ἀπ’ ὅλα τὰ ἄλλα πρέπει νὰ φοβόμαστε νὰ μὴν παραβαίνουμε τὴ μεγάλη ἐντολὴ τοῦ Χριστοῦ: «Μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε» (Ματθ. 7, 1). Καὶ γογγυσμὸς κατὰ τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι μόνο κρίση τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ καὶ κατάκρισή Του.

Ἂς ἀφήσουμε τὴν κρίση αὐτὴ σ’ ἐκείνους τοὺς δυστυχεῖς ἀνθρώπους ποὺ ἑκούσια καταστρέφουν τὸν ἑαυτό τους. Τοὺς ὁποίους ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστὸς δὲν τοὺς διορθώνει οὔτε τοὺς τιμωρεῖ, ἐπειδὴ εἶναι ἀδιόρθωτοι καὶ ἀθεράπευτοι. Ἐμεῖς μόνο νὰ ζητᾶμε τὴ βοήθειά Του γιὰ τὸ δρόμο τῆς σωτηρίας μας, νὰ Τὸν δοξολογοῦμε καὶ νὰ Τὸν τιμοῦμε πάντοτε μαζὶ μὲ τὸν ἄναρχο Πατέρα Του καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀμήν.

“Λόγοι καί Ὁμιλίες” τ. α’,

Ἐκδόσεις, Ὀρθοδοξος Κυψελη

Ἐπιστολὴ περὶ Μνησικακίας Ἅγιος Τύχων (Ἐπίσκοπος Ζαντόνκ)

Ἅγιος Τύχων (Ἐπίσκοπος Ζαντόνκ)

Ἀξιότιμε καὶ ἀγαπητὲ κ. I. Β. Ἔμαθα, πὼς εἶχες κάμει μήνυση ἐναντίον τοῦ Φ. Λ.,ἐπειδὴ σὲ πρόσβαλε μὲ ὡρισμένες ὑβριστικὲς λέξεις· καὶ πὼς αὐτὸς ἔχει πιὰ πρὸ πολλοῦ πεθάνει! Ἀκόμα ἔμαθα, πώς σοῦ ἔστειλε κάποιον, καὶ σοῦ ζήτησε νὰ τὸν συγχωρέσης. Μὰ σὺ, ὄχι μόνο δὲν τὸν συγχώρησες, ἀλλὰ καὶ τώρα θέλεις νὰ ἐκδικηθῆς τὸν γυιό του

Ἂν αὐτὰ ἀληθεύουν, σὲ παρακαλῶ νὰ μὲ ἀκούσης μὲ ὑπομονή. Καὶ νὰ κάμῃς αὐτὸ ποὺ θὰ σοῦ εἰπῶ:

1. Νὰ θυμᾶσαι, ὅτι ἡ μνησικακία εἶναι ἡ πρώτη νίκη τοῦ διαβόλου ἐπάνω μας. Ὁ διάβολος δὲν χαίρεται γιὰ τίποτε ἄλλο τόσο, ὅσο γιὰ μιὰ καρδιά, ποὺ τρέφει μέσα της κακία. Γιατί, ἐκεῖνος ποὺ κρατάει κακία, δὲν λαμβάνει συγχώρηση ἀπὸ τὸν Θεὸ· ἐπειδὴ καὶ ὁ ἴδιος δὲν συγχωρεῖ. Αὐτὸ διδάσκει ὁ Χριστός: “Ἐὰν μὴ ἀφῆτε τοῖς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν” (Ματθ. 6,15). Καὶ πῶς θὰ προσευχηθῆς στὸν Θεὸ λέγοντας “ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν”, ἐὰν ἐσὺ ὁ ἴδιος δὲν συγχωρεῖς;

Ὁ ἀδελφός μας καὶ ἐμεῖς εἴμαστε τὸ ἴδιο. Μᾶς πρόσβαλε μὲ τὰ λόγια του; μᾶς ἐξύβρισε; Καὶ ἐμεῖς τί εἴμαστε; Σκουλίκια. Χῶμα. Στάχτη. Βρῶμα. Πόσες φορὲς τὴν ἡμέρα παροργίζομε τὸν Θεό, τὸν Πλάστη μας, ἐνώπιον τοῦ Ὁποίου οἱ οὐράνιες δυνάμεις μετὰ φόβου καὶ τρόμου παρίστανται; Καὶ τί συγχώρηση ἐλπίζουμε νὰ λάβουμε ἀπὸ τὸν Θεό, ὅταν δὲ συγχωροῦμε τοὺς ὁμοίους μας; Ἁμαρτάνουμε ὁ ἕνας εἰς βάρος τοῦ ἄλλου· ὀφείλουμε καὶ νὰ συγχωροῦμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον! Διάβασε τὸ 18ο κεφάλαιο τοῦ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγελίου. Αὐτὸ ποὺ γράφει στὸ τέλος τοῦ κεφαλαίου, εἶναι τρομακτικὸ γιὰ ἐκείνους ποὺ δὲν συγχωροῦν τοὺς συνανθρώπους τους!

 2. Τὸ ξέρεις, ὅτι θὰ πεθάνεις! Πότε; Τὸ ἀγνοεῖς. Μπορεῖ σήμερα! Μπορεῖ αὔριο! Μὰ τί θὰ γίνῃ, ἂν σὲ βρῆ ὁ θάνατος νὰ εἶσαι γεμάτος κακία; Ὁ Λ. ἔδειξε ταπείνωση. Καὶ ἔτσι διόρθωσε τὸ κακὸ ποὺ εἶχε κάμει, ζητώντας νὰ τὸν συγχωρέσης. Καὶ ἐξώφλησε τὴν ὑποχρέωση, ποὺ εἶχε ἀπέναντί σου. Τί περισσότερο θέλεις; Ἔχεις τὴν ὑποχρέωση νὰ τὸν συγχωρέσης καὶ σύ! Ἐὰν δὲν τὸ κάνῃς, θὰ πεθάνης μὲ τὴν ὑποχρέωση ἀπραγματοποίητη. Καὶ τότε, τί ἔλεος θὰ βρῆς ἀπὸ τὸν Θεό; Καὶ κατὰ ποιὸ λόγο ὁ γυιὸς του εἶναι ἔνοχος ἀπέναντί σου; Ἐὰν τοῦ ζητοῦσες οἰκονομικὰ χρέη, τότε ὁ γυιὸς θὰ ἔπρεπε νὰ πληρώση γιὰ τὸν πατέρα, ἀφοῦ αὐτὸς ἐκληρονόμησε τὴν περιουσία τοῦ πατέρα του. Μὰ τώρα ὁ πατέρας ξεστόμισε μιὰ βρισιά. Τί γυρεύεις ἀπὸ τὸν γυιό του; Ἦταν ὁ γυιὸς συνένοχος μὲ τὸν πατέρα του; ἤ μήπως αὐτὸς ἔμαθε τὸν πατέρα του νὰ βρίζῃ; Ἂν εἶναι δυνατόν!

 Σὲ ἱκετεύω. Κόψε την μιὰ γιὰ πάντα τὴν μνησικακία. Συγχώρησε τὴν ἁμαρτία τοῦ ἀδελφοῦ. Φρόντισε νὰ μὴ μείνης χρεωμένος μέχρι θανάτου. Συμφιλιώσου μὲ τὸ γυιό του. Γιὰ τ’ ὄνομα τοῦ Θεοῦ.

Πίστεψέ με, ὅτι ὅλα αὐτὰ συμβαίνουν ἐξ αἰτίας τοῦ διαβόλου, ποὺ πειράζει τοὺς ἀνθρώπους, σπρώχνοντάς τους στὴν ἐχθρότητα. Φτύσε το, τὸ πονηρὸ πνεῦμα, πού σοῦ ἐνσπείρει τὸν λογισμὸ τῆς ἐκδίκησης. Καὶ ὑπάκουσε στὸν Χριστό, τὸν Σωτῆρα μας, τὸν Πλάστη τοῦ κόσμου, ποὺ προσευχήθηκε στὸν οὐράνιο Πατέρα ἀκόμα καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ τὸν σταύρωσαν. Ὁ Χριστός μᾶς δίνει τὴν ἐντολή: “Ἀγαπᾶτε τοὺς ἐχθροὺς ὑμῶν καλῶς ποιεῖτε τοῖς μισοῦσιν ὑμᾶς˙ εὐλογεῖτε τοὺς καταρωμένους ὑμῖν” (Λουκ. 6, 27). Συγχώρεσε τὸν συνάνθρωπό σου, ἂν θέλεις νὰ λάβης συγχώρηση ἀπὸ τὸν Χριστό. Διαφορετικὰ σὲ τί ἄφεση θὰ μπορέσης νὰ ἐλπίζῃς, ἐὰν ἐσὺ ὁ ἴδιος δὲν θέλεις νὰ δείξης ἔστω καὶ λίγη, ἕνα κουκουτσάκι, ἀνεξικακία;

Ἐκεῖνος, ὁ γυιὸς τοῦ πεθαμένου πατέρα, θὰ ἔλθη καὶ θὰ σοῦ ζητήση συγχώρηση! Οἱ φίλοι σου, θὰ χαροῦν γιὰ τὴν συμφιλίωσή σας. Οἱ ὑπηρέτες σου, θὰ σὲ ἀγαπήσουν. Οἱ γείτονές σου, θὰ σὲ μακαρίσουν. Μόνο ὁ Σατανᾶς θὰ σκάση. Γιατί ἡ Χριστιανικὴ ἀγάπη τὸν καίει. Ἂν αὐτὸ τὸ κάμῃς, θὰ εἶναι εὐάρεστο στὸν Χριστό, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ, τὸν Θεὸ τῆς εἰρήνης. Καὶ ἐγὼ ὁ ἀνάξιος ποιμένας σου, θὰ σοῦ εἶμαι εὐγνώμων. Καὶ θὰ σὲ θυμᾶμαι. Καὶ θὰ σὲ μνημονεύω γιὰ πάντα. Κᾶμε το. Πρῶτα γιὰ τὸ δικό σου καλὸ˙ γιὰ νὰ βρῆς ἔλεος ἀπὸ τὸν Θεό. Καὶ ἔπειτα γιὰ τὸ καλό του ἀδελφοῦ σου, ποὺ ἔρχεται σὲ σένα, μὲ ταπείνωση. Καὶ τέλος, γιὰ νὰ μοῦ κάμνῃς τὴν χάρη˙ γιὰ νὰ ἐκπληρώσης τὴν ἐπιθυμία μου. Καὶ εἴθε ὁ εὔσπλαχνος Θεός, ὁ δοτὴρ τῆς εἰρήνης, νὰ σοῦ μαλακώση τὴν καρδιά.

* * *

Αὐτά σοῦ τὰ γράφω ἀπὸ καθῆκον. Καὶ σοῦ στέλνω μία πανίερη εἰκόνα τοῦ Σωτῆρα καὶ τῶν δυό μας. Ἀπευθύνομαι λοιπὸν καὶ σὲ σένα “στὸ Ὄνομα τοῦ Χριστοῦ”. Ποὺ εἶναι θαυμαστὸ στοὺς ἀγγέλους˙ προσκυνητὸ στοὺς ἀποστόλους, μάρτυρες, ἱεράρχες καὶ μοναχούς˙ καὶ γλυκὺ σ’ ἐμᾶς τοὺς ἁμαρτωλούς. Διότι σ’ Αὐτὸν στηρίζουμε τὴν ἐλπίδα μας. Πάψε νὰ κρατᾷς κακία. Καὶ ὅταν τὸ κάμῃς, εἰδοποίησέ με. Θὰ μοῦ κάμῃς καλό.

Αὐτὰ τὰ φτωχά μου λόγια θὰ εἶναι γιὰ μένα μάρτυρας˙ καὶ γιὰ σένα κατήγορος στὸ φοβερὸ κριτήριο τοῦ Χριστοῦ. Καὶ ἂν κανεὶς σὲ συμβουλέψη ἀλλιῶς, μὴ δίνεις προσοχή. Γιατί τὰ λόγια του θὰ προέρχονται ἀπὸ τὸν Πονηρό. Διάβασε τὸ Εὐαγγέλιο καὶ θὰ τὸ διαπιστώσης.

Ὁ ταπεινὸς καὶ ἀνάξιος

Ἐπίσκοπος τοῦ Βορονὲζ, Τύχων

ΛΟΓΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΛΑΝΗ Ἅγ.Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης

Νὰ θυμᾶσαι καὶ νὰ φοβᾶσαι δύο λογισμούς. Ὁ ἕνας λέει: «Εἶσαι ἅγιος»·καὶ ὁ ἄλλος: «Δὲν θὰ σωθεῖς». Κι οἱ δύο αὐτοὶ λογισμοὶ προέρχονται ἀπὸ τὸν ἐχθρό, καὶ δὲν ἔχουν ἀλήθεια μέσα τους. Ἐσύ, ὅμως, νὰ σκέφτεσαι: «Ἐγὼ εἶμαι μεγάλος ἁμαρτωλός, ἀλλὰ ὁ Ἐλεήμων Κύριος ἀγαπᾶ πολύ τούς ἀνθρώπους καὶ θὰ συγχωρέσει καὶ σ΄ ἐμένα τὶς ἁμαρτίες μου».

Πίστευε ἔτσι, καὶ θὰ γίνει σύμφωνα μὲ τὴν πίστη σου: Θὰ σὲ συγχωρήσει ὁ Κύριος. Μὴ βασίζεσαι, ὅμως, στοὺς προσωπικούς σου ἀγῶνες, ἔστω καὶ ἂν εἶσαι μεγάλος ἀσκητής. Ἕνας ἀσκητής μου ἔλεγε: «Βεβαίως θὰ ἐλεηθῶ, γιατί κάνω τόσες μετάνοιες τὴν ἡμέρα». Ὅταν, ὅμως, ἦρθε ὁ θάνατος, «διέρρηξε τὰ ἱμάτιά του».

Ὄχι, λοιπόν, γιὰ τὶς ἀσκήσεις μας, ἀλλὰ δωρεάν, κατὰ τὴ χάρη Του ἐλεεῖ ὁ Κύριος. Ὁ Κύριος θέλει τὴν ψυχὴ νὰ εἶναι ταπεινή, ἄκακη, καὶ νὰ συγχωρεῖ τοὺς πάντες μὲ ἀγάπη· τότε καὶ ὁ Κύριος συγχωρεῖ μὲ χαρά. Ὁ Κύριος τούς ἀγαπᾶ ὅλους, καὶ ἐμεῖς ὀφείλουμε νὰ Τὸν μιμούμαστε καὶ νὰ ἀγαποῦμε τοὺς πάντες, καὶ ἂν δὲν μποροῦμε, τότε πρέπει νὰ Τὸν παρακαλοῦμε, καὶ ὁ Κύριος δὲν θὰ ἀρνηθεῖ, ἀλλὰ θὰ βοηθήσει μὲ τὴ χάρη Του.

Ὅταν ἤμουν ἀκόμα ἀρχάριος, γνώρισα τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι ἀπερίγραπτη. Ἡ ψυχὴ αἰσθάνεται σὺν Θεῷ καὶ ἐν Θεῷ, καὶ τὸ πνεῦμα χαίρεται γιὰ τὸν Κύριο, ἔστω καὶ ἂν τὸ σῶμα ἀποκάμνει ἀπὸ τὴν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ. Μπορεῖς, ὅμως, νὰ χάσεις αὐτὴν τὴν χάρη καὶ μὲ ἕναν κακὸ λογισμό.

Μὲ τὸν κακὸ λογισμὸ εἰσέρχεται μέσα μας μία ἐχθρικὴ δύναμη, καὶ τότε σκοτίζεται ἡ ψυχὴ καὶ τὴ βασανίζουν κακὲς σκέψεις. Τότε ὁ ἄνθρωπος αἰσθάνεται τὴν ἀπώλειά του καὶ καταλαβαίνει ὅτι ὁ ἴδιος, χωρὶς τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, εἶναι μόνο «γῆ καὶ σποδός».

Ἡ ψυχὴ ποὺ γνώρισε τὸν Κύριο, μαθαίνει ἀπὸ τὴ μακροχρόνια πείρα της, ὅτι, ἂν ὁ ἄνθρωπος ζεῖ σύμφωνα μὲ τὶς ἐντολές, τότε αἰσθάνεται, ἔστω καὶ λίγο, τὴ χάρη μέσα του κι ἔχει παρρησία στὴν προσευχή. Ἄν, ὅμως, ἁμαρτήσει μὲ κάποιον λογισμὸ καὶ δὲν μετανοήσει, τότε κρύβεται ἡ χάρη καὶ ἡ ψυχὴ θρηνεῖ καὶ ὀδύρεται ἐνώπιόν τοῦ Θεοῦ.

Ἔτσι ἡ ψυχὴ διέρχεται ὅλη της τὴ ζωὴ στὸν ἀγώνα μὲ τοὺς λογισμούς. Ἐσύ, ὅμως, μὴ μένεις στὴν ἀκηδία ἐξαιτίας τοῦ ἀγώνα, γιατί ὁ Κύριος ἀγαπᾶ τὸν ἀνδρεῖο ἀγωνιστή.

Πονηροὶ λογισμοὶ καταπονοῦν τὴν ὑπερήφανη ψυχή, καὶ ἂν δὲν ταπεινωθεῖ, δὲν θὰ βρεῖ ἀνάπαυση ἀπὸ αὐτούς. Ὅταν ἁμαρτωλοὶ λογισμοὶ σὲ πολιορκοῦν, φώναζε πρὸς τὸν Θεὸ σὰν τὸν Ἀδάμ: «Κύριε, Ποιητή μου καὶ Πλάστη μου, βλέπεις ὅτι ἡ ψυχή μου τυραννιέται ἀπὸ τοὺς λογισμούς… Ἐλέησέ με». Καὶ ὅταν στέκεσαι ἐνώπιόν τοῦ Δεσπότου, νὰ θυμᾶσαι πάντα ὅτι Αὐτὸς θὰ ἐκπληρώσει ὅλα τὰ αἰτήματά σου, ἂν εἶναι ὠφέλιμα σὲ σένα.

Ἦρθαν σύννεφα, κρύφτηκε ὁ ἥλιος καὶ σκοτεινίασε. Ἔτσι γιὰ ἕνα λογισμὸ ὑπερηφάνειας στερεῖται ἡ ψυχὴ τὴ χάρη καὶ τὴν καλύπτει τὸ σκοτάδι. Ἀλλὰ καὶ πάλι μὲ ἕναν ταπεινὸ λογισμὸ ἐπανέρχεται ἡ χάρη. Αὐτὸ τὸ γνώρισα ἐκ πείρας.

Νὰ ξέρεις ὅτι, ἂν ὁ λογισμός σου συνηθίζει νὰ παρατηρεῖ ἀνθρώπους, πῶς ζεῖ ὁ ἕνας ἢ ὁ ἄλλος, αὐτὸ εἶναι ἔνδειξη ὑπερηφάνειας.

«Πρόσεχε τὸν ἑαυτό σου». Παρατήρησε τὸν ἑαυτό σου καὶ θὰ δεῖς: Μόλις ἡ ψυχὴ ἀποκτήσει ἔπαρση ἔναντι τοῦ ἀδελφοῦ, ἀμέσως ἀκολουθεῖ κάποιος λογισμὸς ὄχι εὐάρεστος στὸν Θεό, καὶ αὐτό, γιὰ νὰ ταπεινωθεῖ ἡ ψυχή.

Ἄν, ὅμως, δὲν ταπεινωθεῖ, τότε ἔρχεται ἕνας μικρὸς πειρασμός.

Καὶ ἂν πάλι δὲν ταπεινωθεῖ, ἀρχίζει ὁ πόλεμος τῆς σαρκός.

Καὶ ἂν πάλι δὲν ταπεινωθεῖ, τότε πέφτει πάλι σὲ κάποιο μικρὸ ἁμάρτημα.

Ἂν καὶ τότε δὲν ταπεινωθεῖ, θὰ ἔλθει μεγαλύτερη ἁμαρτία.

Κι ἔτσι θὰ ἁμαρτάνει, ὡσότου ταπεινωθεῖ.

Μόλις, ὅμως, ταπεινωθεῖ, ἀμέσως θὰ δώσει ὁ Ἐλεήμων Κύριος στὴν ψυχὴ εἰρήνη καὶ κατάνυξη, καὶ τότε θὰ περάσουν ὅλα τὰ κακὰ καὶ θὰ ἀπομακρυνθοῦν ὅλοι οἱ ἐχθρικοὶ λογισμοί. Ἔπειτα, ὅμως, πρέπει νὰ κρατᾶς μὲ ὅλες σου τὶς δυνάμεις τὴν ταπείνωση, ἀλλιῶς θὰ ξαναπέσεις στὴν ἁμαρτία.

Βλέποντας ὁ Κύριος ὅτι ἡ ψυχὴ δὲν εἶναι στερεωμένη στὴν ταπείνωση, ἀπομακρύνει τὴ χάρη, ἀλλὰ ἐσὺ μὴ φοβᾶσαι: Ἡ χάρη εἶναι μέσα σου, ἀλλὰ κρυμμένη. Μάθε νὰ σταματᾶς ἀμέσως τοὺς λογισμούς. Ἄν, ὅμως, ξεχάσεις καὶ δὲν τοὺς διώξεις ἀμέσως, τότε πρόσφερε μετάνοια. Κοπίασε σὲ αὐτό, γιὰ νὰ ἀποκτήσεις τὴ συνήθεια. Ἡ ψυχὴ ἀποκτᾶ συνήθεια, ἂν τὴν διδάξεις, καὶ ἐνεργεῖ ἔτσι σὲ ὅλη της τὴ ζωή.

Ὁ ἀγαθὸς ἄνθρωπος ἔχει ἀγαθοὺς λογισμοὺς καὶ ὁ πονηρὸς πονηρούς. Ὅλοι, ὅμως, ὀφείλουν νὰ μάθουν τὸν πόλεμο μὲ τοὺς λογισμούς, καὶ νὰ μάθουν νὰ μετατρέπουν τοὺς κακοὺς λογισμοὺς σὲ ἀγαθούς. Αὐτὸ εἶναι σημάδι πεπειραμένης ψυχῆς.

Ρωτᾶς πῶς γίνεται αὐτό;

Νά! Ὅπως ὁ ζωντανὸς ἄνθρωπος αἰσθάνεται πότε κρυώνει καὶ πότε ζεσταίνεται, τὸ ἴδιο καὶ ὅποιος γνώρισε ἐκ πείρας τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἀκούει πότε ὑπάρχει στὴν ψυχή του ἡ χάρη καὶ πότε ἔρχονται τὰ πονηρὰ πνεύματα.

Ὁ Κύριος δίνει στὴν ψυχὴ τὴ σύνεση νὰ ἀναγνωρίζει τὴν ἔλευσή Του καὶ νὰ Τὸν ἀγαπᾶ καὶ νὰ κάνει τὸ θέλημά Του. Ἐπίσης ἡ ψυχὴ ἀναγνωρίζει τοὺς λογισμοὺς τοῦ ἐχθροῦ ὄχι ἀπὸ τὴν ἐξωτερική τους μορφή, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἐπενέργειά τους στὴν ψυχή.

Οἱ ἐχθροὶ εὔκολα ἐξαπατοῦν ἐκεῖνον ποὺ δὲν ἔχει τὴν πείρα αὐτή.

Οἱ ἐχθροὶ ἔπεσαν ἀπὸ ὑπερηφάνεια καὶ μᾶς παρασύρουν στὴν ἴδια πτώση, ὑποβάλλοντας λογισμοὺς ἐπαίνου. Καὶ ἂν ἡ ψυχὴ δεχθεῖ τὸν ἔπαινο, τότε ἡ χάρη φεύγει, ἐφόσον δὲν ταπεινώνεται ἡ ψυχή. Καὶ ἔτσι σὲ ὅλη τὴ ζωὴ ὁ ἄνθρωπος θὰ μαθητεύει στὴν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ. Ἂν δὲν τὸ μάθει αὐτὸ ἡ ψυχή, δὲν θὰ γνωρίσει ἀνάπαυση ἀπὸ τοὺς λογισμοὺς καὶ δὲν θὰ μπορέσει νὰ προσευχηθεῖ μὲ καθαρὸ νοῦ.

Ἀπὸ τὸ βιβλίο, «Ὁ Ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης»:

Ἔκδοσις Ἱερᾶς Μονῆς Τιμίου Προδρόμου ΕΣΣΕΞ,

Περὶ καταλαλιᾶς Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου

 Ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου

Κανείς ἀπό ὅσους σκέπτονται ὀρθὰ δὲν θὰ ἔχη, νομίζω, ἀντίρρησι ὅτι ἡ καταλαλιὰ γεννᾶται ἀπὸ τὸ μίσος καὶ τὴν μνησικακία. Γὶ΄αὐτὸ καὶ τὴν ἐτοποθετήσαμε στὴν σειρὰ τῆς μετὰ τοὺς προγόνους της. Καταλαλιὰ σημαίνει γέννημα τοῦ μίσους, ἀσθένεια λεπτή, ἀλλὰ καὶ παχειά˙ παχειὰ βδέλλα, κρυμμένη καὶ ἀφανής, πού ἀπορροφᾶ καὶ ἐξαφανίζει τὸ αἷμα τῆς ἀγάπης. Σημαίνει ὑπόκρισις ἀγάπης, αἰτία τῆς ἀκαθαρσίας, αἰτία τοῦ βάρους τῆς καρδιᾶς, ἐξαφάνισις τῆς ἁγνότητος.

2. Ὑπάρχουν κόρες ποὺ διαπράττουν αἴσχη, χωρὶς νὰ κοκκινίζουν. Ὑπάρχουν καὶ ἄλλες οἱ ὁποῖες φαίνονται ντροπαλές, καὶ ὅμως διαπράττουν, κρυφά, χειρότερα αἴσχη ἀπὸ τὶς προηγούμενες. Κάτι παρόμοιο παρατηροῦμε καὶ στὰ πάθη τῆς ἀτιμίας. Τέτοιες κόρες εἶναι ἡ ὑποκρισία, ἡ πονηρία, ἡ λύπη, ἡ μνησικακία, ἡ ἐσωτερικὴ καταλαλιὰ τῆς καρδιᾶς. Ἄλλη ἐντύπωσι δημιουργοῦν ἐξωτερικὰ καὶ ἄλλος εἶναι ὁ στόχος τους.

3. Ἄκουσα μερικοὺς νὰ καταλαλοῦν καὶ τοὺς ἐπέπληξα. Καὶ γιὰ νὰ δικαιολογηθοῦν οἱ ἐργάτες αὐτοὶ τοῦ κακοῦ μοῦ ἀπήντησαν ὅτι τὸ ἔκαναν ἀπὸ ἀγάπη καὶ ἐνδιαφέρον πρὸς αὐτὸν ποὺ κατέκριναν. Ἐγὼ τότε τοὺς εἶπα νὰ τὴν ἀφήσουν αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴν ἀγάπη, γιὰ νὰ μὴ διαψευσθῆ ἐκεῖνος ποὺ εἶπε: «Τὸν καταλαλοῦντα λάθρα τὸν πλησίον αὐτοῦ, τοῦτον ἐξεδίωκον» (Ψαλμ. ρ΄ 5). Ἐὰν ἰσχυρίζεσαι ὅτι ἀγαπᾶς τὸν ἄλλον, ἂς προσεύχεσαι μυστικὰ γι΄ αὐτὸν καὶ ἂς μὴ τὸν κακολογῆς. Διότι αὐτὸς ὁ τρόπος τῆς ἀγάπης εἶναι εὐπρόσδεκτος ἀπὸ τὸν Κύριον.

4. Ἐπὶ πλέον ἂς μὴ λησμονῆς καὶ τοῦτο, καὶ ἔτσι ὁπωσδήποτε θὰ συνέλθης καὶ θὰ παύσης νὰ κρίνης αὐτὸν πού ἔσφαλε: Ὁ Ἰούδας ἀνῆκε στὴν χορεία τῶν μαθητῶν, ἐνῶ ὁ ληστὴς στὴν χορεία τῶν φονέων. Καὶ εἶναι ἄξιο θαυμασμοῦ πῶς μέσα σὲ μία στιγμὴ ὁ ἕνας ἐπῆρε τὴν θέσι τοῦ ἄλλου!

5. Ὅποιος θέλει νὰ νικήση τὸ πνεῦμα τῆς καταλαλιᾶς, ἂς ἐπιρρίπτη τὴν κατηγορία ὄχι στὸν ἄνθρωπο ποὺ ἁμάρτησε, ἀλλὰ στὸν δαίμονα πού τὸν ἔσπρωξε στὴν ἁμαρτία. Διότι κανεὶς δὲν θέλει νὰ ἁμαρτήση στὸν Θεό, μολονότι ὅλοι αὐτοπροαίρετα ἁμαρτάνουμε.

6. Εἶδα ἄνθρωπο πού φανερὰ ἁμάρτησε, ἀλλὰ μυστικὰ μετενόησε. Καὶ αὐτὸν πού ἐγὼ τὸν κατέκρινα ὡς ἀνήθικο, ὁ Θεὸς τὸν ἐθεωροῦσε ἁγνό, διότι μὲ τὴν μετάνοιά του Τὸν εἶχε πλήρως ἐξευμενίσει.

7. Αὐτὸν πού σοῦ κατακρίνει τὸν πλησίον, ποτὲ μὴ τὸν σεβασθῆς, ἀλλὰ μᾶλλον νὰ τοῦ εἰπῆς: «Σταμάτησε, ἀδελφέ. Ἐγὼ καθημερινῶς σφάλλω σὲ χειρότερα, καὶ πῶς μπορῶ νὰ κατακρίνω τὸν ἄλλον»; Ἔτσι θὰ ἔχης δύο ὀφέλη, μὲ ἕνα φάρμακο θὰ θεραπεύσης καὶ τὸν ἑαυτό σου καὶ τὸν πλησίον.

8. Μία ὁδός, καὶ μάλιστα ἀπὸ τὶς σύντομες πού ὁδηγοῦν στὴν ἄφεσι τῶν πταισμάτων, εἶναι τὸ νὰ μὴ κρίνουμε, ἐφ΄ ὅσον εἶναι ἀληθινὸς ὁ λόγος τοῦ Κυρίου «μὴ κρίνετε, καὶ οὗ μὴ κριθῆτε» (Λουκ. στ΄ 37). Ὅπως δὲν συμβιβάζεται ἡ φωτιὰ μὲ τὸ νερό, ἔτσι καὶ ἡ κατάκρισις μὲ ἐκεῖνον ποὺ ἀγαπᾶ τὴν μετάνοια.

9. Ἀκόμη καὶ τὴν ὥρα τοῦ θανάτου του, ἂν ἰδῆς κάποιον νὰ ἁμαρτάνη, μήτε τότε νὰ τὸν κατακρίνης. Διότι ἡ ἀπόφασις τοῦ Θεοῦ εἶναι ἄγνωστη στοὺς ἀνθρώπους. Μερικοὶ ἔπεσαν φανερὰ σὲ μεγάλα ἁμαρτήματα, κρυφὰ ὅμως ἔπραξαν πολὺ μεγαλύτερα καλά. Ἔτσι ἐξαπατήθηκαν οἱ φιλοκατήγοροι, καὶ ἐκεῖνο πού ἐκρατοῦσαν στὰ χέρια τους ἦταν καπνὸς καὶ ὄχι ἥλιος.

10. Ἂς μὲ ἀκούσετε, ἂς μὲ ἀκούσετε ὅλοι ἐσεῖς οἱ κακοὶ κριταὶ τῶν ξένων ἁμαρτιῶν. Ἐὰν εἶναι ἀλήθεια, ὅπως καὶ πράγματι εἶναι, ὅτι «ἐν ᾧ γὰρ κρίματι κρίνετε κριθήσεσθε, καὶ ἐν ᾧ μέτρῳ μετρεῖτε μετρηθήσεται ὑμῖν» (Ματθ. ζ΄ 2), τότε ἂς εἶσθε βέβαιοι, ὅτι γιὰ ὅσα ἁμαρτήματα κατηγορήσαμε τὸν πλησίον εἴτε ψυχικὰ εἴτε σωματικά, θὰ περιπέσουμε σ΄αὐτά. Καὶ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ γίνη διαφορετικά.

11. Ὅσοι εἶναι αὐστηροὶ καὶ σχολαστικοὶ κριταὶ τῶν σφαλμάτων τοῦ ἄλλου, νικῶνται ἀπὸ αὐτὸ τὸ πάθος, ἐπειδὴ δὲν ἀπέκτησαν ἀκόμη γιὰ τὰ ἰδικὰ τους ἁμαρτήματα ὁλοκληρωτικὴ φροντίδα (γνῶσι) καὶ μνήμη. Διότι ὅποιος ἀφαιρέση «τὸ περικάλυμμα τῆς φιλαυτίας» καὶ ἰδῆ μὲ ἀκρίβεια τὰ ἰδικὰ του κακά, γιὰ τίποτε ἄλλο δὲν θὰ φροντίση πλέον στὴν ζωή του, ἀναλογιζόμενος ὅτι ὁ χρόνος τῆς ζωῆς του δὲν τοῦ ἐπαρκεῖ γιὰ νὰ πενθήση τὶς δικὲς του ἁμαρτίες, ἔστω καὶ ἂν θὰ ζοῦσε ἑκατὸ ἔτη, καὶ ἂν θὰ ἔβλεπε ὁλόκληρο τὸν Ἰορδάνη ποταμὸ νὰ βγαίνη ἀπὸ τοὺς ὀφθαλμούς του ὡς δάκρυ.

12. Περιεργάσθηκα καλὰ τὴν κατάστασι τοῦ πένθους καὶ δὲν εὑρῆκα σ΄ αὐτὴν ἴχνος καταλαλιᾶς ἢ κατακρίσεως.

13. Οἱ δαίμονες μᾶς σπρώχνουν πιεστικὰ ἢ στὸ νὰ ἁμαρτήσουμε ἤ, ἂν δὲν ἁμαρτήσουμε, στὸ νὰ κατακρίνουμε ὅσους ἁμάρτησαν, ὥστε μὲ τὸ δεύτερο νὰ μολύνουν οἱ κακοῦργοι τὸ πρῶτο. Ἂς γνωρίζης ὅτι γνώρισμα τῶν μνησικάκων καὶ φθονερῶν ἀνθρώπων εἶναι καὶ τοῦτο: Τὶς διδασκαλίες, τὰ πράγματα ἢ τὰ κατορθώματα τοῦ ἄλλου τὰ κατηγοροῦν καὶ τὰ διαβάλλουν μὲ εὐχαρίστησι καὶ εὐκολία, (νικημένοι καὶ) καταποντισμένοι ἄθλια ἀπὸ τὸ πνεῦμα τοῦ μίσους.

14. Εἶδα μερικοὺς οἱ ὁποῖοι μυστικὰ καὶ κρυφὰ διαπράττουν σοβαρώτατα ἁμαρτήματα, καὶ στηριζόμενοι στὴν ὑποκριτικὴ καθαρότητά τους, ἐπιτιμοῦν μὲ αὐστηρότητα αὐτοὺς ποὺ ὑποπίπτουν σὲ μερικὰ μικρὰ σφάλματα, τὰ ὁποῖα καὶ φανερώνουν.

15. Ἡ κρίσις εἶναι ἀναιδὴς ἁρπαγὴ τοῦ δικαιώματος τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ κατάκρισις ὄλεθρος τῆς ψυχῆς αὐτοῦ ὁ ὁποῖος κατακρίνει.

16. Ὅπως ἡ «οἴησις» καὶ χωρὶς νὰ ὑπάρχη ἄλλο πάθος, μπορεῖ νὰ καταστρέψη τὸν ἄνθρωπο, ἔτσι καὶ ἡ κατάκρισις, ἐὰν καὶ μόνη ὑπάρχη μέσα μας, μπορεῖ νὰ μᾶς καταστρέψη ὁλοσχερῶς, ἀφοῦ ἄλλωστε καὶ ὁ Φαρισαῖος ἐκεῖνος τῆς παραβολῆς ἐξ αἰτίας αὐτῆς κατεδικάσθη.

17. Ὁ καλὸς «ραγολόγος» τρώγει τὶς ὥριμες ρῶγες τῶν σταφυλιῶν καὶ δὲν πειράζει καθόλου τὶς ἄγουρες. Παρόμοια ὁ καλόγνωμος καὶ συνετὸς ἄνθρωπος, ὅσες ἀρετὲς βλέπει στοὺς ἄλλους τὶς σημειώνει μὲ ἐπιμέλεια, ἐνῶ ὁ ἀνόητος ἀναζητεῖ τὰ ἐλαττώματα καὶ τὶς κατηγορίες. Γι΄ αὐτὸν μάλιστα ἔχει λεχθῆ: «Ἐξηρεύνησαν ἀνομίαν, ἐξέλιπον ἐξερευνῶντες ἐξερευνήσεις» (Ψαλμ. ξγ΄ 7).

18. Μὴ κατακρίνης καὶ ὅταν ἀκόμη βλέπης κάτι μὲ τοὺς ἴδιους τούς ὀφθαλμούς σου, διότι καὶ αὐτοὶ πολλὲς φορὲς ἐξαπατῶνται.

Βαθμὶς δεκάτη! Ὅποιος τὴν κατέκτησε εἶναι ἐργάτης τῆς ἀγάπης ἢ τοῦ πένθους.

ΚΛΙΜΑΞ Ἁγ. Ἰωάννου Σιναΐτου,

Ἔκδοσις:Ι.Μ.Παρακλήτου

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ Ὁ ἀγώνας ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας Ἁγίου Τύχωνος τοῦ Ζαντὸνσκ

Ἡ ἐξέταση τῆς συνειδήσεως

Συμβουλὲς πνευματικὲς γιὰ θάρρος καὶ προσευχὴ »

Δύσκολος εἶναι, τὸ ἀναγνωρίζω, ὁ ἀγώνας ἐναντίον αὐτοῦ τοῦ ἐχθροῦ, εἶναι ὅμως ἀπαραίτητος. Πολλοὶ κάνουν πολέμους καὶ νικοῦν ἄλλους ἀνθρώπους, εἶναι ὅμως αἰχμάλωτοι καὶ δοῦλοι στὰ πάθη τους. Δὲν ὑπάρχει πιὸ ἔνδοξη νίκη ἀπὸ τὴ νίκη πάνω στὸν ἑαυτό μας. Βραβεῖο χωρὶς νίκη δὲν ὑπάρχει. Καὶ νίκη χωρὶς ἀγώνα δὲν ὑπάρχει.

Ἀδελφέ μου, ἂς καταπιαστοῦμε μ΄αὐτὸν τὸν ἀγώνα, γιὰ νὰ κερδίσουμε μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Χριστοῦ τὴ νίκη, νὰ πάρουμε ἀπ΄Αὐτὸν τὸ στεφάνι τῆς ἀρετῆς καὶ νὰ θριαμβεύσουμε αἰώνια στὴ βασιλεία Του.

Ἂς διατυπώσουμε τώρα μερικὲς σκέψεις, ποὺ δίνουν βοήθεια καὶ ἐνίσχυση στὸν ἀγώνα:

Ν΄ἀκοῦς καὶ νὰ προσπαθεῖς νὰ κατανοεῖς τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ μᾶς ἀποκαλύπτονται ἡ ἁμαρτία καὶ ἡ ἀρετή, ὥστε ν΄ἀποφεύγουμε τὴν πρώτη καὶ νὰ ἐπιδιώκουμε τὴ δεύτερη: “πᾶσα γραφὴ θεόπνευστος καὶ ὠφέλιμος πρὸς διδασκαλίαν, πρὸς ἔλεγχον, πρὸς ἐπανόρθωσιν, πρὸς παιδείαν τὴν ἐν δικαιοσύνῃ, ἵνα ἄρτιος ᾖ ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος, πρὸς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἐξηρτισμένος” (Β΄Τίμ.3,16-17). Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ “μάχαιρα τοῦ Πνεύματος” (Ἐφεσ. 6, 17), μὲ τὴν ὁποία σφαγιάζεται ὁ ἐχθρός τῆς ψυχῆς.

Ὁ Θεὸς βρίσκεται παντοῦ. Ὅπου κι ἂν βρεθοῦμε, εἶναι δίπλα μας. Ὅ,τι κι ἂν κάνουμε, γίνεται μπροστά Του.

Πῶς λοιπὸν θ΄ἁμαρτάνουμε καὶ θὰ καταπατοῦμε τὸ ἅγιο θέλημά Του μπροστὰ στὰ μάτια Του;

Ντρέπεσαι, ἀλλὰ καὶ φοβᾶσαι νὰ φερθεῖς μὲ ἀσέβεια μπροστὰ στὸ βασιλιὰ ἢ καὶ στὸν παραμικρὸ ἐκπρόσωπο τῆς κοσμικῆς ἐξουσίας. Πόσο πιὸ πολὺ πρέπει νὰ αἰσθάνεσαι τὸ ἴδιο μπροστὰ στὸν Θεό; Μὴν ξεχνᾶς ὅτι κάθε ἁμαρτία εἶναι ἀσέβεια καὶ παρανομία ἐνώπιόν Του.

Νὰ θυμᾶσαι τὰ τέλη σου, τὸ θάνατο, τὴν Κρίση τοῦ Χριστοῦ, τὸν ἅδη, τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. Αὐτὸ θὰ σὲ ἀπομακρύνει ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. “ἐν πᾶσι

Ν΄ἀπομακρύνεσαι ἀπὸ συνθῆκες ποὺ ξέρεις ὅτι παρασύρουν στὴν ἁμαρτία, ὅπως λ.χ. συμπόσια, διασκεδάσεις, κακὲς καὶ ἄπρεπες συζητήσεις. “Φθείρουσιν ἤθη χρηστὰ ὁμιλίαι (συναναστροφὲς) κακαὶ” (Α΄Κορ.15, 33).

Νὰ συγκρατεῖς στὴ σκέψη καὶ στὴ μνήμη σου ὅτι εἶναι δυνατὸν νὰ πεθάνει ὁ ἄνθρωπος τὴν ὥρα τῆς ἁμαρτίας, κι ἔτσι νὰ χαθεῖ αἰώνια. Ὁ Φαραώ, ὁ βασιλιὰς τῆς Αἰγύπτου, καταδίωκε τοὺς Ἰσραηλίτες θέλοντας νὰ τοὺς ξαναγυρίσει στὴ σκλαβιά, καὶ πάνω σ΄αὐτὸ τὸ παράνομο ἔργο τοῦ πέθανε (Ἔξοδ.14, 27-28). Καὶ ὁ Ἀβεσσαλώμ, ὁ γιὸς τοῦ Δαβίδ, ζητοῦσε νὰ σκοτώσει τὸν ἅγιο πατέρα του, καὶ πέθανε πάνω σ΄αὐτὸ του τὸ ἐγχείρημα (Β΄Βασ.18, 14).

Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ τώρα: Βλέπουμε πώς οἱ ἄσωτοι καὶ οἱ μοιχοὶ χτυπιοῦνται ἀπὸ τὸ θάνατο πολλὲς φορὲς πάνω στὸ αἰσχρό τους ἔργο, οἱ βλάσφημοι στὴ βλασφημία τους, οἱ κλέφτες καὶ οἱ ἅρπαγες στὴν ἁρπαγή τους καὶ οἱ ἄλλοι παράνομοι στὴν παρανομία τους.

Δηλαδὴ ἡ δίκαιη κρίση τοῦ Θεοῦ χτυπάει τοὺς ἁμαρτωλούς, γιὰ νὰ φοβόμαστε καὶ νὰ μὴν ἁμαρτάνουμε.

Συλλογίσου πώς ὁ Χριστὸς βασανίστηκε καὶ πέθανε γιὰ τὶς ἁμαρτίες σου. “Αὐτὸς δὲ ἐτραυματίσθη διὰ τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν καὶ μεμαλάκισται διὰ τὰς ἀνομίας ἡμῶν· παιδεία εἰρήνης ἡμῶν ἐπ᾿ αὐτόν. τῷ μώλωπι αὐτοῦ ἡμεῖς ἰάθημεν” (Ἡσ. 53, 5). Κι ἐσύ, ὁ χριστιανός, νὰ κάνεις αὐτὸ γιὰ τὸ ὁποῖο ὁ Κύριος ἤπιε τὸ πικρὸ ποτήρι τῶν Παθῶν, κι ἔτσι νὰ ξανασταυρώνεις τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ; (Ἑβρ. 6, 6).

Ἂς μὴν κοιτάζουμε τί κάνουν οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι, ἀλλὰ τί μᾶς προστάζει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι δὲν θὰ ἐπηρεαζόμαστε ἀπὸ τοὺς πειρασμοὺς τοῦ κόσμου. “Εἰρήνη πολλὴ τοῖς ἀγαπῶσι τὸν νόμον σου, καὶ οὐκ ἔστιν αὐτοῖς σκάνδαλον” (Ψαλμ.118, 165). Ἀγάπα τὸ νόμο τοῦ Θεοῦ, καὶ δὲν θὰ σὲ βλάψουν οἱ πειρασμοὶ τῆς κοινωνίας.

Οἱ προσπάθειές μας καὶ οἱ ἀγῶνες μας ἐναντίον τῆς ἁμαρτίας δὲν εἶναι ἀποτελεσματικοὶ χωρὶς τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Χρειάζεται λοιπὸν συνδυασμὸς ἀγώνα καὶ προσευχῆς, γιὰ νὰ μᾶς βοηθήσει ὁ Κύριος σ΄αὐτὴ τὴ σοβαρὴ ὑπόθεση. Ὁ Θεὸς τοὺς ἐπιμελεῖς βοηθάει, τοὺς ἀγωνιστὲς ἐνισχύει, τοὺς νικητὲς στεφανώνει.

Ἀδελφέ μου! Βλέπεις τοὺς ἐχθρούς τῆς ψυχῆς μας, ποὺ θέλουν νὰ μᾶς καταστρέψουν ὄχι προσωρινά, ἀλλὰ αἰώνια. Βλέπεις καὶ τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ στὸν ἀγώνα μας ἐναντίον τους. Ἂς πάρουμε λοιπὸν θέση -“στῶμεν καλῶς”- καὶ ἂς ἐξοπλιστοῦμε μὲ τὴ δύναμη τοῦ Παντοδύναμου Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ποτὲ δὲν θὰ τοὺς ἐπιτρέψουμε νὰ μᾶς καταβάλουν. Κι ἔτσι θὰ λάβουμε τὸ στεφάνι τῆς νίκης ἀπὸ τὸν ἀγωνοθέτη Ἰησοῦ.

Κύριε Ἰησοῦ,
νικητὴ τοῦ θανάτου καὶ τοῦ ἅδη,
βοήθησέ μας,
χωρὶς Ἐσένα δὲν μποροῦμε τίποτα,
μ΄Ἐσένα τὰ πάντα!…”

Ἀπὸ τὸ βιβλίο “ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

Ἔκδ.Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου

Περὶ δειλίας Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης

 Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης

1.Ὅποιος ἐργάζεται τὴν ἀρετὴ σὲ Κοινόβιο ἢ σὲ συνοδία, δὲν εἶναι συνηθισμένο νὰ πολεμῆται ἀπὸ τὴν δειλία. Ἐκεῖνος ὅμωςπού εὑρίσκεται σὲ αἠσυχαστικώτερους τόπους, ἂς ἀγωνίζεται μήπως καὶ τὸν κυριεύση τὸ γέννημα τῆς κενοδοξίας καὶ ἡ θυγατέρα τῆς ἀπιστίας, δηλαδὴ ἡ δειλία.

2. Ἡ δειλία εἶναι νηπιακὴ συμπεριφορὰ μιᾶς ψυχῆς πού ἐγήρασε στὴν κενοδοξία. Ἡ δειλία εἶναι ἀπομάκρυνσις τῆς πίστεως, μὲ τὴν ἰδέα ὅτι ἀναμένονται ἀπροσδόκητα κακά.

3. Ὁ φόβος εἶναι κίνδυνος ποὺ προμελετᾶται. Ἢ διαφορετικά, ὁ φόβος εἶναι μία ἔντρομη καρδιακὴ αἴσθησις,πού συγκλονίζεται καὶ ἀγωνιᾶ ἀπὸ ἀναμονὴ ἀπροβλέπτων συμφορῶν. Ὁ φόβος εἶναι μία στέρησις τῆς ἐσωτερικῆς πληροφορίας. Ἡ ὑπερήφανη ψυχὴ εἶναι δούλη τῆς δειλίας˙ ἔχοντας πεποίθησι στὸν ἑαυτόν της καὶ ὄχι στὸν Θεόν, φοβεῖται τοὺς κρότους τῶν κτισμάτων καὶ τὶς σκιές.

4. Ὅσοι πενθοῦν καὶ ὅσοι καταπονοῦνται χωρὶς νὰ ὑπολογίζουν κόπους καὶ πόνους, δὲν ἀποκτοῦν δειλία. Πολλὲς φορὲς ὅσοι ὑποκύπτουν στὴν δειλία χάνουν τὸ μυαλό τους. Καὶ εἶναι φυσικὸ αὐτό, διότι εἶναι δίκαιος Ἐκεῖνοςπού ἐγκαταλείπει τοὺς ὑπερήφανους, ὥστε καὶ οἱ ὑπόλοιποι νὰ μάθουμε νὰ μὴ ὑψηλοφρονοῦμε.

5. Ὅλοι ὅσοι φοβοῦνται εἶναι κενόδοξοι, ἀλλ΄ ὅμως ὅλοι ὅσοι δὲν φοβοῦνται δὲν σημαίνει ὅτι εἶναι ταπεινόφρονες, ἀφοῦ καὶ οἱ λησταὶ καὶ οἱ τυμβωρύχοι δὲν ὑποκύπτουν εὔκολα στὴ δειλία.

6. Σὲ ὅποιους τόπους συνηθίζεις νὰ φοβῆσαι, μὴ διστάζης νὰ πηγαίνης, ὅταν ἀκόμη δὲν ἔχη ξημερώσει. Ἐὰν δείξεις κάποια χαλαρότητα στὸ σημεῖο αὐτό, τότε θὰ γηράση μαζί σου τὸ νηπιακὸ καὶ ἀξιογέλαστο τοῦτο πάθος. Ἐνῶ βαδίζεις πρὸς τὰ ἐκεῖ ὁπλίζου μὲ τὴν προσευχή. Μόλις φθάσης σ΄ ἐκείνους τοὺς τόπους, ἀνύψωσε τὰ χέρια σου. Μὲ τὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ μάστιζε τοὺς ἐχθρούς, διότι δὲν ὑπάρχει οὔτε στὸν οὐρανὸ οὔτε στὴν γῆ ἰσχυρότερο ὅπλο. Ἀφοῦ ἀπαλλαγῆς ἀπὸ τὴν ἀρρώστεια αὐτή, ἂς ἀνυμνήσης τὸν Λυτρωτή σου˙ διότι ἐὰν τὸν εὐγνωμονῆς, θὰ σὲ σκεπάζη παντοτινά.

7. Ποτὲ δὲν μπορεῖς διὰ μιᾶς νὰ γεμίσης τὴν κοιλία. Παρόμοια βέβαια δὲν μπορεῖς διὰ μιᾶς νὰ νικήσης τὴν δειλία. Ὅταν ἔχουμε πολὺ πένθος, θὰ ὑποχωρήση πιὸ γρήγορα˙ ὅταν ὅμως αὐτὸ μᾶς λείπη, θὰ παραμένουμε συνεχῶς δειλοί. «Ἔφριξάν μου τρίχες καὶ σάρκες» εἶπε ὁ Ἐλιφὰζ (Ἰὼβ δ΄ 15), περιγράφοντας τὴν πανουργία τούτου τοῦ δαίμονος.

8. Ἄλλωτε ἐδειλίασε πρῶτα ἡ ψυχὴ καὶ ἄλλοτε τὸ σῶμα, καὶ ἐν συνεχείᾳ μεταβίβασε τὸ ἕνα στὸ ἄλλο τὸ πάθος. Ἂν συμβῆ νὰ φοβηθῆ τὸ σῶμα, χωρὶς ὅμως νὰ εἰσδύση ὁ ἄκαιρος φόβος στὴν ψυχή, εὑρισκόμεθα πλησίον στὴν θεραπεία. Ὅταν δὲ ὅλα τὰ δυσάρεστα καὶ ἀπροσδόκητα τὰ δεχώμεθα πρόθυμα, μὲ συντριμμένη καρδιά, τότε ἐλευθερωθήκαμε πραγματικὰ ἀπὸ τὴν δειλία.

9. Δὲν ἐνισχύει τοὺς δαίμονας ἐναντίον μας τὸ σκότος καὶ ἡ ἐρημία τῶν τόπων, ἀλλὰ ἡ ἀκαρπία τῆς ψυχῆς μας. Μερικὲς φορὲς ὅμως πρόκειται γιὰ οἰκονομικὴ παίδευσι ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ.

10. Ἐκεῖνος ποὺ ἔγινε δοῦλος τοῦ Κυρίου, θὰ φοβηθῆ μόνο τὸν ἰδικὸ του Δεσπότη. Καὶ ἐκεῖνοςπού δὲν φοβεῖται ἀκόμη Αὐτόν, φοβεῖται πολλὲς φορὲς τὴν σκιά του.

11. Ὅταν πλησιάση ἀοράτως ἕνα πονηρὸ πνεῦμα, φοβεῖται τὸ σῶμα. Ὅταν ὅμως πλησιάση κάποιος Ἄγγελος, ἀγάλλεται ἡ ψυχὴ τῶν ταπεινῶν. Γι΄αὐτό, μόλις ἀπὸ τὴν ἐνέργεια αὐτὴ ἀντιληφθοῦμε τὴν παρουσία του, ἂς τρέξουμε γρήγορα στὴν προσευχή, διότι ἦλθε νὰ προσευχηθῆ μαζί μας ὁ ἀγαθός μας φύλαξ.

Ὅποιος ἐνίκησε τὴν δειλία, εἶναι φανερὸ ὅτι ἀνέθεσε στὸν Θεὸν καὶ τὴν ζωὴ καὶ τὴν ψυχή του

«ΚΛΙΜΑΞ»:Ἐκδ.Ι.Μ.Παρακλήτου

Γιά τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφανίας Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανός,

 Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανός,

Κεφάλαιο 1· ῾Η ὄγδοη μάχη μας δίνεται ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς ὑπερηφάνειας· ποιά εἶναι τά γνωρίσματά του.

 ῾Ο ὄγδοος καί τελευταῖος ἀγώνας μας εἶναι ἐναντίον τοῦ πνεύματος τῆς ὑπερηφάνειας. Τό πάθος αὐτό, ἄν καί εἶναι τό τελευταῖο ἀπό τά ὀκτώ βασικότερα πάθη, ἐντούτοις κατά τήν προέλευση καί ἀρχαιότητά του καταλαμβάνει τήν πρώτη θέση. ῾Η ὑπερηφάνεια εἶναι ἀνήμερο θηρίο καί τό φοβερότερο ἀπό ὅλα τά ἄλλα, γιά τά ὁποῖα ἔχουμε ἤδη μιλήσει. Αὐτό ἐπιτίθεται κυρίως στούς προχωρημένους στήν ἀρετή καί γίνεται διπλάσια βίαιο πρός ἐκείνους πού ἔχουν σχεδόν ἐγγίσει τήν τελειότητα.

 Κεφάλαιο 2· ῾Υπάρχουν δύο εἴδη ὑπερηφάνειας.

 ῾Υπάρχουν δύο εἴδη ὑπερηφάνειας. Τό ἕνα εἶδος χτυπᾶ, ὅπως ἔχουμε ἤδη πεῖ, τούς προχωρημένους πνευματικά μοναχούς, καί τό ἄλλο ἐπιτίθεται ἐναντίον τῶν ἀρχαρίων καί τῶν φιλόυλων μοναχῶν. ῎Αν καί στίς δύο περιπτώσεις ἡ ψυχή ἐπαναστατεῖ, μέ ἐπικίνδυνη ἔξαρση καί παραφορά, ἐναντίον τοῦ Θεοῦ καί ταυτόχρονα ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων, ἐντούτοις τό πρῶτο εἶδος ὑπερηφάνειας στρέφεται περισσότερο ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ τό δεύτερο περισσότερο ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, στό τέλος αὐτοῦ τοῦ κεφαλαίου, θά πραγματευθοῦμε, ὅσο μᾶς εἶναι δυνατόν, τήν προέλευση καί τή θεραπεία αὐτοῦ τοῦ δεύτερου εἴδους ὑπερηφάνειας. Πρῶτα ὅμως θά πρέπει νά μιλήσουμε μέ συντομία γιά τό πρῶτο εἶδος, τό ὁποῖο, ὅπως ἔχουμε ἤδη πεῖ, πλήττει κυρίως τούς τέλειους μοναχούς.

 Κεφάλαιο 3· Τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας καταστρέφει ὅλες τίς ἀρετές.

 Δέν ὑπάρχει ἄλλο πάθος πού νά ἀμαυρώνει ὅλες τίς ἀρετές καί νά ἀπογυμνώνει ἐντελῶς τόν ἄνθρωπο ἀπό κάθε πνευματική καρποφορία, ὅσο ἡ ὑπερηφάνεια. ῾Η ὑπερηφάνεια εἶναι σάν μιά λοιμώδη καί μεταδοτική ἀρρώστια. Αὐτή δέν περιορίζεται στό νά μολύνει ἕνα μόνο μέλος τοῦ σώματος, ἀλλά προκαλεῖ τή φθορά ὅλου τοῦ σώματος καί παρασύρει σέ ὁλοκληρωτική καταστροφή αὐτούς πού ἔχουν ἤδη φθάσει στήν κορυφή τῆς ἀρετῆς. Τό καθένα ἀπό τά ἄλλα πάθη περιορίζεται στό νά πετύχει τόν ἰδιαίτερο στόχο του καί, παρόλο πού ἀλλοιώνει ταυτόχρονα καί τίς ἄλλες ἀρετές, ἐντούτοις στοχεύει κυρίως σέ μιά ἀρετή, στήν ὁποία ἐπιτίθεται σκληρά καί τήν ὁποία πλήττει ἰδιαίτερα.

 ῎Ας ἀναφέρουμε ὅμως μερικά παραδείγματα, γιά νά γίνει περισσότερο κατανοητό αὐτό πού λέμε. ῾Η γαστριμαργία ἤ ἡ λαιμαργία, γιά παράδειγμα, ἀλλοιώνει τήν αὐστηρότητα καί τήν ἀκρίβεια τῆς ἐγκράτειας. ῾Η ἀκολασία μολύνει τήν ἀρετή τῆς ἁγνότητας. ῾Ο θυμός καταστρέφει τούς καρπούς τῆς ὑπομονῆς. Μπορεῖ λοιπόν νά συμβεῖ, ὥστε νά ἔχει κανείς παρασυρθεῖ ἀπό ἕνα πάθος, ἀλλά νά μήν τοῦ λείπουν ἐντελῶς οἱ ἄλλες ἀρετές. ᾿Ενδέχεται δηλαδή νά στερεῖται μόνο τήν ἀρετή ἐκείνη, ἡ ὁποία ἔχει πληγεῖ ἀπό τό ἀντίθετό της πάθος, ἐναντίον τοῦ ὁποίου δέν ἀντιστάθηκε ὁ ἄνθρωπος, ὅπως καί ὅσο θά ὄφειλε νά κάνει. ῞Οσο γιά τίς ἄλλες ἀρετές, αὐτές μπορεῖ νά τίς διατηρήσει ἐν μέρει. ῞Οταν ὅμως,καταληφθεῖ ὁ νοῦς ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, τότε αὐτή, σάν βίαιος καί ἀδίστακτος τύραννος, καταστρέφει καί ἐρημώνει πέρα γιά πέρα ὅλη τήν πόλη, ἐφόσον ἔχει ἤδη καταλάβει τό πιό ψηλό κάστρο της. Τότε ἰσοπεδώνει καί ὑποβιβάζει στό ἀπεχθές ἐπίπεδο τῶν παθῶν τά πανύψηλα ἐκεῖνα κάστρα τῶν ἀρετῶν. Καί δέν ἐπιτρέπει στό ἑξῆς νά παραμείνει στήν ψυχή οὔτε καί τό ἐλάχιστο ἴχνος ἐλευθερίας. ῞Οσο πιό πλούσια ἦταν πρίν ἡ ψυχή, τόσο περισσότερο θά ἐρημωθεῖ καί θά συντριβεῖ κάτω ἀπό τό βαρύ ζυγό τῆς δουλείας της. ῾Η ὑπερηφάνεια, μ᾿ ἄλλα λόγια, ἀπογυμνώνει ἀλύπητα τήν ψυχή, ἀφαιρώντας της ὅλες τίς ἀρετές πού αὐτή κατεῖχε.

 Κεφάλαιο 4· ῾Ο ῾Εωσφόρος, ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειας, ἀπό ἀρχάγγελος πού ἦταν, ἔγινε διάβολος.

 Μποροῦμε νά κατανοήσουμε τή δύναμη αὐτῆς τῆς τόσο βαριᾶς τυραννίας ἀπό τό παράδειγμα τοῦ ᾿Αγγέλου πού λόγω τῆς ἐξαιρετικῆς ὀμορφιᾶς του ὀνομαζόταν ῾Εωσφόρος. ῾Ο ῾Εωσφόρος κατακρημνίστηκε ἀπό τόν Οὐρανό ἀποκλειστικά καί μόνο, ἐξαιτίας τοῦ πάθους τῆς ὑπερηφάνειας. Αὐτός πληγώθηκε ἀπό τά βέλη τῆς ὑπερηφάνειας καί ἐκδιώχθηκε ἀπό τή μακαριότητα καί τήν ἐξαίρετη ὀμορφιά τῆς κατοικίας τῶν ᾿Αγγέλων καί ἔτσι γκρεμίστηκε στά βάθη τῆς κολάσεως. Μιά τόσο ἐνάρετη καί τέτοιας δύναμης πνευματική ὕπαρξη δέν μπόρεσε νά σταθεῖ καί νά κρατήσει τήν ἀκεραιότητά της, ἀλλά κατέπεσε ἀπό τόν Οὐρανό, ἐξαιτίας μιᾶς καί μόνο πράξης ὑπερηφάνειας. Τό μέγεθος λοιπόν αὐτῆς τῆς πτώσης μᾶς δείχνει καί τή σοβαρότητα τοῦ πάθους καί μᾶς διδάσκει μέ πόση νήψη καί προσοχή πρέπει νά πορευόμαστε στή ζωή, ἐμεῖς πού φέρουμε αὐτή τήν εὔθραστη καί εὐάλωτη σάρκα.

 Τό πῶς θά ἀποφύγουμε τό τόσο ἐπικίνδυνο δηλητήριο αὐτῆς τῆς ἀρρώστιας, θά τό μάθουμε ἄν ἀναζητήσουμε τήν αἰτία καί τήν προέλευσή της. Γιατί, πράγματι, ποτέ δέν θά μπορέσουν οἱ ἀσθένειες νά θεραπευθοῦν, οὔτε μπορεῖ νά βρεθοῦν τά φάρμακα γιά τά προβλήματα τῆς ὑγείας, ἄν πρῶτα δέν ἐρευνήσουμε, μέ κάθε λεπτομέρεια, τίς αἰτίες πού τά προκαλοῦν.

 ῾Ο ῾Εωσφόρος, καθώς ἦταν χαρισματικά προικισμένος ἀπό τόν Δημιουργό καί καθώς ἀστραποβολοῦσε λάμποντας περισσότερο ἀπό ὅλες τίς ἄλλες οὐράνιες δυνάμεις, πίστευσε ὅτι ἔλαβε ἀπό τή δύναμη τῆς δικῆς του φύσης, καί ὄχι ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ, τό μεγαλεῖο τῆς σοφίας καί τήν ὀμορφιά τῶν ἀρετῶν, μέ τά ὁποῖα ἦταν καταστολισμένος. Γι᾿ αὐτό γεμἀτος ἀλαζονεία καί –σάν νά μήν εἶχε ἀνάγκη ἀπό τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιά νά παραμείνει σ᾿ αὐτή τήν καθαρότητα– θεώρησε τόν ἑαυτό του ὅμοιο μέ τόν Θεό καί ἰσχυριζόταν ὅτι ἦταν ἀνενδεής, ὅπως καί ὁ Θεός. ᾿Εμπιστεύθηκε ἔτσι στή δύναμη τοῦ αὐτεξουσίου του, πιστεύοντας ὅτι μποροῦσε νά ἀποκτήσει ἐλεύθερα, ἄκοπα καί ἄμεσα τήν ἀρετή καί ἔτσι νά φθάσει στήν αἰώνια μακαριότητα. Καί μόνο αὐτή ἡ σκέψη του ὑπῆρξε ἡ πρώτη πτώση του. Γι᾿ αὐτό ἀπομακρύνθηκε ἀπό τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, τήν ῾Οποία, καθώς πίστευε, δέν εἶχε ἀνάγκη. ῎Επεσε τότε στή στιγμή σάν ἀστραπή καί ἔγινε ἀσταθής καί σκοτεινός. ῎Ετσι κατανόησε τή ρευστότητα καί τήν ἀδυναμία τῆς φύσης του καί ἔχασε τή μακαριότητα, τήν ὁποία ὥς τότε ἀπολάμβανε, ὡς δωρεά ἀποκλειστικά καί ὡς εὐεργεσία τοῦ Θεοῦ. Καί ἐπειδή «ἀγάπησε νά λέει λόγια πού φέρνουν καταστροφή» (Ψαλμ. 51, 6), πράγμα πού τόν ὁδήγησε νά πεῖ «θά ἀνέβω στόν οὐρανό» (῾Ησ. 14, 13, καί ἐπειδή χρησιμοποίησε «δόλια καί συκοφαντική γλώσσα» (Ψαλμ. 51, 6), λέγοντας «θά γίνω ὅμοιος μέ τόν ῞Υψιστο Θεό» (῾Ησ. 14, 14), ἤ ἐπειδή εἶπε στόν ᾿Αδάμ καί στήν Εὔα «θά εἶστε καί σεῖς σάν θεοί» (Γεν. 3, 5), «γι᾿ αὐτό ὁ Θεός θά τόν καταστρέψει ἐντελῶς, θά τόν μαδήσει κυριολεκτικά καί θά τόν ἐξορίσει ἀπό τήν πατρίδα του· ἀκόμα καί αὐτές τίς ρίζες τῶν ἀπογόνων του θά τίς ἐξαφανίσει ἀπό τήν χώρα τῶν ζώντων» (Ψαλμ. 51, 7). Τότε, οἱ «δίκαιοι θά δοῦν τήν πανωλεθρία του καί θά φοβηθοῦν, ἀλλά καί θά γελάσουν γιά τό θρίαμβο τῆς θείας δικαιοσύνης καί θά ποῦν· Νά, πού κατάντησε ὁ ἄνθρωπος πού δέν θέλησε νά ἔχει τόν Θεό βοηθό του, ἀλλά στήριξε τήν ἐλπίδα του στά πολλά πλούτη καί ἀπόκτησε δύναμη ἀπό τά μάταια καί ἐπίγεια πράγματα!» (Ψαλμ. 51, 8). Τό ἴδιο ἀσφαλῶς ἰσχύει καί γι᾿ αὐτούς πού καυχῶνται, λέγοντας ὅτι μποροῦν νά ἐπιτύχουν τήν τελειότητα, χωρίς τή Χάρη τοῦ Θεοῦ.

 Κεφάλαιο 5· ῾Η ὑπερηφάνεια ὑποκινεῖ τόν ἄνθρωποσέ κάθε εἶδος ἁμαρτίας.

 Αὐτή εἶναι ἡ αἰτία τῆς πρώτης πτώσης, ἡ ρίζα τῆς πρωταρχικῆς ἀσθένειας. ᾿Από τόν ῾Εωσφόρο πού προσβλήθηκε πρῶτος ἀπ᾿ αὐτή, μεταδόθηκε ὁ μολυσμός στόν πρῶτο ἄνθρωπο καί γέννησε μέσα σ᾿ αὐτόν τήν ἀπαρχή καί τά χαρακτηριστικά ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν. Πράγματι, ἐνῶ ὁ ῾Εωσφόρος πίστευε ὅτι μποροῦσε νά σφετεριστεῖ τή δόξα τοῦ Θεοῦ μέ τή δύναμη τῆς ἐλευθερίας του καί μέ τήν προσωπική του ἱκανότητα, ἔχασε τελικά καί ὅ,τι εἶχε λάβει ὡς δωρεά ἀπό τόν Δημιουργό.

 Κεφάλαιο 6· Τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας, ἄν καί ἀναφέρεται ὡς τελευταία κατά σειρά βαθμίδα στήν κλίμακα τῶν παθῶν, ἐντούτοις ὡς πρός τήν προέλευσή του εἶναι χρονικά τό πρῶτο.

 ῾Η ῾Αγία Γραφή λέει ὅτι ἡ ὑπερηφάνεια, ἄν καί εἶναι τό τελευταῖο κατά σειρά μεταξύ τῶν παθῶν, ἐντούτοις εἶναι ἐκεῖνο πού γεννήθηκε πρῶτο ἀπ᾿ ὅλα. Εἶναι δηλαδή ἡ βάση καί ἡ πρωταρχική αἰτία ὅλων τῶν ἄλλων παθῶν. ῾Η ὑπερηφάνεια ὄχι μόνο ἐμποδίζει, ὅπως κάνουν τά ἄλλα πάθη, τήν ἀρετή πού εἶναι ἀντίθετη μ᾿ αὐτό, δηλαδή τήν ταπείνωση, ἀλλά καταστρέφει ταυτόχρονα ὅλες τίς ἀρετές. Οὔτε προσβάλλει μόνο τούς μέτριους καί τούς ἀδύνατους, ἀλλά ἐπιτίθεται κυρίως ἐναντίον ἐκείνων πού ἔχουν τή μεγαλύτερη δύναμη. ῾Ο Προφήτης ᾿Αββακούμ ἀναφέρεται σ᾿ αὐτό τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφάνειας καί λέει· «῾Η τροφή του εἶναι γευστική καί πλούσια» (᾿Αββ. 1, 16). Γι᾿ αὐτό ὁ προφήτης Δαυίδ, ἄν καί προφύλασσε τήν καρδιά του, μέ μεγάλη προσοχή καί ἐπιμέλεια, ἐντούτοις τόλμησε νά ἀπευθυνθεῖ πρός ᾿Εκεῖνον πού γνώριζε τά μυστικά τῆς συνειδήσεώς του καί νά πεῖ· «Κύριε, δέν ὑπερηφανεύθηκα μέ τό νοῦ μου, οὔτε σήκωσα ψηλά τά μάτια μέ ἀλαζονεία, οὔτε ἐπιδίωξα ἀπό φιλοδοξία μεγάλα πράγματα πάνω ἀπό τήν ἀξία μου, γιά νά προκαλέσω τό θαυμασμό. ᾿Αλλά, ἀντίθετα, ἔζησα μέ φρόνημα ταπεινό…» (Ψαλμ. 130, 1-2). Καί ἀλλοῦ πάλι λέει· «Μέσα στόν οἶκο μου δέν θά παραμείνει κανείς ἐγωιστής καί ὑπερήφανος» (Ψαλμ. 100, 7). ῾Ο μακάριος Δαυίδ ὡστόσο γνώριζε πόσο δύσκολη εἶναι αὐτή ἡ ἐπαγρύπνηση, ἀκόμα καί γιά τούς τέλειους, καί δέν τολμοῦσε νά στηριχθεῖ μόνο στή δική του προσπάθεια καί ἐπιμέλεια. Ζητοῦσε μέ θέρμη στήν προσευχή του τή βοήθεια τοῦ Κυρίου, ὥστε νά μπορέσει νά ξεφύγει ἀλώβητος ἀπό τά πλήγματα αὐτοῦ τοῦ ἐχθροῦ καί ἔλεγε· «Κύριε, ἄς μήν ἔλθει ἐναντίον μου ὁ ὑπερήφανος καί μέ καταπατήσει» (Ψαλμ. 35, 12). Τόν διακατεῖχε ἔντονος φόβος, μήπως συμβεῖ καί σ᾿ αὐτόν ἐκεῖνο πού ἔχει εἰπωθεῖ γιά ὅλους τούς ὑπερήφανους καί πού λέει· «῾Ο Θεός ἀντιτάσσεται στούς ὑπερήφανους» (᾿Ιακ. 4, 6). ῎Η τό ἄλλο πού λέει· «Βρομερός εἶναι ἐνώπιον τοῦ Κυρίου ὁ ὑπερήφανος ἄνθρωπος» (Παροιμ. 16, 5).

 Κεφάλαιο 7· Τόσο δυνατό εἶναι τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφάνειας, ὥστε μόνο ὁ Θεός μπορεῖ νά τοῦ ἀντιταχθεῖ.

 Πόσο μεγάλο κακό εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια, ὥστε νά φθάνει νά ἔχει ὡς ἀντίπαλο ὄχι ἕναν ἄγγελο, οὔτε ἄλλες ἀντίθετες μέ αὐτήν ἀρετές, ἀλλά τόν ῎Ιδιο τόν Θεό! Γιατί πρέπει νά ὑπογραμμίσουμε ὅτι ποτέ δέν ἔχει εἰπωθεῖ γι᾿ αὐτούς πού ἔχουν κυριευθεῖ ἀπό τά ἄλλα πάθη, ὅτι τούς ἀντιτάσσεται ὁ ῎Ιδιος ὁ Κύριος. Δέν ἔχει δηλαδή εἰπωθεῖ ὅτι ὁ Κύριος ἀντιτάσσεται στούς γαστρίμαργους, στούς πόρνους, στούς θυμώδεις ἤ στούς φιλάργυρους, ἀλλά αὐτό λέγεται γιά τούς ὑπερήφανους· «῾Ο Θεός», λέει, «ἀντιτάσσεται στούς ὑπερήφανους» (᾿Ιακ. 4, 6). Αὐτά τά πάθη δέν στρέφονται ἐναντίον κάποιου ἄλλου ἀνθρώπου, ἀλλά καταστρέφουν μόνο αὐτόν πού τά ἐνεργεῖ ἤ τούς συνεργάτες του. ῾Η ὑπερηφάνεια ὅμως στρέφεται ἐναντίον τοῦ ῎Ιδιου τοῦ Θεοῦ. Γι᾿ αὐτό εἶναι ἑπόμενο νά ἔχει ᾿Εκεῖνον ἀποκλειστικά ὡς ἀντίπαλο.

 Κεφάλαιο 8· ῾Ο Θεός κατήργησε τήν ὑπερηφάνεια τοῦ διαβόλου μέ τήν ἀρετή τῆς ταπεινοφροσύνης. ῾Αγιογραφικά χωρία πού ἀναφέρονται σ᾿ αὐτό τό θέμα.

 ῾Ο Δημιουργός καί ᾿Ιατρός τοῦ σύμπαντος, ἐπειδή γνωρίζει ὅτι ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι ἡ αἰτία τῶν πιό σοβαρῶν ἀσθενειῶν, φρόντισε νά τίς θεραπεύει μέ τά φάρμακα πού ἔχουν ἀντίθετη μ᾿ αὐτή ἐνέργεια καί δράση, μέ τά «ἐνάντια τοῖς ἐναντίοις ἰάματα», (Παλλαδίου Λαυσαϊκή ῾Ιστορία  Ρ. G. 34, 1091, 6). ῎Ετσι, γιά παράδειγμα, ἐκεῖνος πού ἔχει πέσει ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, νά μπορεῖ νά σηκωθεῖ μέ τήν ταπείνωση.

 Γιατί ὁ πρῶτος, ὁ ὑπερήφανος λέει· «Θά ἀνέβω στόν οὐρανό» (῾Ησ. 14, 13) ἐνῶ οἱ ἄλλοι, οἱ ταπεινωμένοι, λένε· «᾿Εξαντληθήκαμε, ἡ ψυχή μας κατέπεσε στό χῶμα» (Ψαλμ. 43, 26). ῾Ο πρῶτος λέει· «Θά γίνω ὅμοιος μέ τόν ῞Υψιστο Θεό» (῾Ησ. 14, 14), ὁ ἄλλος λέει· «῾Ο Χριστός, ἄν καί εἶχε τήν ἴδια φύση καί τήν οὐσία μέ τόν Θεό, δέν θεώρησε τήν ἰσότητά του μέ τόν Θεό ἀποτέλεσμα ἁρπαγῆς. ᾿Αλλά ἄδειασε καί μίκρυνε τόν ἑαυτό του, παίρνοντας μορφή δούλου καί ἔγινε ὅμοιος μέ τούς ἀνθρώπους. Βρέθηκε κατά τό σχῆμα καί τήν ἐμφάνιση ὡς ἄνθρωπος καί ταπεινώθηκε, ὑπακούοντας μέχρι θανάτου καί μάλιστα σταυρικοῦ θανάτου» (Φιλ. 2, 6-8). ῾Ο πρῶτος λέει· «Θά στήσω τό θρόνο μου πάνω ἀπό τά ἀστέρια τοῦ οὐρανοῦ» (῾Ησ. 14, 13), ἐνῶ ὁ δεύτερος λέει· «Μάθετε ἀπό μένα ὅτι εἶμαι πράος καί ταπεινός στήν καρδιά» (Ματθ. 11, 29). ῾Ο πρῶτος λέει· «Δέν γνωρίζω ἐγώ τόν Κύριο καί δέν θά ἀφήσω τόν ᾿Ισραήλ νά φύγει» (῎Εξ. 5, 2), ἐνῶ ὁ δεύτερος λέει· «᾿Εάν πῶ ὅτι δέν τόν γνωρίζω θά εἶμαι ψεύτης, σάν καί σᾶς. ᾿Αλλά τόν γνωρίζω καλά καί τηρῶ τήν ἐντολή του» (᾿Ιωάν. 8, 55). ῾Ο πρῶτος λέει· «Δικοί μου εἶναι οἱ ποταμοί, ἐγώ τούς δημιούργησα!» (᾿Ιεζ. 29, 3), ἐνῶ ὁ δεύτερος λέει· «᾿Εγώ δέν μπορῶ νά κάνω τίποτα ἀπό τόν ἑαυτό μου, ὁ πατέρας πού μένει μέσα μου, αὐτός κάνει τά ἔργα» (᾿Ιωάν. 5, 30 · 14, 10). ῾Ο πρῶτος λέει· «῞Ολα τά βασίλεια τοῦ κόσμου καί ὅλη ἡ δόξα τους εἶναι δικά μου καί τά δίνω σέ ὅποιον θέλω» (Λουκ. 4, 6), ἐνῶ ὁ ἄλλος λέει· «῾Ο Κύριος, ἐνῶ ἦταν πλούσιος (στή θεότητά του) ἔγινε γιά σᾶς φτωχός, γιά νά γίνετε πλούσιοι μέ αὐτή του τή φτώχεια» (Β´ Κορ. 8, 9). ῾Ο πρῶτος λέει· «Θά γίνω κύριος τῆς οἰκουμένης, ὅπως παίρνει κανείς στή χούφτα του μιά φωλιά μέ νεοσσούς. Σάν αὐγά ἐγκαταλελειμένα θά τά μαζέψω καί κανείς δέν θά μοῦ ξεφύγει οὔτε θά διαμαρτυρηθεῖ» (῾Ησ. 10, 14), ἐνῶ ὁ ἄλλος λέει· «Κατάντησα νά εἶμαι μόνος μου σάν τόν πελεκάνο· ἔμεινα ἄγρυπνος σάν τό πουλί πού κουρνιάζει μόνο του στή στέγη» (Ψαλμ. 101, 7-8). ῾Ο πρῶτος λέει· «῎Εκανα νά στερέψουν τά νερά καί στέγνωσαν τά ποτάμια καί οἱ λίμνες τῆς γῆς» (῾Ησ. 37, 25), ἐνῶ καί ὁ ἄλλος λέει· «Δέν θά μποροῦσα ἄραγε τώρα νά παρακαλέσω τόν πατέρα μου καί νά παρατάξει στό πλευρό μου περισσότερες ἀπό δώδεκα λεγεῶνες ἀγγέλων;» (Ματθ. 26, 53).

 ῎Αν ἐξετάσουμε προσεκτικά τήν αἰτία τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος καί τά θεμέλια τῆς σωτηρίας μας, ἀπό Ποιόν καί πῶς αὐτά τά θεμέλια τέθηκαν καί πῶς καί ἀπό ποιόν ἐπίσης προῆλθε αὐτή ἡ πτώση, μπορεῖ αὐτή ἡ πτώση τοῦ διαβόλου, ἤ ἀντίστοιχα τό παράδειγμα τοῦ Χριστοῦ, νά διδάξουν κι ἐμᾶς πῶς θά ἀποφύγουμε αὐτό τόν τόσο φρικτό θάνατο πού γεννᾶ ἡ ὑπερηφάνεια.

 Κεφάλαιο 9· Πῶς θά μπορέσουμε νά νικήσουμε τήν ὑπερηφάνεια.

 Θά μπορέσουμε νά ξεφύγουμε ἀπό αὐτή τήν παγίδα τοῦ Πονηροῦ καί Παγκάκιστου δαίμονα ἄν, γιά κάθε μιά ἀπό αὐτές τίς ἀρετές, στίς ὁποῖες ἔχουμε τήν ἐντύπωση ὅτι ἔχουμε σημειώσει πρόοδο, μαζί μέ τόν ᾿Απόστολο, λέμε· «Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ εἶμαι ἐκεῖνο πού εἶμαι… δέν κοπίασα ἐγώ, ἀλλά ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ πού εἶναι μαζί μου μέ ἐνίσχυε» (Α´ Κορ. 15, 10) καί «ὁ Θεός εἶναι ἐκεῖνος πού ἐργάζεται μέσα σας καί τό νά θέλετε καί τό νά ἐνεργεῖτε σύμφωνα μέ τήν ἀγαθή του θέληση» (Φιλ. 2, 13). ῾Ο ῎Ιδιος ὁ δημιουργός τῆς σωτηρίας μας ἐπίσης λέει· «᾿Εκεῖνος πού μένει ἑνωμένος μ᾿ ἐμένα καί ἐγώ μ᾿ ἐκεῖνον, αὐτός θά φέρει πολύ καρπό, γιατί χωρίς ἐμένα δέν μπορεῖτε νά κάνετε τίποτε» (᾿Ιωάν. 15, 5). ῾Ο δέ Ψαλμωδός λέει· «᾿Εάν δέν θελήσει ὁ Κύριος νά κτίσει τήν οἰκία, μάταια κοπιάζουν οἱ οἰκοδόμοι· ἄν ὁ Κύριος δέν περιφρουρήσει τήν πόλη, μάταια ἀγρυπνοῦν οἱ φύλακες. ῎Αν ὁ Κύριος δέν σᾶς προστατεύει, μάταια ξυπνᾶτε νωρίς τό πρωί γιά τήν ἐργασία σας» (Ψαλμ. 126, 1-2). Γιατί «τό ἔργο δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τή θέληση ἤ ἀπό τήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ἀπό τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 9, 16).

 Κεφάλαιο 10· Δέν μποροῦμε νά γίνουμε τέλειοι καί νά φθάσουμε στή μακαριότητα μέ τίς δικές μας δυνάμεις.

 Πράγματι, κανένας ἄνθρωπος, ὅσο μεγάλο ζῆλο ἤ πόθο κι ἄν αὐτός διαθέτει, δέν μπορεῖ –ἐνόσω τουλάχιστον αὐτός βρίσκεται ἀκόμα στό σῶμα, τό ὁποῖο εἶναι ἀντίπαλος τοῦ πνεύματος– νά ἔχει θέληση ἱκανή νά τόν ὁδηγήσει στήν τόσο ὑψηλή κορυφή τῆς τελειότητας καί νά λάβει τό βραβεῖο τῆς καθαρότητας. Γιά νά ἀξιωθεῖ αὐτός νά φθάσει μέ μεγάλο κόπο σ᾿ αὐτό πού ἐπιθυμεῖ καί πρός τό ὁποῖο τρέχει, θά πρέπει νά ἔχει σκέπη καί συνεργό του τή Χάρη καί τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Γιατί «κάθε ἀγαθή προσφορά στόν ἄνθρωπο καί κάθε τέλειο δῶρο εἶναι ἐκ τοῦ οὐρανοῦ, καί κατεβαίνει ἀπό τόν Θεό, ἀπό τόν πατέρα τῶν φώτων» (᾿Ιάκ. 1, 17). «Ποιό χάρισμα», λέει, «ἔχεις πού δέν τό πῆρες ἀπό τόν Θεό; ῞Ολα ἀπό τόν Θεό τά ἔχεις. Γιατί λοιπόν, καυχιέσαι σάν νά μήν τά ἔχεις πάρει;»; (Α´ Κορ. 4, 7).

 Κεφάλαιο 11· ῾Η περίπτωση τοῦ Ληστῆ, τοῦ προφήτη Δαυίδ, ἀλλά καί τῆς κλήσης τοῦ κάθε ἀνθρώπου, δείχνουν ξεκάθαρα ὅτι ἡ σωτηρία μας εἶναι ἔργο τῆς Θείας Χάρης.

 ῎Αν, γιά παράδειγμα, φέρουμε στό νοῦ μας, ἐκεῖνον τό Ληστή, ὁ ὁποῖος μέ μιά μόνο ὁμολογία μπῆκε στόν Παράδεισο (Λουκ. 23, 40 κ.ἑ.), θά καταλάβουμε ὅτι δέν εἶναι ὁ τρόπος τῆς ζωῆς του αὐτός πού τοῦ ἐξασφάλισε αὐτή τήν τόσο μεγάλη μακαριότητα, ἀλλά ὅτι αὐτή τοῦ παραχωρήθηκε ὡς δωρεά τοῦ οἰκτίρμονος καί ἐλεήμονος Θεοῦ. ῎Αν ἀναλογισθοῦμε ἐπίσης, τά δύο τόσο σοβαρά παραπτώματα τοῦ βασιλιᾶ Δαυίδ, πού σβήστηκαν μέ ἕνα μόνο λόγο μετάνοιας, θά δοῦμε ὅτι, καί σ᾿ αὐτή τήν περίπτωση, ἡ ἀξία τῶν κόπων του δέν ἰσοδυναμοῦσε μέ τήν ἀπολαβή τῆς συγχώρησης τῶν ἁμαρτιῶν του, ἀλλά ὅτι καί σ᾿ αὐτόν ἐπάνω ξεχύθηκε πλούσια ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ. Αὐτή ἡ Θεία Χάρη, τήν ῾Οποία ὁ Δαυίδ ἔλαβε, λόγω τῆς βαθιάς μετάνοιας καί συντριβῆς του, ἐξαφάνισε τό μεγάλο ὄγκο τῶν ἁμαρτιῶν του, μέ τήν εἰλικρινή ὁμολογία μιᾶς μόνο λέξης μετάνοιας, «ἁμάρτησα» (Β´ Βασ. 12, 13).

 ᾿Επίσης, ἄν ἐξετάσουμε τήν προέλευση τῆς κλήσης καί τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου, βλέπουμε ὅτι δέν σωζόμαστε, σύμφωνα μέ τόν ᾿Απόστολο, μέ τίς δικές μας δυνάμεις, ἤ ἀπό τά καλά ἔργα μας, ἀλλά ἀπό τή Χάρη καί τή δωρεά τοῦ Θεοῦ· «Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ», λέει ὁ ᾿Απόστολος, «ἔχετε σωθεῖ διά μέσου τῆς πίστεως. ῾Η σωτηρία σας δέν προῆλθε ἀπό σᾶς, εἶναι δωρεά τοῦ Θεοῦ. Δέν σωθήκατε μέ τά δικά σας ἔργα, γιά νά μήν μπορεῖ κανείς νά καυχηθεῖ» (᾿Εφεσ. 2, 8-9). ῞Ολο τό ἔργο τῆς τελείωσης λοιπόν, «δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τή θέληση ἤ ἀπό τήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά ἀπό τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ. 9, 16), ὁ ῾Οποῖος μᾶς χαρίζει τή νίκη πάνω στά πάθη. Γιατί, ἡ ἀξία τῶν κόπων μας καί ἡ ἐνάρετη ζωή μας δέν ἔχει αὐτή τή δύναμη. Οὔτε ἡ δική μας ἡ φιλοπονία καί ἐπιμέλεια ἐπαρκεῖ γιά νά ἀνυψωθοῦμε στή δυσκολοπάτητη κορυφή τῆς καθαρότητας καί στήν ἀπόλαυση τῆς ἐλευθερίας ἀπό τό σαρκικό φρόνημα. Καμία σωματική ἄσκηση καί κακουχία, καμία συντριβή τῆς καρδιᾶς δέν εἶναι ἀρκετή γιά τήν ἀπόκτηση αὐτῆς τῆς αὐθεντικῆς καί γνήσιας καθαρότητας τοῦ ἐσωτερικοῦ ἀνθρώπου. ῾Η καθαρότητα δέν εἶναι δυνατόν νά ἀποκτηθεῖ μόνο μέ τόν ἀνθρώπινο κόπο καί τήν προσπάθεια, δηλαδή χωρίς τήν ἐνίσχυση καί τή σκέπη τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ. Αὐτή τήν τόσο μεγάλη ἀρετή τῆς καθαρότητας τήν κατέχουν οἱ ἅγιοι ῎Αγγελοι. Γιατί καί αὐτή εἶναι ἀρετή πού χαρακτηρίζει μόνο τούς οἰκιστές τῆς Οὐράνιας πολιτείας. Κάθε καλό εἶναι δωρεά τῆς Χάρης τοῦ πολυεύσπλανου Κυρίου, ὁ ῾Οποῖος παραχώρησε αὐτή τήν ἄπειρη μακαριότητα στήν ἀδύναμη θέλησή μας καί αὐτή τήν ὑπέρμετρη δόξα στήν ἀσθενή καί ἐφήμερη πορεία τῆς ζωῆς μας.

 Κεφάλαιο 12· Οἱ κόποι τῆς παρούσας ζωῆς δέν εἶναι ἄξιοι νά συγκριθοῦν μέ τή μέλλουσα μακαριότητα, τήν ὁποία μᾶς ὑπόσχεται ὁ Θεός.

 Πράγματι, ἡ διάρκεια αὐτῆς τῆς ζωῆς ἐκμηδενίζεται, ἄν τή συγκρίνει κανείς μέ τήν αἰώνια καί ἀτελείωτη μελλοντική δόξα. Καί ὅλοι οἱ κόποι καί οἱ ὀδύνες ἁπαλύνονται, σβήνουν σάν καπνός καί σκορπίζονται σάν στάχτη, μπροστά στή θεωρία αὐτῆς τῆς ἄπειρης μακαριότητας.

 Κεφάλαιο 13· Ποιά εἶναι ἡ διδασκαλία τῶν Γερόντων γιά τήν ἀπόκτηση τῆς καθαρότητας.

 ῏Ηρθε λοιπόν ἡ ὥρα νά σᾶς ἀναφέρω τή θεολογική τοποθέτηση καί τό συμπερασματικό λόγο τῶν ἁγίων Πατέρων. Γιατί οἱ Πατέρες δέν περιέγραψαν μόνο μέ ὡραῖα λόγια τό δρόμο πρός τήν τελείωση καί τήν ποιότητά της, ἀλλά, ἐπειδή εἶχαν φθάσει οἱ ἴδιοι βιωματικά σ᾿ αὐτή τήν κατάσταση, τή δίδαξαν καί τή μετέδωσαν, κατά τό μέτρο τῆς ἐμπειρίας τους, ἀφήνοντας ἔτσι στούς νεότερους παραδείγματα ζωντανά καί ἀληθινά. Οἱ Πατέρες λοιπόν λένε ὅτι κανείς δέν μπορεῖ νά καθαρισθεῖ τελείως ἀπό τά πάθη του, ἄν δέν ἔχει κατανοήσει ὅτι ὅλος ὁ κόπος καί ὅλες οἱ προσπάθειές του δέν ἀρκοῦν γιά τήν ἐπίτευξη μιᾶς τόσο μεγάλης τελειότητας. Καί, ἐπιπλέον, ἄν δέν ἀναγνωρίσει, ὄχι τόσο ἀπό τή διδασκαλία τῶν ἄλλων, ὅσο ἀπό τή δική του ἐσωτερική αἴσθηση καί ἀπό τή δύναμη τῆς προσωπικῆς του ἐμπειρίας, ὅτι δέν θά μπορέσει νά ἐγγίσει ποτέ τήν τελειότητα μέ τίς δικές του δυνάμεις. ῎Αν ὅμως αὐτό τό ἐπιζητεῖ ἀληθινά, ἀσφαλῶς θά τοῦ χαρισθεῖ ὡς δωρεά τοῦ Θείου ἐλέους. Γιατί αὐτό δέν εἶναι κάτι ἁπλό καί συνηθισμένο, ἀλλά πρόκειται γιά τήν ὑψίστη κατάσταση τῆς λαμπρῆς κορυφῆς τῆς καθαρότητας καί τῆς ἀκεραιότητας. ῞Οσος ὅμως κι ἄν εἶναι ὁ κόπος πού καταβάλλει κανείς μέ νηστεῖες, ἀγρυπνίες, μελέτη τῶν Θείων Γραφῶν, παραμονή στήν ἔρημο καί ἀποταγή τοῦ κόσμου, δέν εἶναι ἀρκετός γιά νά τοῦ ἐξασφαλίσει τήν ἀπόκτηση αὐτοῦ τοῦ στεφάνου. ᾿Αληθινά, δέν μπορεῖ ποτέ ὁ προσωπικός κόπος ἤ ἡ ἀνθρώπινη ἐπιμέλεια νά ἀντισταθμίσει ἤ νά ἀναπληρώσει τή Θεία Δωρεά, τήν ὁποία παραχωρεῖ μόνο τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ σ᾿ αὐτόν πού πράγματι τό ἐπιθυμεῖ καί σέ ὅποιον ἀγωνίζεται φιλότιμα.

 Κεφάλαιο 14· ῾Η βοήθεια τοῦ Θεοῦ δίνεται σ᾿ αὐτούς πού κοπιάζουν.

 Μ᾿ αὐτό πού λέω δέν θέλω νά ἀπαξιώσω τίς ἀνθρώπινες προσπάθειες, οὔτε καί νά ἀποτρέψω κανέναν ἀπό τό νά εἶναι προσεκτικός καί ἐπίμονος στόν ἀσκητικό του ἀγώνα. ᾿Αλλά τό κάνω μόνο καί μόνο γιά νά πῶ ξεκάθαρα –καί αὐτό δέν εἶναι δικά μου λόγια, ἀλλά ἡ ὁμόφωνη γνώμη τῶν Γερόντων– ὅτι· ῎Αν καί, γιά τήν κατάκτηση τῆς τελειότητας εἶναι πολύ βοηθητικά αὐτά τά ἀνθρώπινα μέσα καί οἱ ἀσκητικές πρακτικές, ἐντούτοις κανείς δέν θά μποροῦσε μόνο μέ τήν ἄσκηση νά τήν πραγματώσει στήν πληρότητά της, χωρίς τή συνέργεια τῆς Χάρης. ῞Οπως λέμε ξεκάθαρα ὅτι οἱ ἀνθρώπινες προσπάθειες ἀπό μόνες τους, χωρίς τή βοήθεια τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀναποτελεσματικές καί δέν ἐπαρκοῦν γιά τήν ἐπίτευξη τῆς τελειότητας, κατά τόν ἴδιο τρόπο δηλώνουμε ἀπερίφραστα ὅτι ἡ εὐσπλαχνία καί ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ δέν ἐνεργοῦν ἀνεξάρτητα ἀπό τή βούληση καί ἀπό τίς ἀσκητικές καταθέσεις τοῦ ἀνθρώπου. Καί γιά νά χρησιμοποιήσουμε τό λόγο τοῦ ᾿Αποστόλου πού λέει «τό ἔργο τῆς σωτηρίας μας δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τή θέληση ἤ ἀπό τήν προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου» (Ρωμ. 9, 16), λέμε κι ἐμεῖς ξεκάθαρα ὅτι ἡ τελειότητα παραχωρεῖται σ᾿ αὐτούς πού τήν ποθοῦν καί πού ἀγωνίζονται μέ ζῆλο καί φιλότιμο, γιά νά τήν ἀποκτήσουν. Γιατί ὁ Κύριος, μέ τό στόμα τοῦ Ψαλμωδοῦ, λέει· «῎Εδωσα τή βοήθειά μου σέ δυνατό ἄνθρωπο, τόν ἀνέδειξα ἐκλεκτό μεταξύ τοῦ λαοῦ μου» (Ψαλμ. 88, 20).

 ῾Η τελειότητα σύμφωνα μέ τό λόγο τοῦ Κυρίου, πού λέει, «ζητᾶτε καί θά σᾶς δοθεῖ, ἀναζητῆστε καί θά βρεῖτε, χτυπᾶτε καί θά σᾶς ἀνοίξει ἡ θύρα» (Ματθ. 7, 7), δίδεται ὡς δωρεά σ᾿ αὐτούς πού τή ζητοῦν καί τή βρίσκουν αὐτοί πού ψάχνουν ἐπίμονα γι᾿ αὐτήν. Γιατί ὁ Κύριος ἀνοίγει σ᾿ αὐτούς πού χτυποῦν. Τό γεγονός ὅμως τοῦ ὅτι ζητᾶμε, ψάχνουμε ἤ χτυπᾶμε δέν μᾶς παρέχει συγχρόνως κανένα δικαίωμα ἀπολαβῆς, ἄν ἡ εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ δέν μᾶς δώσει αὐτό πού ζητᾶμε, ἄν δέν μᾶς ἀνοίξει τήν πόρτα τήν ὁποία χτυπᾶμε καί ἄν δέν μᾶς κάνει νά βροῦμε αὐτό πού ἔμμονα ἀναζητᾶμε. Γιατί ὁ Θεός εἶναι πάντα ἕτοιμος νά μᾶς χαρίσει ἀφειδώλευτα τή δωρεά Του. ᾿Αληθινά, περισσότερο ἀπό ἐμᾶς, ἐπιθυμεῖ ᾿Εκεῖνος ὁ ῎Ιδιος καί ἀναμένει τήν τελείωση καί τή σωτηρία μας. ῾Ο προφήτης Δαυίδ ἦταν τόσο βέβαιος ὅτι δέν θά μποροῦσε ποτέ νά ἀποκτήσει μόνο μέ τίς δικές του δυνάμεις τήν ἐπιτυχία στό ἔργο καί στούς κόπους του, ὥστε ζήτησε δύο φορές ἀπό τόν Κύριο νά κατευθύνει τά ἔργα του, λέγοντας· «Εὐόδωσε, Κύριε, τά ἔργα τῶν χεριῶν μας, καί, κάνε νά προοδεύει τό ἔργο τῶν χεριῶν μας» (Ψαλμ. 89, 17). Καί ἀλλοῦ πάλι λέει· «Στερέωσε, Κύριε, τό ἔργο αὐτό πού (ἐσύ) ἔκανες μέσα μας» (Ψαλμ. 67, 29).

 Κεφάλαιο 15· ᾿Από ποιούς διδασκόμαστε τήν ὁδό τῆς τελειότητας.

 ῾Επομένως, ἄν θέλουμε πραγματικά νά φθάσουμε στήν τελειότητα τῆς ἀρετῆς, πρέπει νά ὑπακούσουμε σ᾿ αὐτούς τούς πνευματικούς δασκάλους καί ὁδηγούς, οἱ ὁποῖοι, ἀντί νά κάνουν «διαλογισμούς ματαίους» καί ἄκαρπες συζητήσεις, ἔχουν βιώσει αὐτή τήν κατάσταση καί μποροῦν νά τή διδάξουν καί σέ μᾶς καί νά μᾶς καθοδηγήσουν πρός αὐτήν ἀπό τό πιό ἀσφαλές μονοπάτι. Πρέπει νά γνωρίζουμε ὅμως ὅτι αὐτοί οἱ Πατέρες δήλωναν ξεκάθαρα ὅτι ἔφθασαν σ᾿ αὐτό τό ὕψος, περισσότερο μέ τήν πίστη τους, παρά μέ τήν ἀξία τῶν ἔργων καί τῶν κόπων τους. Καί ὅτι, ὅταν αὐτοί ἀπέκτησαν αὐτή τήν ποθητή καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, συνειδητοποίησαν καί ὁμολόγησαν ὅτι ἡ ἁμαρτία δέν θά τούς ἐπέτρεπε νά φθάσουν σ᾿ αὐτή τήν κορυφή, ἀλλά θά τούς εἶχε ἀσφαλῶς ἀποδυναμώσει. Κι αὐτό, γιατί ἔβλεπαν πώς ἡ συντριβή γιά τά σφάλματά τους αὐξανόταν καθημερινά, ἀνάλογα μέ τήν πρόοδό τους στήν καθαρότητα τῆς ψυχῆς. ῎Εκτοτε, ἀναστέναζαν συνεχῶς ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς τους, νιώθοντας ὅτι δέν θά μπορέσουν ποτέ μέ μόνη τή θέληση καί τήν ἄσκησή τους, νά ἀποφύγουν τά στίγματα καί τίς κηλίδες τῶν ἁμαρτιῶν, τά σημάδια τῶν ὁποίων διέκριναν βαθιά ριζωμένα, μέσα στούς πολυσχιδεῖς καί μάταιους λογισμούς τους. Γι᾿ αὐτό προσδοκοῦσαν ὅτι θά ἀξιώνονταν νά ἀπολαύσουν τήν αἰώνια ζωή, ὄχι λόγω τῆς ἀξίας τῶν ἔργων τους, ἀλλά χάρη στήν εὐσπλαχνία τοῦ Κυρίου. Οὔτε ἐπίσης ἀπέδιδαν στή δική τους προσπάθεια καί ἀγωνιστικότητα τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, ἀλλά τή θεωροῦσαν ὡς ἰδιαίτερη δωρεά τῆς Θείας Χάρης. Γι᾿ αὐτό ποτέ δέν ὑπερηφανεύονταν, συγκρίνοντας τή δική τους κατάσταση μέ τήν ἀμέλεια τῶν κατωτέρων τους ἤ τῶν χλιαρῶν καί πνευματικά ἀδύνατων ἀδελφῶν τους. ᾿Αλλά, παρατηρώντας μᾶλλον αὐτούς, τούς ὁποίους γνώριζαν ὅτι ὑπῆρξαν πράγματι ἄμεμπτοι καί ὅτι ἀπολάμβαναν ἤδη στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν τήν αἰώνια μακαριότητα, ἀγωνίζονταν φιλότιμα, λειτουργώντας συνεχῶς καί περισσότερο τή μετάνοια καί τήν ταπείνωση. ῎Ετσι, μ᾿ αὐτή τή θεώρηση, ἀπέφευγαν τόν ὄλεθρο πού φέρνει ἡ ὑπερηφάνεια, ἐνῶ ταυτόχρονα δέν ἔχαναν οὔτε στιγμή ἀπό τά μάτια τους τό στόχο τους. Γιατί αὐτοί οἱ ἅγιοι Πατέρες μας γνώριζαν, γιά ποιά πράγματα πρέπει νά κοπιάζουν καί νά θλίβονται. Εἶχαν ἐπιπλέον πλήρη συνείδηση τοῦ ὅτι τό φορτίο τῆς σάρκας τούς ἐμπόδιζε νά φθάσουν σ᾿ αὐτή τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, πού τόσο ἔμπονα ποθοῦσαν καί ἀναζητοῦσαν.

 Κεφάλαιο 16· Χωρίς τό ἔλεος καί τήν ἔμπνευση ἀπό τόν Θεό, δέν μποροῦμε νά κάνουμε οὔτε κάν τήν προσπάθεια, ὥστε νά ἀρχίσουμε τόν ἀγώνα γιά τήν τελειότητα.

 ῎Ας ἀκολουθήσουμε λοιπόν τήν παράδοση καί τή διδασκαλία τῶν Πατέρων καί ἄς ἀναζητήσουμε τήν τελειότητα μέ τήν ἄσκηση, μέ νηστεῖες, ἀγρυπνίες καί προσευχές, ἐπιδιώκοντας παράλληλα τή συντριβή τῆς καρδιᾶς καί τοῦ σώματος. Αὐτά ὅλα ὅμως μέ πολλή διάκριση, γιά νά μήν καταστρέψουμε τούς καρπούς ὅλων αὐτῶν τῶν ἀγώνων μας μέ τό μολυσμό τῆς ὑπερηφάνειας. Γιατί δέν ἀρκεῖ νά πιστεύουμε ὅτι δέν μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε τήν ἀληθινή τελειότητα μέ τή δική μας ἱκανότητα καί μέ τό δικό μας κόπο, ἀλλά θά πρέπει ἐπίσης νά γνωρίζουμε ὅτι δέν θά μπορέσουμε νά λειτουργήσουμε αὐτές τίς ἀσκητικές μεθόδους, χωρίς τή Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ῾Οποία μᾶς ἐμπνέει, μᾶς καθοδηγεῖ καί μᾶς διορθώνει. Χωρίς δηλαδή αὐτή τή Δωρεά, τήν ῾Οποία ἐκχέει μακρόθυμα στίς καρδιές μας, ὅταν ᾿Εκεῖνος εὐδοκεῖ νά μᾶς τή χορηγήσει, εἴτε μέ τήν ἐπίσκεψη κάποιου πνευματικοῦ ἀδελφοῦ, εἴτε μέ τή δική Του παρουσία.

 Κεφάλαιο 17· ῾Αγιογραφικά χωρία πού μᾶς δείχνουν ὅτι δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτα γιά τή σωτηρία μας, χωρίς τή συνέργεια τῆς Θείας Χάρης.

 Εἴθε ὁ Πρωτουργός καί ᾿Εγγυητής τῆς σωτηρίας μας νά μᾶς φωτίσει νά καταλάβουμε ὅτι σέ κάθε βῆμα τῆς ζωῆς μας, θά πρέπει, ὄχι μόνο νά γνωρίζουμε, ἀλλά καί νά βιώνουμε αὐτό πού ἐννοεῖ ὁ Κύριος, ὅταν λέει· «Δέν μπορῶ νά κάνω τίποτε ἀπό τόν ἑαυτό μου. ῾Ο πατέρας μου πού μένει μέσα μου, αὐτός ἐνεργεῖ τά ἔργα» (᾿Ιωάν. 5, 30 · 14, 10).

 ῾Ο Κύριος, μιλώντας ὡς ἄνθρωπος, λέει ὅτι δέν μπορεῖ νά κάνει τίποτε ἀπό μόνος Του. Καί ἐμεῖς πού εἴμαστε στάχτη καί χῶμα νομίζουμε ὅτι μποροῦμε νά σωθοῦμε μέ τίς δικές μας δυνάμεις καί ὅτι δέν ἔχουμε καμιά ἀνάγκη ἀπό τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ; ῎Ας μάθουμε λοιπόν καί ἐμεῖς τήν ἀδυναμία μας καί τήν ἀνάγκη νά ἔχουμε, σέ καθετί πού ἐπιδιώκουμε καί ἐπιχειροῦμε, συνεργό τή Χάρη Του καί νά ἀναφωνοῦμε μαζί μέ τούς ῾Αγίους· «Μέ ἔσπρωξαν καί κινδύνευσα νά πέσω, ἀλλά ὁ Κύριος μέ συγκράτησε. ῾Ο Κύριος εἶναι ἡ δύναμή μου καί ὁ ὕμνος μου, διότι αὐτός μοῦ δείχνει τή σωτηρία» (Ψαλμ. 117, 13-14). «᾿Εάν δέν μέ βοηθοῦσε ὁ Κύριος, λίγο ἔλειψε ἡ ψυχή μου νά ἦταν τώρα στόν ῞Αδη. ῞Οταν ἔλεγα “κλονίζονται τά πόδια μου”, ἡ εὐσπλαχνία σου, Κύριε, μέ βοηθοῦσε ἀμέσως. Κύριε, ἀνάλογες μέ τίς πολλές θλίψεις πού ὑπέφερε ἡ καρδιά μου, ἦταν καί οἱ παρακλήσεις σου, οἱ ὁποῖες τή γέμιζαν μέ εὐφροσύνη» (Ψαλμ. 93, 17-19).

 Βλέποντας ἐπίσης ὅτι ἡ καρδιά μας δυναμώνει, ὅταν ζοῦμε καί ἀγωνιζόμαστε μέ φόβο Θεοῦ καί ὑπομονή, ἄς ποῦμε· «῾Ο Κύριος ἔγινε τό στήριγμά μου καί ᾿Εκεῖνος ἀπό τή στενοχωρία μου μέ ἔφερε σέ εὐρυχωρία» (Ψαλμ. 17, 19-20). ῞Οταν ἐπίσης κατανοοῦμε ὅτι ἡ γνώση αὐξάνει μέσα μας, ἀνάλογα μέ τήν πρόοδο πού ἔχουμε στήν πνευματική ζωή, ἄς ποῦμε· «᾿Εσύ, Κύριε, κρατᾶς ἀναμμένο τό λυχνάρι τῆς ζωῆς μου, ἐσύ φωτίζεις τό σκοτάδι μου. Μέ τή δύναμή σου γλίτωσα ἀπό τούς πειρασμούς καί μέ τή βοήθειά σου θά ὑπερπηδήσω τίς δυσκολίες, πού σάν ἀνυπέρβλητο τεῖχος ὀρθώνονται στό δρόμο μου» (Ψαλμ. 17, 29-30).

 ῎Αν πάλι νιώθουμε ὅτι ἔχουμε λάβει αὐτή τή δύναμη πού ζητήσαμε καί τήν ὑπομονή καί ὅτι κατευθυνόμαστε πιό εὔκολα καί χωρίς κόπο πρός τό μονοπάτι τῶν ἀρετῶν, τότε ἄς προσθέσουμε· «῾Ο Θεός μέ περίζωσε μέ τή δύναμή του κι ἔκανε καθαρό τό δρόμο τῆς ζωῆς μου. Δυνάμωσε τά πόδια μου πού τρέχουν σάν τοῦ ἐλαφιοῦ καί μέ ἀνέβασε σέ ψηλά ὄρη. Μέ γύμνασε ἀκόμη καί ἔμαθε τά χέρια μου νά πολεμοῦν» (Ψαλμ. 17, 33-35). ῎Αν δεχθοῦμε ἀπό ᾿Εκεῖνον τή δωρεά τῆς διάκρισης, ἡ ὁποία μᾶς ἐπιτρέπει, ἐνισχυμένοι ἀπό τή Χάρη Του, νά συντρίψουμε τόν ᾿Αντίπαλο, ἄς ἀναφωνήσουμε πρός τόν Θεό· «῾Η καθοδήγησή σου καί ἡ παιδαγωγία σου μέ κράτησαν ὄρθιο καί μέ ἀνέδειξαν νικητή κατά τῶν ἐχθρῶν μου. Αὐτή ἡ παιδεία σου θά μέ καθοδηγεῖ πάντοτε. ῎Ανοιξες τό βῆμα μου καί ἔτρεχα σέ εὐρύχωρους τόπους καί δέν κουράστηκαν τά πόδια μου» (Ψαλμ. 17, 36-37). Καί ἐπειδή δυνάμωσα κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπο μέ τή γνώση καί τή δική Του δύναμη, θά προσθέσω μέ πίστη καί κάτι ἀκόμα καί θά πῶ· «Κατεδίωξα τούς ἐχθρούς μου καί τούς συνέλαβα, δέν θά στρέψω πίσω μέχρις ὅτου ἐξαφανισθοῦν. Τούς ἔλιωσα κυριολεκτικά καί δέν μπόρεσαν νά σταθοῦν, ἀλλά ἔπεσαν κάτω ἀπό τά πόδια μου» (Ψαλμ. 17, 38-39).

 ῎Αν πάλι ἔλθουμε σέ ἐπίγνωση τῆς ἀδυναμίας μας καί ἄν ἀντιληφθοῦμε ὅτι φέρουμε εὐάλωτη καί θνητή φύση καί γι᾿ αὐτό δέν μποροῦμε, χωρίς τή βοήθειά Του, νά ἐπιβληθοῦμε στά πάθη μας, πάνω σ᾿ αὐτούς τούς τόσο μανιώδεις ἐχθρούς, ἄς ποῦμε· «Κύριε, μέ τή βοήθειά σου θά χτυπήσουμε δυνατά καί θά καταβάλλουμε τούς ἐχθρούς μας καί, ἐπικαλούμενοι τό παντοδύναμο ὄνομά σου, θά ἐκμηδενίσουμε ὅσους ἐπαναστατοῦν ἐναντίον μας. Δέν στηρίζουμε τήν ἐλπίδα μας στά τόξα, οὔτε θά μᾶς σώσει ἡ ρομφαία μας. Διότι ἐσύ μᾶς ἔσωσες ἀπ᾿ αὐτούς πού μᾶς καταπίεζαν καί καταντρόπιασες ἐκείνους πού μᾶς μισοῦσαν» (Ψαλμ. 43, 6-8 · 17, 40-41). ᾿Αλλά, ἔχοντας ἐπίγνωση τοῦ ὅτι δέν μποροῦμε νά ἀναδειχθοῦμε νικητές μόνο μέ τά δικά μας ὅπλα, ἄς ποῦμε· «Πάρε Κύριε, στά χέρια σου, τά ὅπλα καί τήν ἀσπίδα, σήκω ἐπάνω καί ἔλα γρήγορα νά μέ βοηθήσεις. Γύμνωσε τό σπαθί σου καί φράξε τό δρόμο τῶν ἐχθρῶν μου, πού μέ καταδιώκουν. Πές στήν ψυχή μου· Μή φοβᾶσαι, ἐγώ εἶμαι ἡ σωτηρία σου» (Ψαλμ. 34, 2-3). Καί μετά ἄς προσθέσουμε· «῎Εκανες τούς βραχίονές μου δυνατούς, σάν τό χάλκινο τόξο. Σύ, Κύριε, εὐδόκησες νά μέ προστατεύσεις καί νά μέ σώσεις, τό δεξί σου χέρι μέ στήριξε» (Ψαλμ. 17, 35-36 · 43, 4).

 ῎Ας ἀνατρέξουμε τέλος σέ ὅλες τίς εὐεργεσίες Του, κι ἄς Τόν εὐχαριστήσουμε γιά τά τόσα δῶρα Του. ῎Ας Τοῦ ἐκφράσουμε τήν εὐγνωμοσύνη γιά τή νίκη στόν ἀγώνα, γιά τό φῶς τῆς γνώσης, γιά τή διάκριση, γιά τό ὅτι μᾶς ἐνδυνάμωσε μέ τά ὅπλα Του καί μᾶς προστάτευσε ἀπό τούς ποικίλους κινδύνους, γιά τό ὅτι ἐκδίωξε τούς ᾿Εχθρούς μας καί μᾶς ἔδωσε τή δύναμη νά τούς διασκορπίσουμε, «ὅπως ὁ ἄνεμος σκορπίζει τό χῶμα καί τή σκόνη» (Ψαλμ. 17, 43). Καί συνεχῶς ἄς ἀναφωνοῦμε δοξολογικά ἀπό τά βάθη τῆς καρδιᾶς μας, λέγοντας· «Θά σέ ἀγαπῶ πάντοτε, Κύριε, διότι εἶσαι ἡ δύναμή μου. Σύ εἶσαι τό ἀκλόνητο στήριγμά μου, τό καταφύγιό μου καί ὁ Λυτρωτής μου. ῾Ο Θεός εἶναι ὁ βοηθός μου, θά ἐλπίζω πάντοτε σ᾿ αὐτόν. Αὐτός εἶναι ὁ ὑπερασπιστής μου, ἡ μεγάλη μου δύναμη πού μέ σώζει, ὁ προστάτης μου καί ὁ ἀντιλήπτορας τῆς ζωῆς μου. Μέ ὕμνους καί δοξολογίες θά ἐπικαλοῦμαι τόν Κύριο καί θά σώζομαι ἀπό τούς ἐχθρούς μου» (Ψαλμ. 17, 2-4).

 Κεφάλαιο 18· ῾Ο Θεός μᾶς δημιούργησε «κατ᾿ εἰκόνα Του» καί ᾿Εκεῖνος προνοεῖ γιά μᾶς καί μᾶς προστατεύει.

 ῎Ας εὐχαριστήσουμε τόν Θεό, ὄχι μόνο γιατί μᾶς δημιούργησε καί μᾶς προίκισε μέ τό «κατ᾿ εἰκόνα», ἀλλά καί γιατί μᾶς χάρισε τή δυνατότητα τῆς ἐλεύθερης βούλησης, γιατί μᾶς ἔδωσε τή Χάρη τοῦ ἁγίου Βαπτίσματος, γιατί μᾶς προίκισε μέ τή γνώση καί γιατί μᾶς δώρισε τή βοήθεια τοῦ Νόμου. ῎Ας Τόν δοξάζουμε ἀκατάπαυστα γιά ὅλα ὅσα ἡ Πρόνοιά Του μᾶς παραχωρεῖ καθημερινά, ὅπως γιά παράδειγμα, γιατί ᾿Εκεῖνος μᾶς γλίτωσε ἀπό τίς παγίδες ᾿Εχθρῶν, γιατί μᾶς στέλνει συνεργό τήν Χάρη Του, ὥστε νά κατορθώσουμε νά ἐπιβληθοῦμε στά σαρκικά πάθη μας, γιατί μᾶς προστατεύει ἀπό κινδύνους πού οὔτε κάν ἐμεῖς μποροῦμε νά τούς ἀντιληφθοῦμε, γιατί μᾶς προφύλαξε ἀπό τήν πτώση στήν ἁμαρτία, γιατί μᾶς βοήθησε καί μᾶς φωτίζει συνεχῶς, ὥστε νά μπορέσουμε νά αἰσθανόμαστε καί νά ἀναγνωρίζουμε τή βοήθεια πού κάθε στιγμή μᾶς παρέχει –τήν ὁποία ὁρισμένοι θεωροῦν ὅτι δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά ὁ Μωσαϊκός Νόμος– γιατί μᾶς ἐμπνέει τή μετάνοια καί τή συντριβή γιά τίς ἀμέλειες καί τά σφάλματά μας, γιατί μᾶς ἔχει δώσει μαρτυρία ὅτι μᾶς νοιάζεται καί συνεργεῖ γιά τήν ἐπίτευξη τῆς σωτηρίας μας, γιατί νά μᾶς ἔχει γλιτώσει –μερικές φορές ἀκόμη καί παρά τή θέλησή μας– ἀπό σοβαρές πτώσεις. Καί τέλος, ἄς Τόν ὑμνοῦμε ἀκατάπαυστα, γιατί ᾿Εκεῖνος μέ τήν ἐνίσχυση καί τήν καθοδήγηση Του, ἔχει μεταστρέψει τό αὐτεξούσιό μας, τό ὁποῖο ρέπει ὑπερβολικά πρός τά πάθη, καί γιατί μᾶς ἔχει ἐπαναφέρει στό μονοπάτι πού ὁδηγεῖ στή σωτηρία.

 Κεφάλαιο 19· Τήν πίστη, σχετικά μέ τή δωρεά τῆς Χάρης τοῦ Θεοῦ, τήν παραλάβαμε ἀπό τούς παλαιούς Πατέρες.

 Αὐτή ἀκριβῶς εἶναι ἡ ταπείνωση ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Αὐτή εἶναι ἡ γνήσια πίστη τῶν παλαιῶν Πατέρων, ἡ ὁποία τηρεῖται μέχρι σήμερα ἀπό τούς μαθητές καί διαδόχους τους. Αὐτή τήν πίστη τήν ἐπιβεβαιώνουν οἱ ἀποστολικές ἀρετές, πού ἔχουν αὐτοί οἱ Πατέρες. Αὐτή ἡ πίστη τούς ἀξίωσε νά δώσουν τή μαρτυρία τῆς ἀλήθειας, ὄχι μόνο σ᾿ ἐμᾶς, ἀλλά ἀκόμα καί στούς αἱρετικούς καί στούς ἄπιστους. Γιατί οἱ Πατέρες, διατηρώντας μέ ἁπλότητα καρδιᾶς τήν πίστη τῶν Ψαράδων, δέν τήν κατανόησαν καί δέν τήν διέσωσαν, μέ τή βοήθεια τῆς διαλεκτικῆς λογικῆς ἤ τῆς ρητορικῆς τοῦ Κικέρωνα –μέ ἕνα δηλαδή κοσμικοῦ χαρακτήρα πνεῦμα– ἀλλά τήν κατέχουν ὡς βιωματική ἐμπειρία, τήν ὁποία ἀπέκτησαν, μέ τό νά ἀναζητοῦν στήν καθημερινή τους ζωή τήν Εὐαγγελική ἀλήθεια καί μέ τό νά ἐξαλείφουν τά πάθη τους. Μ᾿ ἄλλα λόγια, ὁ ἁγιασμός τῶν Πατέρων ἀπέδειξε ξεκάθαρα ὅτι ἡ ἀρετή τῆς ταπείνωσης εἶναι ἡ ὁδός πρός τήν τελείωση καί ὅτι, χωρίς αὐτή, δέν μποροῦμε νά ἀποκτήσουμε, οὔτε εὐλάβεια πρός τόν Θεό, οὔτε καί νά ἀπελευθερωθοῦμε ἀπό τά πάθη μας. Δέν μποροῦμε δηλαδή χωρίς τήν ταπείνωση νά ἀλλάξουμε ἦθος καί βιώματα. Κατά συνέπεια, δέν μποροῦμε νά φθάσουμε στήν τελειότητα καί στόν ἁγιασμό μας.

 Κεφάλαιο 20· Γιά τή περίπτωση κάποιου ἀδελφοῦ πού βλασφήμησε καί γι᾿  αὐτό παραδόθηκε σ᾿ ἕνα ἀπό τά πιό ἀκάθαρτα Πνεύματα.

 Γνώρισα ἕναν ἀδελφό, τόν ὁποῖο, πραγματικά, θά εὐχόμουν νά μήν εἶχα ποτέ γνωρίσει. Καί τό λέω αὐτό, γιατί ἐκεῖνος δέχθηκε μετά ἀπό καιρό τήν ἱερωσύνη καί ἔγινε συλλειτουργός μου στό ἅγιο Θυσιαστήριο. Αὐτός ὁ ἀδελφός ἐξομολογήθηκε σ᾿ ἕναν πολύ ἔμπειρο καί ἅγιο Γέροντα ὅτι εἶχε πέσει σέ ἕνα πολύ σοβαρό σαρκικό πάθος. Πράγματι, αὐτός ἔπασχε ἀπό μιά «παρά φύσιν» ἀνυπόφορη ἐπιθυμία νά ὑφίσταται παθητικά τήν ἀτίμωση, παρά νά τή διαπράττει. Τότε, αὐτός ὁ Γέροντας, ὅπως θά ἔκανε ἕνας ἀληθινός πνευματικός ἰατρός, ἀνίχνευσε ἀμέσως τήν ἐσωτερική αἰτία πού τόν εἶχε ὁδηγήσει σ᾿ αὐτή τήν ἀρρώστια. Τέλος, ἀναστέναξε βαθιά καί τοῦ εἶπε· «Δέν θά εἶχε ποτέ ἐπιτρέψει ὁ Κύριος νά παραδοθεῖς σ᾿ ἕνα τόσο κακό δαίμονα, ἄν δέν εἶχες πρίν βλησφημήσει ᾿Εκεῖνον». Σ’ αὐτή τήν ἀποκάλυψη, ὁ ἄλλος ἔπεσε ἀμέσως κάτω γονατιστός στά πόδια τοῦ Γέροντα καί, κατάπληκτος πού εἶδε νά ἔρχονται στό φῶς τά μυστικά τῆς καρδιᾶς του, σάν νά τά εἶχε ἀποκαλύψει ὁ ῎Ιδιος ὁ Θεός, ὁμολόγησε ὅτι, πράγματι, εἶχε, μέ ἕνα ἀνόσιο καί βδελυρό λογισμό, βλασφημήσει στό Πανάγιο Πρόσωπο τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ.

 Εἶναι λοιπόν σαφέστατο ὅτι, ἐκεῖνος πού κατέχεται ἀπό τό πνεῦμα τῆς ὑπερηφάνειας ἤ πού βλασφημεῖ ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, δέν ἀξιώνεται νά φθάσει στήν τελείωση, οὔτε νά λάβει τήν ἁγιαστική χάρη τῆς ἁγνότητας καί τῆς καθαρότητας. Κι αὐτό, ἐπειδή αὐτός ὑβρίζει καί βλασφημεῖ ᾿Εκεῖνον, ἀπό τόν ῾Οποῖο προσδοκᾶ νά λάβει τό χάρισμα καί τήν ἐξαίρετη δωρεά τῆς καθαρότητας.

 Κεφάλαιο 21· ῾Η περίπτωση τοῦ ᾿Ιωάς, τοῦ βασιλιᾶ τῆς φυλῆς τοῦ ᾿Ιούδα, ἡ ὁποία δείχνει ποῦ τόν ὁδήγησε ἡ ὑπερηφάνειά του.

 Κάτι παρόμοιο διαβάζουμε στήν Παλαιά Διαθήκη. Πράγματι, ὁ ᾿Ιωάς, ὁ βασιλιάς τοῦ ᾿Ιούδα, κλήθηκε νά λάβει τή βασιλεία ἀπό τόν μεγάλο ἱερέα ᾿Ιωδαέ, ὅταν ἦταν στήν ἡλικία τῶν ἑπτά ἐτῶν. Καί ὅπως ἐπιβεβαιώνει ἡ ῾Αγία Γραφή, ὁ ᾿Ιωάς ἦταν ἀγαθός καί ἐνάρετος ἄνθρωπος, ἀλλά μόνο γιά ὅσον καιρό ζοῦσε ὁ ἱερέας ᾿Ιωδαέ. Μετά ὅμως ἀπό τό θάνατο τοῦ ἱερέα ᾿Ιωαδέ, ὁ ᾿Ιωάς κυριεύθηκε ἀπό ὑπερηφάνεια καί ἔτσι παραδόθηκε σ᾿ ἕνα ἐπαίσχυντο πάθος. «Μετά τό θάνατο τοῦ ἀρχιερέα ᾿Ιωαδέ», λέει, «ἦλθαν οἱ ἀσεβεῖς ἄρχοντες τοῦ βασιλείου τοῦ ᾿Ιούδα στόν βασιλιά ᾿Ιωάς καί τόν προσκύνησαν, καί ὁ βασιλιάς (μέ ὑπερηφάνεια) δέχθηκε τίς εἰσηγήσεις πού ἐκεῖνοι τοῦ ἔκαναν. Κι ἔτσι, αὐτοί σταμάτησαν νά λατρεύουν τόν ἀληθινό Θεό στό Ναό τοῦ Κυρίου, τοῦ Θεοῦ τῶν πατέρων τους, καί λάτρευαν διάφορα ἀγάλματα τῆς ᾿Αστάρτης καί εἴδωλα ἄλλων θεῶν. Λόγω αὐτῆς τῆς ἀποστασίας, ἡ ὀργή τοῦ Κυρίου ξέσπασε ἐναντίον τοῦ βασιλείου τοῦ ᾿Ιούδα καί τῆς ῾Ιερουσαλήμ κατά τήν ἡμέρα ἐκείνη» (Β´ Παραλ. 24, 17-18). Καί λίγο παρακάτω λέει· «Μετά τό τέλος τοῦ ἔτους ἦλθε ἐναντίον τοῦ ᾿Ιωάς συριακός στρατός καί ἐπιτέθηκε κατά τοῦ βασιλείου τοῦ ᾿Ιούδα καί κατά τῆς ῾Ιερουσαλήμ καί ἔσφαξαν ὅλους τούς ἄρχοντες τοῦ λαοῦ καί τά λάφυρα πού πῆραν τά ἔστειλαν στό βασιλέα τῆς Δαμασκοῦ. Παρόλο πού ὁ συριακός στρατός ἦταν ὀλιγάριθμος, ὅμως ὁ Θεός παρέδωσε στά χέρια του τή μεγάλη στρατιωτική δύναμη τῶν ᾿Ιουδαίων, γιατί αὐτοί εἶχαν ἐγκαταλείψει τόν Κύριο, τόν Θεό τῶν πατέρων τους. ῎Ετσι τιμώρησε ὁ Κύριος τήν ἁμαρτία τῆς ἀποστασίας τοῦ ᾿Ιωάς. ῞Οταν ἔφυγαν οἱ Σύροι γιά τή χώρα τους ἄφησαν τόν ᾿Ιωάς βαριά ἄρρωστο. Τότε οἱ ὑποτελεῖς του ἔκαναν συνομωσία ἐναντίον του, γιά νά ἐκδικηθοῦν τό φόνο τοῦ γιοῦ τοῦ ἀρχιερέα ᾿Ιωαδέ, καί σκότωσαν τόν ᾿Ιωάς πάνω στό κρεββάτι του, κι ἔτσι πέθανε ὁ ᾿Ιωάς» (Β´ Παραλ. 24, 23-25).

 Βλέπετε σέ τί ἐπαίσχυντα καί ἐπονείδιστα πάθη καταντάει νά παραδοθεῖ ὁ ὑπερήφανος; Αὐτός ὁ ὁποῖος, γεμάτος θράσος καί ἀναίδεια, ἐπέτρεψε νά τόν λατρεύουν ὡς Θεό, «ἐπέτρεψε ὁ Θεός», λέει ὁ ᾿Απόστολος, «νά παραδοθεῖ σέ ἀτιμωτικά πάθη, σέ νοῦ ἀνίκανο νά διακρίνει τήν ἀλήθεια, ὥστε νά κάνει ἀνήθικα ἔργα» (Ρωμ. 1, 26 · 28). Καί ἐπειδή ἡ ῾Αγία Γραφή λέει ὅτι, «εἶναι βρομερός ἐνώπιον τοῦ Κυρίου ὁ ὑπερήφανος ἄνθρωπος» (Παροιμ. 16, 5), αὐτός πού ἔχει τήν καρδιά κυριευμένη καί ὑπόδουλη στήν ὑπερηφάνεια, ἐγκαταλείπεται καί γίνεται ἕρμαιο μιᾶς αἰσχρότατης σύγχυσης καί ταραχῆς, ὥστε νά συνειδητοποιήσει –κάτι πού ἀπό ὑπερηφάνεια δέν τό παραδεχόταν μέχρι ἐκείνη τή στιγμή– ὅτι μ᾿ αὐτό τόν τρόπο ταπεινώνει ὁ ἴδιος τόν ἑαυτό του καί ὅτι μολύνεται καί μόνο ἀπό τήν αἴσθηση τοῦ ἀκάθαρτου πάθους. ῾Η συμμετοχή ὅμως τῆς σάρκας στήν ἐπιτέλεση τῆς αἰσχρῆς πράξης, ἀποκαλύπτει τήν κρυμμένη ἀκαθαρσία τῆς καρδιᾶς του, ἀπό τήν ὁποία εἶχε ἤδη μολυνθεῖ λόγω τῆς ὑπερηφάνειας. ᾿Επιπλέον, ἡ πτώση στήν ἔμπρακτη ἁμαρτία ἀποδεικνύει καί τόν κατά τό πνεῦμα ἀκάθαρτο μολυσμό του. Μέσα στήν ἔπαρση πού πρίν τόν διακατεῖχε, οὔτε κάν ὁ ἴδιος αἰσθανόταν τήν ὕπαρξή του.

 Κεφάλαιο 22· ῾Η ὑπερήφανη ψυχή παραδίδεται στά κακά πνεύματα καί ἀπατᾶται ἀπό αὐτά.

 Αὐτό ἀποδεικνύει ξεκάθαρα ὅτι, κάθε ψυχή πού κυριεύεται ἀπό τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας, παραδίδεται στούς νοητούς ἐχθρούς καί αἰχμαλωτίζεται στά σαρκικά πάθη. Κι αὐτό, γιά νά φθάσει στό σημεῖο, ταπεινωμένη καθώς εἶναι ἀπό αὐτά τά γήινα καί χαμερπή πάθη καί μολυσμένη σαρκικά, νά ἀναγνωρίσει τουλάχιστον ὅτι εἶναι ἀκάθαρτη. Γιατί αὐτή ἡ ψυχή, μέσα στή χλιαρότητα καί στήν ψυχρότητα, στήν ὁποία τήν ἔσπρωχνε ἡ ὑπερηφάνεια, δέν μποροῦσε πρίν νά καταλάβει ὅτι ἐξαιτίας τῆς ὑπερηφάνειας, τοῦ βδελυροῦ αὐτοῦ πάθους πού ἦταν κρυμμένο στήν καρδιά της, ἦταν ἀκάθαρτη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. ῾Επομένως, ἐκεῖνος πού ταπεινώθηκε κατ᾿ αὐτό τόν τρόπο, ἀποκτᾶ τή δυνατότητα καί τά κίνητρα, ὥστε νά μπορέσει νά ἐργασθεῖ, καί νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τήν προηγούμενη χλιαρότητά του. ῎Ετσι, ταπεινωμένος ἀπό τή ντροπή, ἡ ὁποία συνοδεύει πάντα τά σαρκικά πάθη, νά βιάσει στό ἑξῆς τόν ἑαυτό του καί νά ἐπιδοθεῖ, μέ περισσότερο ζῆλο καί ἀσκητική διάθεση, στόν πνευματικό ἀγώνα.

 Κεφάλαιο 23· Μόνο μέ τήν ἀρετή τῆς ταπεινοφροσύνης θά ἐπιτύχουμε τήν τελειότητα.

 Φαίνεται λοιπόν ξεκάθαρα ὅτι κανείς δέν μπορεῖ νά φθάσει στήν τέλεια καθαρότητα μέ ἄλλο τρόπο, ἐκτός ἀπό τήν ἀληθινή ταπείνωση. ῾Η ἀληθινή ταπείνωση εἶναι «στάσις καρδίας», ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται πρός τούς ἀδελφούς καί πρός τόν Θεό. Γιατί ὁ ταπεινός ἄνθρωπος γνωρίζει καλά ὅτι, χωρίς τήν προστασία τοῦ Θεοῦ καί χωρίς τήν ἀκατάπαυστη βοήθειά Του, εἶναι ἀπολύτως ἀδύνατον νά φθάσει κανείς στήν τελειότητα πού ἐπιθυμεῖ, πρός τήν ὁποία ἀποβλέπει καί τήν ὁποία ἔμπονα καί ἔνθερμα λαχταρᾶ νά ἀπολαύσει.

 Κεφάλαιο 24· ῾Η πνευματική ὑπερηφάνεια καί ἡ σαρκική ὑπερηφάνεια.

 Εἶναι ἀρκετά νομίζω ὅσα μέχρι τώρα εἴπαμε γιά τήν πνευματική ὑπερηφάνεια. Μέ τή Χάρη τοῦ Θεοῦ ἀποδείξαμε, ὅσο μᾶς ἦταν δυνατόν, μέ ποιό τρόπο καί μέ ποιά μέθοδο αὐτή ἐπιτίθεται καί πῶς αὐτή πλήττει τούς προχωρημένους στήν τελειότητα μοναχούς. ᾿Ελάχιστοι ὅμως εἶναι αὐτοί πού γνωρίζουν ἐμπειρικά αὐτό τό εἶδος ὑπερηφάνειας. Κι αὐτό, γιατί εἶναι ἐλάχιστοι ἐκεῖνοι πού προσπαθοῦν καί ἀγωνίζονται γιά νά φθάσουν στή δυσκολοπάτητη κορυφή τῆς καθαρότητας τῆς καρδιᾶς. Εἶναι, μ᾿ ἄλλα λόγια, λιγοστοί ἐκεῖνοι οἱ ἄνθρωποι, πού ἡ ἐπιθυμία τους γιά τήν κατάκτηση αὐτῆς τῆς καθαρότητας, θά τούς ὁδηγοῦσε νά ριχθοῦν σέ τέτοιους σκληρούς ἀγῶνες, ὥστε νά κατορθώσουν τελικά νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό αὐτά τά βδελυρά πάθη, γιά τά ὁποῖα ἔχουμε ἤδη ἀφιερώσει ἕνα ἰδιαίτερο κεφάλαιο, στό ὁποῖο ἐκθέτουμε τή φύση καί τή θεραπεία τους.

 ῾Η πνευματική ὑπερηφάνεια χτυπᾶ μονάχα αὐτούς οἱ ὁποῖοι, ἔχοντας ἤδη νικήσει τά προηγούμενα πάθη, ἔχουν σχεδόν κατακτήσει τήν κορυφή τῆς ἀρετῆς τῆς καθαρότητας. ῾Ο πονηρός ἐχθρός, ἐπειδή δέν εἶχε καταφέρει νά τούς νικήσει προηγουμένως μέ τά σαρκικά πάθη, προσπαθεῖ νά τούς πολεμήσει, ὥστε νά τούς ἀφανίσει πνευματικά καί νά τούς ἀπογυμνώσει ἀπ᾿ ὅλες τίς ἀρετές πού εἶχαν μέ πολύ κόπο ἀποκτήσει, χρησιμοποιώντας ὡς κύριο ὄργανό του αὐτή τήν πνευματική ὑπερηφάνεια.

 ᾿Εμᾶς ὅμως, πού ἀκόμα παλεύουμε μέ τά σαρκικά πάθη, ὁ ἐχθρός δέν μᾶς πειράζει μ᾿ αὐτό τόν τρόπο, ἀλλά προκαλεῖ τήν πτώση μας μέ μιά χονδροειδέστερη σαρκική καί γήινη ὑπερηφάνεια. ᾿Επίσης, θεωρῶ ἀπαραίτητο, ὅπως ἄλλωστε τό ὑποσχέθηκα, νά πῶ ἐπίσης λίγα λόγια καί γι᾿ αὐτή τή δεύτερη μορφή ὑπερηφάνειας πού ἐκθέτει σέ μεγαλύτερο κίνδυνο κι ἐμᾶς τούς ἴδιους, ἀλλά καί τούς ὁμοιοπαθεῖς μ᾿ ἐμᾶς ἀδελφούς μας, καθώς καί τούς ἀρχάριους στήν πνευματική ζωή.

 Κεφάλαιο 25· Τί εἶναι ἡ σαρκική ὑπερηφάνεια καί τί κακό αὐτή προξενεῖ στήν ψυχή τοῦ μοναχοῦ.

 ῾Η ὑπερηφάνεια, πού τήν ὀνομάσαμε σαρκική, καταλαμβάνει τό πνεῦμα ἑνός μοναχοῦ ὅταν τό ξεκίνημα τῆς ἀποταγῆς του εἶναι χλιαρό καί ἡ ζωή του χωρίς ἀκρίβεια. Αὐτό τό πάθος δέν ἐπιτρέπει νά ἐγκαταλείψει κανείς τήν ἄνεση καί τίς εὐκολίες πού εἶχε ὅταν ἦταν στόν κόσμο,καί νά λειτουργήσει τήν ἀληθινή ταπείνωση, τήν ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή ἡ κατάσταση κάνει στήν ἀρχή τόν μοναχό σκληρό καί ἀνυπάκουο καί, πολύ σύντομα, δέν τοῦ ἐπιτρέπει νά συμπεριφέρεται μέ εὐγένεια καί εὐπρέπεια, οὔτε τόν ἀφήνει νά ἀφομοιωθεῖ στήν ᾿Αδελφότητα καί νά ζεῖ ὅπως καί οἱ ἄλλοι μοναχοί. ᾿Αρνεῖται, μ᾿ ἄλλα λόγια, αὐτός νά ἀπεκδυθεῖ ὅλα τά ἀγαθά του, σύμφωνα μέ τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ καί Σωτήρα μας πού λέει· «῎Αν θέλεις νά εἶσαι τέλειος, πήγαινε καί πούλησε τά ὑπάρχοντά σου» (Ματθ. 19, 21).

 ῾Η ἀποταγή δέν εἶναι τίποτε ἄλλο, παρά ἀποδοχή καί ὁμολογία Σταυροῦ καί θανάτου. Εἶναι ἐπίσης διαβεβαίωση ὅτι δέν μπορεῖ κανείς νά θέσει ἄλλες βάσεις γιά τή ζωή του, ἐκτός ἀπό τό νά νεκρωθεῖ πνευματικά πρός τά πράγματα αὐτοῦ τοῦ κόσμου καί τό νά πιστεύει ὅτι κάθε ἡμέρα ἐνδέχεται νά ἀφήσει τήν ἐφήμερη αὐτή ζωή καί τό φθαρτό σῶμα του.

 ῾Η σαρκική ὑπερηφάνεια παρακινεῖ ἀντίθετα τόν μοναχό νά ἐλπίζει σέ μακροχρόνια ζωή καί τόν ἐκφοβίζει μέ τόν λογισμό ὅτι ἐνδέχεται νά τόν βροῦν ἀργότερα πολλές καί ἐπίπονες ἀσθένειες ἤ ἀναπηρίες. Τόν γεμίζει ἔτσι μέ σύγχυση καί φανταστική ντροπή, ἐπειδή αὐτός θά βρεθεῖ δῆθεν στήν ἀνάγκη, ἄν ἔχει ἀπαρνηθεῖ ὅλα τά ἀγαθά του, νά συντηρεῖται ἀπό τίς προσφορές τῶν ἄλλων καί ὄχι ἀπό τούς δικούς του κόπους. Τόν πείθει ἐπίσης ὅτι εἶναι πολύ καλύτερα νά προμηθεύεται τροφή καί ἐνδύματα μέ τά δικά του χρήματα, παρά ἀπό τόν κόπο τῶν ἄλλων. Βασίζει μάλιστα αὐτή τή σκέψη του στό ἁγιογραφικό χωρίο πού λέει· «Προξενεῖ περισσότερη μακαριότητα στόν ἄνθρωπο τό νά δίνει, παρά τό νά παίρνει» (Πράξ. 20, 35). ᾿Αλλά αὐτό τό παρερμηνεύουν, ὅπως προείπαμε, καί δέν εἶναι σέ θέση νά τό κατανοήσουν ὅσοι ἔχουν πλέον τυφλωθεῖ πνευματικά.

 Κεφάλαιο 26· ῞Οταν βάλει κανείς κακή ἀρχή, πάει ἀπό τό κακό στό χειρότερο.

 Τέτοια ἔλλειψη ἐμπιστοσύνης στόν Θεό καταλαμβάνει αὐτούς τούς μοναχούς. ῾Η διαβολοκίνητη ἀπιστία τούς ἀποστερεῖ αὐτό τόν σπινθήρα τῆς πίστης, ὁ ὁποῖος ἔλαμπε σ᾿ αὐτούς στήν ἀρχή τῆς ἀποταγῆς τους. ᾿Αρχίζουν τότε νά φροντίζουν μέ μεγαλύτερη ἐπιμέλεια, ὥστε νά διατηρήσουν τά χρήματα πού ἐπρόκειτο νά διαμοιράσουν, καί ὄχι μόνο δέν ξοδεύουν πλέον τίποτα, ἀλλά συγκεντρώνουν μέ πολλή ἀπληστία καί ἄλλα περισσότερα. Προφασίζονται ὅτι δέν θά μποροῦν πλέον νά τά ξαναποκτήσουν, ἄν τά διαμοιράσουν ὅπως προγραμμάτιζαν. Κάνουν μάλιστα, πολλές φορές, κάτι πού εἶναι ἀκόμα σοβαρότερο, παίρνουν δηλαδή πίσω τά ἀγαθά πού στό παρελθόν εἶχαν ἀπαρνηθεῖ. Κάνουν ἐπιπλέον καί μιά ἄλλη πονηριά, ἕνα κακό πού εἶναι ἀκόμα χειρότερο ἀπό τό προηγούμενο. Συγκεντρώνουν πλούτη καί θησαυρούς πού δέν διέθεταν στό παρελθόν. Μ᾿ αὐτό ὅμως ἀποδεικνύουν ὅτι ἡ ἀποταγή τους δέν τούς ὠφέλησε σέ τίποτα περισσότερο, ἀπό τό νά ἀποκτήσουν μονάχα τό ὄνομα τοῦ μοναχοῦ.

 Πάνω σέ τέτοια σαθρά θεμέλια, εἶναι ἀναπόφευκτο τό νά ἀνυψωθεῖ ἀργότερα ἕνα δυσβάστακτο βάρος ἁμαρτιῶν. Μετά ἀπό αὐτό δέν μπορεῖ ὁ μοναχός νά οἰκοδομήσει τίποτε ἄλλο, παρά μονάχα νά συσωρεύσει σαθρό ὑλικό, τό ὁποῖο θά τόν σπρώξει ὡς τήν ὁλοκληρωτική καταστροφή τῆς ψυχῆς του καί τελικά ὥς τό θάνατο.

 Κεφάλαιο 27· Γιά τά κακά πού προέρχονται ἀπό τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας.

 ῎Εχοντας πλέον ὁ μοναχός, μετά ἀπό ἕνα τόσο μέτριο ξεκίνημα, τελείως σκληρυνθεῖ, ζώντας μέσα σέ τέτοια πάθη, δέν μένει παρά νά πέσει σέ χειρότερη κατάσταση καί νά τελειώσει τή ζωή του ἀτιμωτικά καί ἐπονείδιστα. Πιασμένος στήν παγίδα τῆς παλιᾶς του ἀπληστίας καί αἰχμαλωτισμένος ἀπό μιά φιλαργυρία –τήν ὁποία ὁ ᾿Απόστολος ὀνομάζει «εἰδωλολατρία» (Κολ. 3, 5) καί «ρίζα ὅλων τῶν κακῶν» (Α´ Τιμ. 6, 10)– τοῦ εἶναι στό ἑξῆς ἀδύνατον νά δεχθεῖ στήν καρδιά του τήν ἁπλή καί ἀληθινή ταπείνωση τοῦ Χριστοῦ. Κι αὐτό, γιατί αὐτός συνεχῶς ὑπερηφανεύεται γιά τήν εὐγενική καταγωγή του, καυχιέται γιά τήν ἐκτίμηση πού ἔχαιρε ὅταν ἦταν στόν κόσμο –ἀπό τόν ὁποῖο ὅμως ποτέ δέν ἀπομακρύνθηκε πραγματικά, ἀλλά μόνο τυπικά, μέ τό σῶμα δηλαδή καί ὄχι μέ τό πνεῦμα– καί ἐπιδεικνύει μέ κάθε τρόπο τά πλούτη, τά ὁποῖα ἐξακολουθεῖ καί ὡς μοναχός νά διατηρεῖ, γιά νά καταστραφεῖ τελικά ἐξαιτίας τους. Αὐτός ὁ μοναχός δέν μπορεῖ πλέον νά ἀκολουθήσει τόν μοναχικό τρόπο ζωῆς καί νά ζήσει κάτω ἀπό τήν ὑπακοή. Καί μάλιστα, ὄχι μόνο ἀδυνατεῖ, ὅπως προείπαμε, νά ζήσει κάτω ἀπό ὑπακοή, ἀλλά οὔτε κάν θέλει νά ἀκούσει τή διδασκαλία τῶν Πατέρων, ἡ ὁποία καθοδηγεῖ ὅποιον τήν ἀκολουθεῖ πρός τή ζωή τῆς τελειότητας. Κάθε πνευματικός λόγος τοῦ προξενεῖ τέτοια ἀποστροφή, ὥστε ἄν παραβρεθεῖ σέ μιά σύναξη πού γίνεται μιά πνευματική ὁμιλία, αὐτός δέν μπορεῖ νά σταθεῖ ἥσυχος σέ μιά μεριά, ἀλλά νιώθει ἄβολα καί συνεχῶς στριφογυρίζει. ᾿Αντί νά ἀναστενάζει μ᾿ αὐτά πού ἀκούει καί νά μετανοεῖ, αὐτός ξεροβήχει, φυσάει τή μύτη του καί παίζει τά δάχτυλά του. Καί μέ λίγα λόγια, μοιάζει σάν νά κάθεται ἐπάνω σέ καρφιά ἤ σέ σκουλίκια. ῞Ο,τι κι ἄν ποῦν νομίζει πώς τό λένε γι᾿ αὐτόν, καί μάλιστα ὅτι τό λένε γιατί θέλουν νά τόν ἐκθέσουν καί νά τόν ὑποβιβάσουν στά μάτια τῶν ἄλλων. ῞Οσο διαρκεῖ αὐτή ἡ πνευματική ὁμιλία, ἀντί νά προσέχει γιά νά ὠφεληθεῖ, αὐτός ἀπασχολεῖται μέ τίς ὑποψίες του. Βασανίζει τόν ἑαυτό του, προσπαθώντας νά φανταστεῖ ποιούς ἄραγε λόγους μπορεῖ νά εἶχαν, ὥστε νά φθάσουν στό σημεῖο νά ποῦν ὅσα εἶπαν καί στοιχειοθετεῖ μέ τό λογισμό του τί θά τούς ἀπαντήσει. ῎Ετσι, ὄχι μόνο δέν καταφέρνει νά κερδίσει τίποτε ἀπό ὅλα αὐτά πού συζητοῦνται σ᾿ αὐτή τήν πνευματική σύναξη, οὔτε νά διορθωθεῖ σέ κάτι, ἀλλά μᾶλλον ζημιώνεται καί χειροτερεύει τήν ἤδη νεκρωμένη πνευματικά κατάστασή του.

 Γιατί, ἐφόσον αὐτός ἔχει ὑποκύψει στούς καχύποπτους λογισμούς του –ὅτι δηλαδή ὅλα ὅσα εἰπώθηκαν στή σύναξη ἀναφέρονταν στό πρόσωπό του– σκληραίνει ἀκόμα περισσότερο τήν καρδιά του καί ἐξοργίζεται ὁλοένα καί περισσότερο. Στό τέλος, ὑψώνει τή φωνή του, τά λόγια του γίνονται ἀπότομα, οἱ ἀπαντήσεις του πικρόχολες καί οἱ ἐκφράσεις του ἐπιπόλαιες. Γίνεται αὐθάδης καί προκλητικός στόν λόγο, δέν μπορεῖ νά σιωπήσει, ἐκτός ἄν τοῦ σφραγίσει τό στόμα ἡ μνησικακία ἐναντίον κάποιου ἀδελφοῦ. Τότε ἡ σιωπή του δέν εἶναι ἔνδειξη ταπείνωσης καί συντριβῆς, ἀλλά ὑπερηφάνειας καί ἀγανάκτησης, σέ σημεῖο μάλιστα πού εἶναι δύσκολο νά διακρίνει κανείς τί τόν χαρακτηρίζει, ἐπιπόλαια εὐθυμία ἤ παγερή αὐστηρότητα. Γιατί ἡ μέν ἐπιπόλαια εὐθυμία του, καί συχνά οἱ ἀπρεπεῖς ἐκφράσεις του, εἶναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα ἔπαρσης. ῾Η δέ βαριά καί παγερή σιωπή του εἶναι ἐνδεικτικά τῆς ὕπαρξης μοχθηρῆς καί μνησίκακης διάθεσης στήν καρδιά του καί ὄχι καρπός ταπεινῆς ὑπομονῆς.

 ῎Οντας στήν ὑπερήφανη αὐτή στάση ὁ ἀδελφός δέν ἔχει κανένα φραγμό στή συμπεριφορά του. ῎Ετσι, μέ τίς ἀπότομες καί προσβλητικές ἐκφράσεις του πικραίνει συνεχῶς τούς ἄλλους. Παρόλα αὐτά τά ἔκτροπα ὅμως, ὄχι μόνο δέν ζητάει ὁ ἴδιος συγνώμη γιά τά λάθη του, ἀλλά καί ἀρνεῖται νά συγχωρήσει τούς ἄλλους πού τόν πρόσβαλαν. Τό ὅτι οἱ ἄλλοι τοῦ ζητοῦν συγνώμη, ὅταν αὐτοί σφάλουν ἀπέναντί του, οὔτε κάν τόν ὑποψιάζει, ὅτι δηλαδή ὀφείλει καί αὐτός στίς ἀντίστοιχες περιπτώσεις νά κάνει τό ἴδιο. ῎Ετσι δέν μαλακώνει τήν καρδιά του ἀπέναντί τους.

 ᾿Αντίθετα μάλιστα, αὐτός ἐξοργίζεται καί ἀγανακτεῖ, γιατί ὁ ἀδελφός τόν πρόλαβε καί, κατά κάποιο τρόπο, τόν ξεπέρασε στήν ἐκδήλωση τῆς μετάνοιας καί τῆς ταπείνωσης. Αὐτή ἡ ταπεινή αἴτηση συγνώμης, πού συνήθως βάζει τέλος στούς διαπληκτισμούς –οἱ ὁποῖοι βέβαια εἶναι διαβολοκίνητοι– τοῦ γίνεται ἀφορμή γιά νά ὑψωθεῖ μέσα του ἡ ἤδη ἀναμμένη πυρκαγιά.

 Κεφάλαιο 28· ῾Η συμπεριφορά ἑνός ὑπερήφανου μοναχοῦ.

 ῎Ακουσα νά λένε –κάτι φοβερό πού ντρέπομαι καί νά τό φέρω στή μνήμη μου– ὅτι σ᾿ αὐτή τήν περιοχή κάποιος νέος μοναχός, ὅταν τόν ἐπιτίμησε ὁ Γέροντας, λέγοντάς του ὅτι εἶχε χάσει τό ταπεινό φρόνημα πού εἶχε κατά τήν ἀποταγή του, ἐκεῖνος τοῦ ἀπάντησε μέ μεγάλη ἀναίδεια· «Νομίζεις ὅτι θά εἶμαι γιά πάντα ἀρχάριος; ῎Εκανα ὑπακοή τόσον καιρό πού ἤμουν ἀρχάριος, πάντα ἐκεῖ θά μείνω;». Μπροστά σέ μιά τόσο αὐθάδη καί ἀσεβή ἀπάντηση, ὁ Γέροντας ἔμεινε ἄφωνος ἀπό τήν κατάπληξή του, σάν νά εἶχε δεχθεῖ αὐτή τήν ἀπάντηση ἀπό τόν ἴδιο τόν ῾Εωσφόρο. ᾿Αναστέναξε τέλος βαθιά μέσα ἀπό τήν καρδιά του, ἀνακαλώντας στή μνήμη του τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου, «ὁ ὁποῖος, ἄν καί ἦταν Θεός, ταπεινώθηκε θεληματικά καί ὑπάκουσε», καί ὄχι, ὅπως ἔλεγε ὁ μοναχός αὐτός –ὁ ὁποῖος κατεχόταν ἀπό ῾Εωσφορικό πνεῦμα καί ἐμπάθεια– «γιά ἕνα χρονικό διάστημα», ἀλλά «μέχρι θανάτου» (Φιλιπ. 2, 6-8).

 Κεφάλαιο 29· ᾿Από ποιά σημεῖα διακρίνει κανείς ὅτι ἡ ψυχή ἔχει σαρκική ὑπερηφάνεια.

 Γιά νά συνοψίσουμε ὅ,τι ἔχουμε πεῖ γι᾿ αὐτό τό εἶδος ὑπερηφάνειας, συγκεντρώνοντας ὅσο εἶναι δυνατόν τά βασικά χαρακτηριστικά τους, ὥστε νά περιγράψουμε τή φύση της σ᾿ ἐκείνους πού ἀγωνίζονται γιά τήν τελειότητα, θά ἤθελα νά παρουσιάσουμε πρῶτα–πρῶτα τίς ἐνδείξεις τοῦ ἐξωτερικοῦ ἀνθρώπου. Γιατί, ἄν ἀναγνωρίσουμε ἀπό αὐτές τήν ὑπερηφάνεια, τότε θά ξεθαφτοῦν οἱ ρίζες της, θά βγοῦν στήν ἐπιφάνεια καί θά γίνουν ὁρατές στόν καθένα. ῎Ετσι, θά μπορέσουμε πιό εὔκολα νά τίς κόψουμε ἤ νά τίς ἀποξηράνουμε. Θά μπορέσουμε ἀσφαλῶς νά μήν προσβληθοῦμε ἀπ᾿ αὐτή τήν ἀρρώστια, ἄν προσπαθοῦμε νά προφυλαχθοῦμε ἀπ᾿ αὐτήν ἔγκαιρα, καί ὄχι ὅταν αὐτή θά μᾶς ἔχει ἤδη κατακυριεύσει. Θά πρέπει λοιπόν νά ἀναχαιτίσουμε τούς προπομπούς τῆς ὑπερηφάνειας, οἱ ὁποῖοι μᾶς τήν ἀναγγέλουν, δίδοντας, ὅπως προείπαμε, ὡς προειδοποιητικό σημεῖο τῆς ἐπικείμενης παρουσίας της, τίς ἐξωτερικές κινήσεις καί ἐκδηλώσεις. ῾Η ἐμπροσθοφυλακή αὐτή θά πρέπει νά μᾶς βάλει σέ ὑποψίες. Γιατί, ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, ἡ συμπεριφορά τοῦ ἐξωτερικοῦ ἀνθρώπου ἐπιτρέπει νά γνωρίσουμε τήν ἐσωτερική του κατάσταση. Νά, λοιπόν, ποιά εἶναι τά σημάδια αὐτῆς τῆς ἐξωτερικῆς ὑπερηφάνειας, ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται μέ τό σῶμα καί τίς κινήσεις του.

 Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ ὑπερηφάνεια κάνει τόν ἄνθρωπο νά σηκώνει τή φωνή του ἤ νά κρατᾶ πικρόχολη σιωπή. Αὐτή ἐξωθεῖ τόν ἄνθρωπο νά γελᾶ δυνατά καί ἀσυγκράτητα, κάνει τίς θλίψεις μας βαριές καί παράλογες, τίς ἀπαντήσεις μας ἀπότομες, τίς συζητήσεις μας ἐπιπόλαιες, τό λόγο μας κούφιο καί χωρίς σοβαρότητα. Αὐτή μᾶς καθιστᾶ ἀνυπόμονους, ἀνελεήμονες, ἕτοιμους νά προσβάλλουμε τούς ἄλλους, ὀλιγόψυχους πρός αὐτούς πού ὑπομένουμε, διστακτικούς στήν ὑπακοή –ἐκτός ἄν πρόκειται γιά κάτι πού εἶναι σύμφωνο μέ τίς ἐπιθυμίες μας– ἄκαμπτους στίς συμβουλές τῶν ἄλλων, ἀδύναμους ὅταν πρέπει νά νεκρώσουμε τά δικά μας θελήματα, ἀνυποχώρητους στά θελήματα τῶν ἄλλων, ἐπίμονους στήν ἐπιβολή τοῦ θελήματός μας καί ἀρνητικούς στό νά ἀποδεχθοῦμε τίς ἀπόψεις τῶν ἄλλων. ῎Ετσι, καταλήγουμε νά μήν μποροῦμε πλέον νά δεχθοῦμε σωτήριες συμβουλές καί ἔχουμε πάντα περισσότερη ἐμπιστοσύνη στή δική μας κρίση, παρά στή διάκριση τῶν Γερόντων μας.

 Κεφάλαιο 30· ῞Οταν ἡ ψυχή τοῦ μοναχοῦ σκληρυνθεῖ ἀπό τήν ὑπερηφάνεια, τότε αὐτός θέλει νά γίνει καθοδηγητής ἄλλων ψυχῶν.

 Ζώντας ἔτσι ὁ ὑπερήφανος μοναχός ἀρχίζει λίγο–λίγο νά ἀποστρέφεται τή μοναχική ζωή. ᾿Επειδή μάλιστα θεωρεῖ ὅτι γιά τήν κατάσταση του αὐτή εὐθύνονται οἱ ἄλλοι μοναχοί τῆς ᾿Αδελφότητας, ζητάει νά βρεῖ κελί στήν ἔρημο καί νά ἀπομακρυνθεῖ ἀπό αὐτούς, ἐπειδή, καθώς νομίζει, ποθεῖ τή ζωή τῆς τελειότητας. Μέ τήν πρόφαση μάλιστα ὅτι θά προσελκύσει στή μοναχική ζωή καί πολλούς ἄλλους ἀδελφούς, ἀποφασίζει νά ἱδρύσει Μοναστήρι καί νά συγκεντρώσει σ᾿ αὐτό ὅλους αὐτούς πού ὀφείλει, κατά τή γνώμη του, νά διδάξει καί νά ἐκπαιδεύσει. ῎Ετσι, ὄντας ὁ ἴδιος μαθητής ἀξιοθρήνητος, γίνεται πιό ἀξιολύπητος δάσκαλος. Γιατί, ἔχοντας πέσει ἀπό τήν ὑπερηφάνεια του σέ πολύ ἐπικίνδυνη χλιαρότητα, καί μή ὄντας στήν πραγματικότητα οὔτε μοναχός οὔτε κοσμικός, ὁδεύει ὅλο καί περισσότερο πρός τόν κατήφορο –καί μάλιστα μέ τό κεφάλι ψηλά– ἔχοντας τή βεβαιότητα ὅτι βαδίζει τόν σωστό δρόμο πρός τήν τελειότητα.

 Κεφάλαιο 31· Πῶς θά ὑπερνικήσουμε τήν ὑπερηφάνεια γιά νά ἀξιωθοῦμε νά ὁδεύσουμε πρός τήν τελειότητα.

 Γι᾿ αὐτό, ἀδελφοί μου, ἄν θέλουμε νά εἶναι τό πνευματικό οἰκοδόμημά μας τέλειο, στέρεο καί εὐάρεστο στόν Θεό, ἄς προσπαθήσουμε νά στηρίξουμε τά θεμέλια του, ὄχι στό θέλημά μας, ἀλλά στήν πολύτιμη διδασκαλία τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου. Τά θεμέλια ὅμως αὐτά δέν μπορεῖ νά εἶναι ἄλλα, παρά ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ καί ἡ ταπείνωση, ἡ ὁποία γεννιέται ἀπό τήν πραότητα καί ἀπό τήν ἁπλότητα τῆς καρδιᾶς. ῾Η ταπείνωση βέβαια δέν μπορεῖ νά ἀποκτηθεῖ χωρίς τήν πτωχεία. Καί ὅσο χρόνο δέν ἐστερνιζόμαστε τήν πτωχεία παραμένουμε ἀδιόρθωτοι. Γιατί, χωρίς τήν πτωχεία, δέν θά μπορέσουμε νά γίνουμε οὔτε ὑπάκουοι, οὔτε ὑπομονετικοί, οὔτε πράοι, οὔτε εἰρηνικοί, οὔτε θά καταφέρουμε νά τελειωθοῦμε στήν ἀγάπη. Δέν θά μπορέσουμε δηλαδή νά προκόψουμε στίς ἀρετές καί χωρίς αὐτές τίς ἀρετές, δέν μπορεῖ ἡ καρδιά μας νά γίνει κατοικητήριο τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος, ὅπως μᾶς τό παραγγέλει ὁ Κύριος μέ τό στόμα τοῦ Προφήτη πού λέει· «Σέ ποιόν ἄλλο θά ρίξω τό σπλαχνικό βλέμμα μου, παρά σ᾿ ἐκεῖνον πού εἶναι ταπεινός καί ἥσυχος καί τρέμει τούς λόγους μου;» (῾Ησ. 66, 2).

 Κεφάλαιο 32· ᾿Ενῶ ἡ ὑπερηφάνεια καταστρέφει ὅλες τίς ἀρετές, αὐτή ἡ ἴδια ἐξοντώνεται μόνο ἀπό τήν πραγματική ταπεινοφροσύνη.

 ῎Ας προσπαθήσει λοιπόν νά ἀγωνιστεῖ ὁ ἀθλητής τοῦ Χριστοῦ, αὐτός πού, ὅπως λέει καί ὁ ᾿Απόστολος, θέλει νά ἀθλήσει «νόμιμα καί σύμφωνα μέ τούς κανόνες» (Β´ Τιμ. 2, 5). Καί ἔτσι νά καταπνίξει τήν ὑπερηφάνεια, τό ἀνήμερο αὐτό θηρίο πού καταβροχθίζει ὅλες τίς ἀρετές. Γιατί θά πρέπει νά γνωρίζει καλά ὁ μοναχός ὅτι, ἄν τό θηρίο τῆς ὑπερηφάνειας καταλάβει τήν καρδιά του, ὄχι μόνο δέν θά μπορέσει πλέον νά ἀπελευθερωθεῖ ἀπό κανένα πάθος, ἀλλά τό δηλητήριό του θά τοῦ ἀφανίσει καί ὅ,τι ἄλλο καλό καί κάθε ἄλλη ἀρετή πού εἶχε ὁ ἴδιος ἀποκτήσει. Δέν θά μπορέσουμε μέ κανένα τρόπο νά ὑψώσουμε μέσα στήν ψυχή μας τό πνευματικό οἰκοδόμημα τῆς ἀρετῆς, ἄν δέν τό θεμελιώσουμε πάνω στήν ἀληθινή ταπείνωση πού εἶναι ἱκανή νά ὑποστηρίξει καί νά ὑποβαστάσει ὅλο τό ἔργο τῆς τελειότητας καί τῆς ἀγάπης. Γι᾿ αὐτό, ὅπως ἤδη ἔχουμε πεῖ, ἄς δείξουμε πρῶτα πρός τούς ἀδελφούς μας βαθιά καί ἀληθινή ταπείνωση, ἀποφεύγοντας, ὅσο ἐξαρτᾶται ἀπό ἐμᾶς, νά τούς λυπήσουμε ἤ νά τούς προσβάλουμε ἀκόμα καί στό ἐλάχιστο. Δέν θά μπορέσουμε ποτέ, ἐπαναλαμβάνω, νά φθάσουμε σ᾿ αὐτή τήν εὐλογημένη κατάσταση τῆς ταπείνωσης, χωρίς τήν εἰλικρινή ἀποταγή καί τήν πτωχεία, ἡ ὁποία θά πρέπει ἀσφαλῶς νά εἶναι θεμελιωμένη στήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. ᾿Επιπλέον, θά πρέπει νά ἀποδεχθοῦμε μέ εἰλικρίνεια καί ἁπλότητα τό ζυγό τῆς ὑπακοῆς, ὥστε νά μήν ἔχουμε πλέον τίποτε ἄλλο μέσα μας, παρά μόνο τήν ἐπιθυμία νά λειτουργοῦμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὅπως αὐτό ἐκφράζεται μέσα ἀπό τίς ἐντολές πού δεχόμαστε ἀπό τόν Γέροντα.

 Αὐτό θά μπορέσει νά τό κάνει ζωή του μόνο ἐκεῖνος πού θεωρεῖ ὅτι εἶναι, ὄχι μόνο νεκρός γι᾿ αὐτό τόν κόσμο, ἀλλά ἀκόμη ὅτι εἶναι καί ἄφρονας καί μωρός. Καί ἔχοντας αὐτά τά βιώματα, νά βιάζει τόν ἑαυτό του, ὥστε νά ἐκτελεῖ ἀναντίρρητα καθετί πού θά τοῦ ζητηθεῖ ἀπό τούς Γέροντες, θεωρώντας ὅτι αὐτό εἶναι ἱερό καί ὅτι προέρχεται ἀπό τόν ῎Ιδιο τόν Θεό.

 Κεφάλαιο 33· Πῶς θεραπεύεται τό πάθος τῆς ὑπερηφάνειας.

 ῞Ενα τέτοιο σωστό θεμέλιο θά δώσει στή συνέχεια τή δυνατότητα νά συνεχίζει κανείς τόν ἀγώνα πρός τήν τελείωση μέ εἰρηνική καρδιά καί μέ ἑδραιωμένο ταπεινό φρόνημα. ῎Αν θεωροῦμε τόν ἑαυτό μας κατώτερο ἀπ᾿ ὅλο τόν κόσμο, τότε θά ἀξιωνόμαστε νά ὑπομένουμε γενναῖα κάθε δοκιμασία πού προέρχεται ἀπό τούς συνανθρώπους μας, θεωρώντας ὅτι προέρχεται ἀπό ἀδελφούς, οἱ ὁποῖοι εἶναι πιό προχωρημένοι πνευματικά ἀπό ἐμᾶς. Θά τά ὑπομένουμε μάλιστα ὅλα, χωρίς δυσκολία, καί θά τά θεωροῦμε ἐλαφρά καί ἀσήμαντα, σέ σύγκριση μέ τά ῞Αγια Πάθη τοῦ Κυρίου μας καί μέ τά μαρτύρια τῶν ῾Αγίων. Τότε, θά ζοῦμε μέ τή βεβαιότητα ὅτι, ὅσο λιγότερες προσβολές δεχόμαστε, τόσο πιό μακριά εἴμαστε ἀπό τήν ἀρετή τῶν ῾Αγίων καί ἀπό τόν τρόπο πού ἐκεῖνοι ἔζησαν καί πού ἔδωσαν τή μαρτυρία τους. ᾿Επιπλέον, νά διατηροῦμε ἀδιάλειπτη μνήμη θανάτου. Νά σκεπτόμαστε ὅτι μιά μέρα θά φύγουμε ἀπό αὐτό τόν κόσμο καί ὅτι πρόκειται νά ζήσουμε αἰώνια μαζί Του. Γιατί αὐτή ἡ θεώρηση τῆς ζωῆς, ὄχι μόνο ἐξαλείφει τήν ὀργή, ἀλλά καί μᾶς βοηθάει νά ἀπαλλαγοῦμε καί ἀπό ὅλα τά ἄλλα πάθη.

 Μέ αὐτό πάντα τό σκεπτικό, ἄς διατηρήσουμε ἀκλόνητη τήν ταπείνωση πρός τόν Θεό. Καί αὐτό θά γίνει μόνο, ὅταν ἀναγνωρίσουμε ὅτι, πέρα ἀπό τόν προσωπικό μας ἀγώνα, ἡ πρόοδός μας πρός τή ζωή τῆς πνευματικῆς τελείωσης εἶναι ἔργο τῆς Θείας Χάρης. Πραγματικά, τό μόνο βέβαιο εἶναι ὅτι τίποτα δέν μποροῦμε νά κάνουμε ἀπό μόνοι μας, χωρίς τή βοήθεια καί τή καθοδήγηση τῆς Χάρης Του. ᾿Ακόμα καί τό γεγονός ὅτι ἀξιωθήκαμε νά κατανοήσουμε αὐτή τή μεγάλη ἀλήθεια –τό ὅτι δηλαδή ἔχουμε γιά καθετί πού ἐπιχειροῦμε τήν ἀνάγκη τῆς συνέργειας τῆς Θείας Χάρης– εἶναι ἤδη ἕνα ἀνεκτίμητο δῶρο τῆς Θείας εὐσπλαχνίας καί τῆς φιλανθρωπίας Του.

 Ἀπό τό βιβλίο,

 «Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανός, Συνομιλίες μέ τούς Πατέρες τῆς ἐρήμου» τ. β΄

 Ἐκδ. «ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ»

 Ἱερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Καρέα